«Η εν πολλαίς αμαρτίαις περιπεσούσα γυνή…» είναι το τροπάριο που συνέγραψε η Κασσιανή αιώνες πριν και που ως και σήμερα ψάλλεται τη Μεγάλη Τρίτη. Η συγγραφή του συγκεκριμένου τροπαρίου κατέστησε την Κασσιανή «πρωταγωνίστρια» διαφόρων δοξασιών και θρύλων που δημιούργησαν οι ευφάνταστοι και που ελάχιστη σχέση είχαν ή έχουν με την πραγματικότητα.
Ενας από αυτούς τους θρύλους φέρει την Κασσιανή υποