Ο Μακάριος, ο Γρίβας και η τραγωδία της Κύπρου

Ενας από τους βασικούς πρωταγωνιστές του σύγχρονου κυπριακού δράματος, ο στρατηγός Γεώργιος Καρούσος, αποκαλύπτει για πρώτη φορά άγνωστες πτυχές από τις μοιραίες εσωτερικές διαμάχες ανάμεσα στον Αρχιεπίσκοπο Μακάριο και στον στρατηγό Γρίβα. Αφορμή στάθηκε η αποκάλυψη του «Βήματος» για τις πληροφορίες που είχε η CIA το 1975 για υποτιθέμενο σχέδιο δολοφονίας του αμερικανού υπουργού Εξωτερικών Χένρι Κίσινγκερ από την οργάνωση ΕΟΚΑ Β’.

Ο στρατηγός Καρούσος χαρακτήρισε με επιστολή του προς «Το Βήμα» αβάσιμους τους ισχυρισμούς της αμερικανικής υπηρεσίας. Ο ίδιος είχε άλλωστε αναλάβει την αρχηγία της ΕΟΚΑ Β’ μετά τον θάνατο του Γρίβα στις αρχές του 1974 και γνώριζε καλά πρόσωπα και πράγματα στον χώρο των οπαδών του στρατηγού.

Ακολούθησε μια επιστολή του επί σειρά ετών εξ απορρήτων του Μακαρίου Πάτροκλου Σταύρου με την οποία κατηγορούσε τον Καρούσο και την ΕΟΚΑ Β’ για τον ρόλο που έπαιξαν στα γεγονότα που οδήγησαν στην τουρκική εισβολή το 1974.

Η αντιπαράθεση Καρούσου-Σταύρου αποτελεί μια σπάνια ευκαιρία να φωτισθούν επιτέλους τα σκοτεινά παρασκήνια του Κυπριακού. Πρόκειται στην ουσία για μια σκιαμαχία δύο ιστορικών ηγετών, του Μακαρίου και του Γρίβα, μέσω δύο επιζώντων στενών συνεργατών τους.

«Εντυπωσιακό ηγέτη αλλά όχι ουσιαστικό» χαρακτηρίζει τον Μακάριο ο στρατηγός Καρούσος και προσθέτει ότι «ο καλός ηγέτης θυσιάζεται για τον λαό του ενώ αυτός θυσίασε τον λαό του».

Η μαρτυρία του διαδόχου του Γρίβα έχει σημασία γιατί αποτελεί και μια αυτοκριτική για τον ρόλο της ΕΟΚΑ Β’. Ο Καρούσος εξηγεί τις προσπάθειες που έκανε να αποτρέψει την ανοικτή σύγκρουση Γρίβα-Μακαρίου και γράφει ότι του κόστισε η αποτυχία του να «συγκρατήσει φοβερές δυνάμεις που έσπρωχναν στον γκρεμό».

Ο στρατηγός ρίχνει όμως το γάντι της ιστορικής αντιπαράθεσης στον «αντίπαλό» του κ. Σταύρου με μια χαρακτηριστική φράση: «Δεν δήλωσα ποτέ αθώος και δέχθηκα το ποσοστό ευθύνης που μου καταλογίζουν. Πρέπει όμως να ξέρει ο κ. Π. Σταύρου ότι στη μεγάλη ουρά των κατηγορουμένων είμαι πιο πίσω από τον ίδιο».

Με αφορμή την επιστολή του κ. Πάτροκλου Σταύρου στην εφημερίδα σας, στις 17.1.99, παρακαλώ να δημοσιεύσετε την πιο κάτω απάντησή μου.

Η εκ μέρους του «Βήματος» καταχώρηση των απόψεών μου για την έκθεση της CIA στην οποία αναφερόταν η ανταπόκριση του κ. Α. Παπαχελά (22.11.98) δεν δικαιολογεί το οξύ γραπτό του κ. Π. Σταύρου. Μια αντιπαράθεση των κειμένων το βεβαιώνει. Η επιστολή του αποτελεί ανεμπέδωτη επίθεση κατά αγωνιστών και είναι δείγμα σπουδής, ακοσμίας και εμπάθειας.

Θέλω να τονίσω στους αναγνώστες σας ότι έτσι ακριβώς ενεργούσαν πολλοί από τους εξουσιαστές εκείνης της εποχής. Προκαλούσαν, έβριζαν και κατηγορούσαν όποιον τολμούσε να αμφισβητήσει το κατεστημένο τους. Αν μάλιστα αντιστρατεύονταν τα σχέδιά τους, τον «έπαιζαν» χωρίς οίκτο. Οσοι θέλουν να ανιχνεύσουν την αφετηρία της καταστροφής, δεν έχουν παρά να εξετάσουν πράξεις όπως του κ. Π. Σταύρου.

Δεν ήξερα, αλήθεια, ότι είχα αρχηγό τον Κίσινγκερ στην ΕΟΚΑ Β’. Και να που ξαφνικά το μαθαίνω τώρα από τον εχθρό της ένωσης, δάσκαλο της «Κυπριακής συνείδησης», ο οποίος σπιλώνει την ιστορία της πατρίδας του.

Γρίβας, αγωνιστές, υπερασπιστές μιας ωραίας ιδέας, πεταμένοι ανεύθυνα από τον κ. Π. Σταύρου στον κάλαθο των αχρήστων. Συνηθισμένος ο Δόκτορας στις γρήγορες προγραφές, αναθυμήθηκε τον «Υφυπουργό παρά τω Προέδρω» και απάντησε υβριστικά. Μόνο που τώρα είναι αλλιώς τα πράγματα. Ξύπνησε ο Ε/Κυπριακός λαός και άρχισε να καταλαβαίνει ποιοι τον οδήγησαν στη σημερινή κατάσταση. Ξύπνησαν και οι Ελλαδίτες. Είδαν κι αυτοί για ποιους θυσίασαν τα παιδιά τους.

Θλιβερό απομεινάρι της τραγικής εκείνης εποχής, ο κ. Π. Σταύρου χρησιμοποίησε «Το Βήμα» για να περάσει τη γνωστή παλιά γραμμή των αδικητών, που παριστάνουν έντεχνα τους αδικημένους. Μια ματιά σε κάποιο ημερολόγιο ανθρώπου του περιβάλλοντός του (με μέριμνά του απαγορεύθηκε και πολτοποιήθηκε) και στα ιλαροτραγικά αφηγήματα για την έρπουσα συμπεριφορά του κατά το πραξικόπημα αποκαλύπτουν το ανάστημα του ανδρός.

Αν επέτρεπε ο χώρος την καταγραφή τους, θα αντιλαμβάνονταν οι αναγνώστες την ποιότητα των ανθρώπων που έβλαψαν την πατρίδα τους. Σαν τον «Υφυπουργό παρά τω Προέδρω» που προκαλούσε αψυχολόγητα τους αγωνιστές, με την αγανάκτηση των οποίων τροφοδοτούσε αφειδώς την ΕΟΚΑ Β’! Και άλλα πολλά διέπραξε ο κ. Π. Σταύρου με την παρέα του. Η μαρτυρική Κύπρος έγινε φέουδο τέτοιων εκμεταλλευτών, οι οποίοι απαγόρευαν με τη βία την αμφισβήτηση της κυριαρχίας του. Και να τος τώρα, ο απωλώς, που ξαναπροβάλλει.

Είναι αναγκαίο για τους αναγνώστες σας να δοθεί μια συνοπτική εικόνα της περιόδου στην οποία αναφέρεται ο επιστολογράφος. Καιρός πια να σταματήσει αυτό το παραμύθι περί Εθνάρχου Μακαρίου, ανεπανάληπτου κτλ. Καιρός, επιτέλους, να λήξει ο φαρισαϊσμός των ηθικών αυτουργών της καταστροφής.

Ηταν πράγματι ο Μακάριος μια προσωπικότητα με ικανότητες υψηλών προδιαγραφών. Εντυπωσιακός ηγέτης αλλά όχι ουσιαστικός. Γιατί ο καλός ηγέτης θυσιάζεται για τον λαό του ενώ αυτός θυσίασε τον λαό του. Ο Μακάριος υπήρξε ισχυρό φαινόμενο συγκυριών και τύχης. Φιλόδοξος, φίλαρχος, αυθαίρετος και απρόβλεπτος, ελισσόταν ανάμεσα από ναρκοπέδια σε βαθμό επικίνδυνο.

Χρησιμοποίησε στο έπακρο την επήρεια του ιερατικού σχήματος και τη συναισθηματική ανταπόκριση των θρησκευομένων για τη διατήρησή του στην εξουσία. Πλήθος λαθών σφραγίζουν την πολιτική πορεία του. Πέρα από αυτά διέπραξε και τα εξής κεφαλαιώδη σφάλματα:

­ Υπέγραψε τις Συμφωνίες της Ζυρίχης και του Λονδίνου περιφρονώντας την εντολή του Ε/Κυπριακού λαού με το Δημοψήφισμα. Και ενώ αποφάσισε με τους συνεργάτες του τον αγώνα της ΕΟΚΑ, πάτησε τελικά τον όρκο του στη Φανερωμένη. Αργότερα δεν τίμησε την υπογραφή του και στις Συμφωνίες.

­ Προχώρησε μυστικά στην καταγγελία άρθρων του Κυπριακού Συντάγματος και, χωρίς πρόβλεψη και συνεργασία με την Ελλάδα, οδήγησε την κατάσταση σε θερμή αναμέτρηση και συνέδραμε στην ανάπτυξη των τουρκικών θυλάκων.

­ Αρχηγός κράτους ων ενεργούσε ως κομματάρχης κατά των πολιτικών αντιπάλων του. Συγκροτούσε παρακρατικές οργανώσεις, ένοπλα τμήματα πραιτωριανών και στρατιές πρακτόρων για τη στήριξή του.

­ Αφού προκάλεσε την κάθοδο της Ελληνικής Μεραρχίας στην Κύπρο, μεθόδευσε αργότερα την απομάκρυνσή της εκθέτοντας έτσι τον τόπο του στις τουρκικές διαθέσεις.

­ Επαιζε το πολιτικό παιχνίδι του μεταξύ Αδεσμεύτων και Ανατολικού Μπλοκ σε εποχή που η Κύπρος έτρεμε από τα Ρίχτερ των συμφερόντων της Αμερικής στον γεωστρατηγικό χώρο της Μέσης Ανατολής.

­ Δεν τήρησε τη συμφωνία του με τον Γρίβα (27.3.72) και με τον προκλητικό τρόπο του τον εξώθησε στα άκρα. Είδε την ΕΟΚΑ Β’ ως εχθρό του και όχι ως αποτέλεσμα των εσφαλμένων χειρισμών του. Αντί να προλάβει τον διχασμό, επιδόθηκε σε διώξεις, φυλακίσεις, βασανισμούς, ανασκολοπίσεις (έκθεση ΓΚΑΡΕΤΤ) υπονομεύοντας έτσι τα θεμέλια της Κύπρου με εκρηκτική γόμωση κιλοτόνων. Και άναψε ο ίδιος τη θρυαλλίδα με την επιστολή του προς τον Γκιζίκη.

­ Δεν ανταποκρίθηκε στην προκήρυξή μου ως διαδόχου αρχηγού της ΕΟΚΑ Β’ και δεν βοήθησε την προσπάθειά μου για την εκτόνωση της κατάστασης. Είδε τον θάνατο του Γρίβα ως ευκαιρία εξόντωσης των αντιπάλων του. Προκάλεσε έτσι απόγνωση και έσπρωξε τους σκληρούς στην αγκαλιά της χούντας. Μη διορατικός ή εκτελεστής άλλων σχεδίων, άνοιξε με τους χειρισμούς του διάπλατα την πόρτα στο πραξικόπημα.

­ Κάλεσε κατά το πραξικόπημα από την Πάφο τον Ε/Κυπριακό λαό να κτυπήσει τα παιδιά του (Εθνική Φρουρά) και στον ΟΗΕ ζήτησε από τους Τούρκους να επέμβουν κατά της Κύπρου.

Κατά τα άλλα, ήταν καλός στους συνεργάτες του και εξέπεμπε γλυκύτητα στους συνομιλητές του που προδιέθετε θετικά. Ηταν σκληρός διαπραγματευτής και διέθετε ψυχραιμία δέκα στρατηγών. Με τα προσόντα αυτά αγαπήθηκε θερμά. Για τα σφάλματά του μισήθηκε θανάσιμα.

Αυτός ήταν ο Μακάριος για τον οποίον ο κ. Π. Σταύρου γράφει: «Οσο είχαμε τον Μακάριο, καλά πήγαινε η Κύπρος, όταν τον διώξαμε ήλθαν ο θάνατος και ο όλεθρος». Ο κ. Π. Σταύρου πήγαινε πράγματι καλά. Η Κύπρος όμως όχι. Γιατί τον θάνατο και τον όλεθρο τους έφερε ο Μακάριος προ του πραξικοπήματος. Εσχατος συνοδός του ολέθρου και η ΕΟΚΑ Β’. Παρέα με αυτόν και ο κ. Π. Σταύρου, έστω και από τη θέση ενός μπάτλερ, που επιμένει να τη βαπτίζει «Υφυπουργός παρά τω Προέδρω».

Ο Γρίβας υπήρξε στρατιωτικός με πολεμική δράση και επαγγελματικές ικανότητες βεβαιωμένες από τις εγγραφές ιστορικών προϊσταμένων του. Δεν ήμουν Χίτης για να ξέρω τι έγινε. Γνωρίζω όμως όσα αναφέρονται στην αναγνώριση της Οργάνωσής του από το επίσημο Ελληνικό Κράτος. Αυτά ουδέποτε ανακλήθηκαν. Προκατειλημμένος ο κ. Π. Σταύρου σπιλώνει τον ένδοξο αρχηγό της ΕΟΚΑ (ψήφισμα Ελληνικής Βουλής) απευθυνόμενος σε αναγνώστες που έχουν ήδη αποτοξινωθεί από τα εμφυλιοπολεμικά σύνδρομα. Είναι αλήθεια ότι δεν είχε τη στόφα του πολιτικού και δεν τον διέκρινε πλαστικότητα στις διανθρωπικές σχέσεις του. Μονόχνωτος και αυστηρός, έδινε την εντύπωση ανελαστικού, σκληρού και άφιλου. Για όσους τον γνώρισαν από κοντά δεν ήταν ακριβώς έτσι. Συγκρότησε στην Ελλάδα αντιστασιακή Οργάνωση. Αποκαλύφθηκε και διώχθηκε με τους συνεργάτες του (Οπρόπουλος-Μουστακλής-Λύτρας, κύπριοι επιστήμονες και φοιτητές). Μετά τη ναυάγηση της προσπάθειάς του αυτής και με σύμφωνη γνώμη αντιστασιακών προσωπικοτήτων αποδέχθηκε αποστολή καθόδου του στην Κύπρο για επιβοήθηση Οργάνωσης από εκεί νέας αντιστασιακής προσπάθειας, σε συνδυασμό με πολιτική επιδίωξη της Ενωσης. Υποσχέθηκα να τον βοηθήσω και τήρησα τον λόγο μου. Οταν αργότερα διέφυγα προς την Κύπρο, διαπίστωσα ότι οι εξελίξεις δεν ευνοούσαν τους σχεδιασμούς. Το είπα στον Γρίβα και του ζήτησα να εξέλθει από το κρησφύγετο γιατί η εκεί παραμονή του θα έδινε άλλη ερμηνεία στα πράγματα. Είχαν από πολύ καιρό εκεί κάτω αναπτυχθεί αντιπαραθέσεις και οι τριγμοί απειλούσαν τα κεκτημένα ενός σκληρού Μακαριακού κατεστημένου, που δεν είχε καμιά διάθεση να τα παραχωρήσει για την αποκατάσταση της Δημοκρατίας στην Ελλάδα και στην Ενωση. Η αποστολή ήταν λάθος. Σχεδόν αυτόματα συσπειρώθηκαν γύρω από τον Μακάριο και τον Γρίβα οι οπαδοί τους. Ενώ και οι δύο τους δεν αντιλήφθηκαν τον κίνδυνο. Ξύπνησαν μέσα τους τα Κυπριακά γινάτια και θόλωσαν τη λαμπρή εικόνα των απαράβλητων πρωτεργατών του Κυπριακού αγώνα. Οι εντολείς του Γρίβα κατάλαβαν την κατάσταση και τάχθηκαν με τον δυνατό. Ετσι ο Γρίβας απομονώθηκε και εγκαταλείφθηκε. Ολοι αυτοί που ομιλούν ή κρύβονται τώρα, γιατί τότε δεν συγκράτησαν τις εξελίξεις; Μήπως διείδαν ότι η καταστροφή τους διευκόλυνε; Μήπως, λέω.

Σε λίγο τα αίματα, οι αδελφοσκοτωμοί, τα μίση προκάλεσαν μέγα χάσμα. Μέσα σε αυτό άνθησε το κακό. Πράκτορες όλων των αποχρώσεων αλώνιζαν και τις δύο πλευρές με αντικειμενικό σκοπό την αποδυνάμωση και λύση του Κυπριακού κατά τα συμφέροντά τους. Ο κρατικός μηχανισμός της Κύπρου δεν στάθηκε δυνατός να αντιμετωπίσει την κατάσταση. Ενεργούσε ως Μακαριακός μηχανισμός και εκτράπηκε. Μηχανισμός του Γρίβα δεν υπήρχε. Χωρίς συνοχή η ΕΟΚΑ Β’, πληττόμενη με διώξεις, έστρεψε την προσοχή της στην αντεκδίκηση και έσπρωχνε, χωρίς να βλέπει, στην αποδιοργάνωση. Μέσα σε αυτή τη σύγχυση ο Γρίβας έχασε τον έλεγχο. Αντί να προλάβει τη διαίρεση, εγκαταλείφθηκε σε αυτή με το τραχύ αίσθημα του κυνηγημένου.

Μεγάλος αριθμός ενωτικών προσπάθησε να ανακόψει τον κατήφορο. Είδε τον κίνδυνο αλλά δεν το μπόρεσε. Τα πλήγματα του Μακαρίου δεν άφηναν περιθώρια. Πολλοί ήταν αυτοί που έτρεχαν να προλάβουν, με κίνδυνο της ζωής, αντεκδικήσεις αγωνιστών αγρίως κυνηγημένων από τους πραιτωριανούς. Στο τέλος, μπροστά στο ανηλεές πογκρόμ γέμισε η ύπαιθρος από καταζητούμενους. Αντί της μέριμνας του Μακαρίου για εξηρέμηση, υιοθετήθηκε η μέθοδος της σταύρωσης. Ενα μεγάλο ποσοστό Ε/Κυπρίων κόλλησε στον τοίχο χωρίς ανάσα. Αν οι άμυαλοι της χούντας δεν διέπρατταν το έγκλημα, θα ήταν ο Μακάριος και ο κ. Π. Σταύρου σήμερα οι κατηγορούμενοι. Το πραξικόπημα τους έσωσε.

Ολη αυτή η κατάσταση έδωσε ευκαιρία στη χούντα για διεισδύσεις. Ο Γρίβας όμως δεν είχε σχέση με αυτές. Δεν ήταν ο Γρίβας συνεργάτης, όπως τον κατηγορούσαν. Υπάρχουν ιδιόγραφες διαταγές του που απαγόρευαν στα μέλη του επαφές και συγχρωτίσεις με χουνταίους. Οχλήσεις υπήρχαν από όλες τις πλευρές και φαίνονται στο αρχείο του. Συνεργασίες όμως ποτέ.

Σήμερα, 25 χρόνια μετά τα τραγικά συμβάντα, βγαίνει ένα σταθερό συμπέρασμα: ότι «συνήργησε σε αυτά συνισταμένη απροσεξιών, λαθών και εσφαλμένων χειρισμών από την Κύπρο και την Ελλάδα». Για το τελικό συμβάν στην Κύπρο υπάρχει αναμφισβήτητη ευθύνη του Γρίβα και της ΕΟΚΑ Β’. Τη μεγαλύτερη ευθύνη όμως φέρει ο Μακάριος ως υπεύθυνος Αρχηγός του Κράτους.

Το κυριότερο λάθος του Γρίβα ήταν ότι επέλεξε για την υπηρέτηση του σκοπού του την προσφιλή του μέθοδο της απόκρυψης. Και απομονώθηκε έτσι χωρίς προσλαμβάνουσες των συμβαινόντων, εκτεθειμένος στις πολύπλευρες υποδείξεις των συμβούλων του. Μερικές φορές συμβούλων φανατισμένων, εξουθενωμένων από την πίεση και το κυνηγητό του κατεστημένου. Με την κατάσταση αυτή διαφώνησα και πολλές φορές έφθασα σε οξεία αντίθεση με τον Γρίβα. Το ίδιο έπραξαν και πολλοί νουνεχείς κύπριοι ενωτικοί. Οσοι εξ αυτών είχαν τον τρόπο να τον βλέπουν ή να του γράφουν. Προσωπικά, περισσότερο ξένος στο περιβάλλον (Ελλαδίτης), απομονώθηκα και κατ’ επανάληψη κατηγορήθηκα ως πράκτορας του Μακαρίου, του Λυσσαρίδη, του ΠΑΚ, της Χούντας, ανάλογα με το πώς βόλευε τον καθένα η προσπάθεια εξουδετέρωσής μου. Μάρτυρες των αγωνιών και ανησυχιών μου όσοι με φιλοξένησαν και με διαφύλαξαν κατά καιρούς στα σπίτια τους. Λυκούργος Αρχοντίδης, Ανδρέας Ανδρέου, Κώστας Παπαλεοντίου, Τάκης Ευδόκας, Σταυράκης Ζάκκος, Πανίκος Σωτηρίου και πολλοί άλλοι έζησαν μαζί μου τις ψυχικές εντάσεις και τις προσπάθειες πρόληψης του διχασμού.

Με πρωτοβουλία των Πανίκου Σωτηρίου και Σταυράκη Ζάκκου ξανασυνάντησα τον Γρίβα λίγο προ του θανάτου του. Διέκρινα το μεγάλο δράμα του. Το τέλος ενός ανδρός που μεγαλύνθηκε και πολεμήθηκε αδυσώπητα από αυτούς που ανάδειξε με τους αγώνες του. Ο θάνατός του άνοιξε το στόμιο της αβύσσου. Και πήδηξαν εκεί μέσα πρόθυμες και οι δύο πλευρές. Εκεί μέσα πήδηξε και ο κ. Π. Σταύρου. Με την ψευδαίσθηση του αθώου κρίνει τώρα τα πράγματα από τα αβυσσαλέα σκοτάδια του.

Θα υπάρχει ασφαλώς η απορία πώς εγώ αναμείχθηκα στο Κυπριακό δράμα και γιατί δεν αποχώρησα εγκαίρως.

Μόνο όσοι αντιστάθηκαν στη Δικτατορία μπορούν να με καταλάβουν. Δεν είχα διάθεση να αφεθώ στα χέρια της παθητικά, κατά τα γούστα των υποστηρικτών της. Είχα το αίσθημα του χρέους της απολάκτισης. Χιλιάδες φυλακισμένοι και εξόριστοι είχαν ανάγκη από το χρέος αυτό. Εγώ το υπηρέτησα σε βάρος των συμφερόντων και της ηρεμίας μου. Δεν ήμουν Θεός για να γνωρίζω τις εξελίξεις. Είχα την άποψη ότι προσωπικότητες σαν τον Μακάριο και τον Γρίβα ήσαν σε θέση να ποδηγετήσουν μια τέτοια σοβαρή προσπάθεια. Εφόσον μάλιστα συνδυαζόταν με επιδίωξη της Ενωσης, είδα διπλό το χρέος μου. Το Σχέδιο απέτυχε. Σκόνταψε στα κατεστημένα και στις αναθεωρήσεις των εμπνευστών του. Κατάλαβα από την πρώτη στιγμή εκεί κάτω το απρόσφορο της προσπάθειας. Ηταν το εύκολο να το ‘βαζα στα πόδια πηγαίνοντας κάπου αλλού και θα επένδυα για την αύριο. Ως στρατιώτης όμως δεν διδάχθηκα τέτοιες μεθόδους. Δέχθηκα τη σκληρή τύχη. Και τη μοίρασα με τους αδελφούς Κυπρίους που αφιερώθηκαν στην προσπάθεια να συγκρατήσουν τα γεγονότα.

Οταν ο Γρίβας μου είπε αν θέλω να με διευκολύνει να φύγω από την Κύπρο, του απάντησα όχι. Θα μείνω μαζί σου, δήλωσα, ως την τελευταία πνοή σου. Και το τήρησα, ανεξάρτητα από τον σκληρό τρόπο απέναντί μου. Δεν πέτυχα στην προσπάθεια πρόληψης του κακού. Δεν εισακούστηκα. Στο τέλος τέλος ένας απότακτος ταγματάρχης ήμουν σε ξένο τόπο. Δεν μπορούσα να συγκρατήσω τις φοβερές δυνάμεις που έσπρωχναν στον γκρεμό. Μεσα σε αυτές και ο κ. Π. Σταύρου που δεν έπραξε το καθήκον του γνωστικού συμβούλου ως «Υφυπουργός παρά τω Προέδρω». Εγώ όμως προσπάθησα ως το τέλος. Μέσω του στρατηγού Περίδη και άλλων διωκομένων τότε, πέτυχα τη συνάντηση Μακαρίου και Γρίβα (27.3.72). Με σύνδεσμο τον έφεδρο Αξ/κό των ΛΟΚ το ’64 κ. Λούη Λοΐζου, των Κυπριακών Αερογραμμών, ενημέρωσα αντιστασιακές προσωπικότητες του ελλαδικού και ευρωπαϊκού χώρου για την κατάσταση στην Κύπρο. Το ίδιο έπραξα και στους έγκριτους δημοσιογράφους τότε του «Βήματος» Δ. Ψαθά και Π. Παλαιολόγο. Το ίδιο και με την προκήρυξή μου και τις λοιπές ενέργειες στην ΕΟΚΑ Β’, ως αρχηγός της. Εφυγα αφού ενημέρωσα τα στελέχη της ΕΟΚΑ Β’ ότι δεν επιθυμώ να γίνω συνδρομητής μιας πιθανής καταστροφής και όχι γιατί φοβήθηκα τη δολοφονία μου, όπως λέει ο κ. Π. Σταύρου. Εκτοτε μοιράστηκα τα απότοκα του αποτελέσματος με όλους τους άλλους. Δεν τράβηξα την ουρά μου απ’ έξω και δεν ζήτησα από κανένα να αντιληφθεί τις θέσεις μου. Δεν δήλωσα ποτέ αθώος και δέχθηκα το ποσοστό ευθύνης που τρίτοι απληροφόρητοι μου καταλογίζουν. Πρέπει όμως να ξέρει ο κ. Π. Σταύρου ότι στη μεγάλη ουρά των κατηγορουμένων που εννοεί είμαι πιο πίσω από τον ίδιο. Πρέπει ακόμη να ξέρουν όλοι ότι δεν πληρώθηκα από κανένα, δεν αποδέχθηκα θέσεις προσοδοφόρες και μένω σήμερα στο νοίκι για να είμαι ελεύθερος παρέα με την αλήθεια.

Για όλο αυτό το διάστημα της μεταπολίτευσης ενωτικοί της Κύπρου, αγνοί Ελληνες, αποφάσισαν να μην ανοίξουν το Αρχείο του Γρίβα (για όσο θα χρειαστεί), για να ΜΗ βλάψουν το δύσκολο έργο των χειριστών του Κυπριακού σήμερα. Ολοι αυτοί απαντούν στον κ. Π. Σταύρου και την παρέα του. «Παιδιά, μη σπρώχνετε, γιατί θα ανοίξει το Αρχείο του Γρίβα και θα βρωμίσει η Ελλάδα από την μπόχα σας». Τι εννοώ; Κάποια συνέντευξή μου στο περιοδικό ΕΛΛΟΠΙΑ εξηγεί μερικά πράγματα. Ας τη διαβάσει ο κ. Πάτροκλος Σταύρου. Και μια που καταγίνεται με τον μεγάλο Καζαντζάκη, ας μην παραλείψει να μελετήσει και τους «Αδελφοφάδες» του. Θα βρει εκεί μέσα τον εαυτό του.

Γρίβας Γεώργιος (1899-1974). Αξιωματικός του ελληνικού στρατού, γεννημένος στην Κύπρο. Ηγήθηκε της αντικομμουνιστικής οργάνωσης «Χ» κατά την κατοχή από τους Γερμανούς και κατόπιν. Το 1955 εξαπέλυσε ένοπλο αγώνα εναντίον των Βρετανών στην Κύπρο με την οργάνωση ΕΟΚΑ. Παρέμεινε ηγέτης της οργάνωσης ως το 1959. Είχε σειρά συγκρούσεων με τον Αρχιεπίσκοπο Μακάριο. Από το 1964 ως το 1967 ήταν επικεφαλής των ελληνικών και ελληνοκυπριακών Ενόπλων Δυνάμεων.

Αρχιεπίσκοπος Μακάριος. Επικεφαλής του κινήματος για την Ενωση από το 1950 ως το 1959. Πρόεδρος της Κύπρου από το 1960 ως τον θάνατό του το 1977.

Σταύρου Πάτροκλος. Υφυπουργός Προεδρίας και εξ απορρήτων του Αρχιεπισκόπου Μακαρίου.

Γεωρκάτζης Πολύκαρπος. Στέλεχος της ΕΟΚΑ. Ανέλαβε την ίδρυση και τον έλεγχο των υπηρεσιών πληροφοριών και ασφαλείας μετά την ίδρυση του κυπριακού κράτους. Υπουργός Εσωτερικών του Μακαρίου. Κατηγορήθηκε για συμμετοχή στις απόπειρες δολοφονίας εναντίον του δικτάτορα Γ. Παπαδόπουλου και κατόπιν εναντίον του Μακαρίου το 1970. Ο ίδιος δολοφονήθηκε το 1970.

Κίσινγκερ Χένρι. Σύμβουλος Εθνικής Ασφαλείας του προέδρου Νίξον και κατόπιν υπουργός Εξωτερικών. Καθοριστικός ο ρόλος του στην κρίση του Κυπριακού το 1974 μέσω απεσταλμένων του στην περιοχή καθώς και τηλεφωνικών παρεμβάσεών του στον τότε πρωθυπουργό της Τουρκίας Μπουλέντ Ετζεβίτ.

Ντέιβις Ρότζερ. Πρέσβης των ΗΠΑ στην Κύπρο το 1974. Δολοφονήθηκε κατά τη διάρκεια αντιαμερικανικής διαδήλωσης έξω από την πρεσβεία, μετά την εισβολή.

Περίδης Γεώργιος. Στρατηγός συνδεδεμένος με τον τότε βασιλέα Κωνσταντίνο. Συμμετείχε ως αρχηγός του Γ’ Σώματος Στρατού στο αποτυχημένο αντιπραξικόπημα του βασιλέα τον Δεκέμβριο 1967. Συμμετείχε επίσης σε αντιδικτατορικές οργανώσεις.

Καρούσος Γεώργιος. Στρατηγός του ελληνικού στρατού και συνεργάτης του Γρίβα. Μετά τον θάνατο του τελευταίου ανέλαβε την αρχηγία της οργάνωσης ΕΟΚΑ Β’. Αναγκάστηκε να φύγει από την Κύπρο και συνελήφθη από την ΕΣΑ του τότε δικτάτορα Δημήτρη Ιωαννίδη.

Κληρίδης Γλαύκος. Γεννήθηκε το 1919. Δικηγόρος με μετεκπαίδευση στο Λονδίνο. Πρόεδρος της Βουλής το διάστημα 1960-76. Εξετέλεσε χρέη προσωρινού Προέδρου το 1974. Σήμερα είναι Πρόεδρος της Κυπριακής Δημοκρατίας.

Ντενκτάς Ραούφ. Γεννήθηκε το 1924. Δικηγόρος με μετεκπαίδευση στο Λονδίνο και εισαγγελέας των βρετανικών αρχών στην Κύπρο. Πρόεδρος της τουρκοκυπριακής κοινοτικής Βουλής το 1960-73 και αντιπρόεδρος της Κυπριακής Δημοκρατίας το 1973-74. Μετά την εισβολή του 1974 ανέλαβε αρχικά τη διαπραγμάτευση με την ελληνοκυπριακή πλευρά και την ηγεσία των Τουρκοκυπρίων. Πρόεδρος του ψευδοκράτους.

1955 Απρίλιος. Αρχή του ένοπλου αγώνα της ΕΟΚΑ για την Ενωση της Κύπρου με την Ελλάδα.

Σεπτέμβριος. Ακαρπη τριμερής συνάντηση Ελλάδας – Βρετανίας – Τουρκίας στο Λονδίνο. Η πρώτη φορά που η Τουρκία εμπλέκεται επισήμως στο Κυπριακό.

1959 Συνάντηση στη Ζυρίχη ανάμεσα στους πρωθυπουργούς της Ελλάδας Κωνσταντίνο Καραμανλή και της Τουρκίας Αντνάν Μεντερές με θέμα τη λύση του Κυπριακού και τη δημιουργία ανεξάρτητης Κυπριακής Δημοκρατίας. Σε άλλη συνάντηση στο Λονδίνο υπογράφεται συμφωνία η οποία προβλέπει ανεξαρτησία της Κύπρου, στάθμευση μικρών στρατιωτικών τμημάτων Ελλάδας και Τουρκίας στο νησί και βρετανική επικυριαρχία σε δύο στρατιωτικές βάσεις. Το σύνταγμα προέβλεπε ότι η τουρκοκυπριακή κοινότητα ­ 18% του συνολικού πληθυσμού ­ θα κατείχε το 30% των θέσεων στον κρατικό μηχανισμό και στο κοινοβούλιο. Αντιδράσεις στην Αθήνα εναντίον της κυβέρνησης Καραμανλή για τη συμφωνία.

1960 Αύγουστος. Η Κύπρος καθίσταται ανεξάρτητη δημοκρατία στο πλαίσιο της Βρετανικής Κοινοπολιτείας.

1963 Δεκέμβριος. Κατάρρευση του συνταγματικού καθεστώτος του 1960 στην Κύπρο με τα 13 σημεία για αναθεώρηση του συντάγματος που υπέβαλε ο πρόεδρος Μακάριος.

1964 Η ελληνική κυβέρνηση στέλνει μια καλά οπλισμένη μεραρχία στην Κύπρο.

Η Ελλάδα και η Κύπρος απορρίπτουν το σχέδιο του αμερικανού μεσολαβητή Ατσεσον, το οποίο προέβλεπε την Ενωση της Κύπρου με την Ελλάδα και την παραχώρηση μικρού τμήματος του νησιού στην Τουρκία. Επεισόδια στην Κύπρο και τουρκικοί βομβαρδισμοί. Ο αμερικανός πρόεδρος σταματά τουρκική εισβολή με αυστηρή επιστολή του προς τον πρωθυπουργό της Τουρκίας Ινονού.

1965 Ματαιώνεται η εγκατάσταση σοβιετικών πυραύλων εδάφους-αέρος που είχε παραγγείλει η κυπριακή κυβέρνηση. Συνεχείς εντάσεις και επεισόδια στην Κύπρο.

1966 Ελληνοτουρκικός διάλογος για το Κυπριακό. Ενταση στις σχέσεις Μακαρίου – Γρίβα. Κρίση στις σχέσεις Αθηνών – Λευκωσίας μετά από απόφαση του κύπριου ηγέτη να αγοράσει τσεχοσλοβακικά όπλα για την κυπριακή αστυνομία.

1967 Πραξικόπημα στην Αθήνα. Επεισόδια και σοβαρή κρίση στην Κύπρο. Ακολουθεί μεσολάβηση του αμερικανού διπλωμάτη Σάιρους Βανς. Η χούντα συμφωνεί στην αποχώρηση της ελληνικής μεραρχίας από την Κύπρο.

Σύλληψη του Ντενκτάς από ελληνικές δυνάμεις και απελευθέρωσή του μετά από ισχυρές πιέσεις.

1968 Απόπειρα δολοφονίας εναντίον του έλληνα δικτάτορα Γεωργίου Παπαδόπουλου. Στην υπόθεση φέρεται αναμειγμένος ο στενός συνεργάτης του Μακαρίου υπουργός Εσωτερικών Πολύκαρπος Γεωρκάτζης.

1969 Συγκρότηση της κυπριακής αντιμακαριακής οργάνωσης «Εθνικό Μέτωπο», προδρόμου της οργάνωσης ΕΟΚΑ Β’.

1970 Απόπειρα δολοφονίας του Μακαρίου. Υποψίες για ανάμειξη του Γεωρκάτζη και του στρατιωτικού καθεστώτος των Αθηνών. Ο Γεωρκάτζης δολοφονείται.

1971 Ο στρατηγός Γρίβας επιστρέφει μυστικά στην Κύπρο μετά από τετραετή αναγκαστική απουσία. Αναλαμβάνει την ηγεσία της οργάνωσης ΕΟΚΑ Β’, η οποία παρέμεινε ενεργός ως το 1974.

1972 Ενταση στις σχέσεις Αθηνών – Μακαρίου. Αμερικανική παρέμβαση για αποτροπή πραξικοπήματος εναντίον του Αρχιεπισκόπου.

Ακαρπη συνάντηση Μακαρίου – Γρίβα.

1973 Εντυπωσιακές παραστρατιωτικές επιχειρήσεις της ΕΟΚΑ Β’ εναντίον των κρατικών υπηρεσιών ασφαλείας της Κύπρου. Δήλωση του δικτάτορα Γ. Παπαδόπουλου εναντίον της οργάνωσης.

1974 Θάνατος του Γρίβα. Σύγκρουση Μακαρίου με την ελληνική χούντα λόγω του αιτήματός του για απομάκρυνση των ελλήνων αξιωματικών από την Κύπρο. Ανατροπή του με πραξικόπημα και απειλές εισβολής της Τουρκίας λόγω παραβίασης των συμφωνιών Ζυρίχης – Λονδίνου. Εισβολή της Τουρκίας σε δύο γύρους με ενδιάμεσες, άκαρπες συνομιλίες στη Γενεύη. Επιστροφή του Μακαρίου στην προεδρία.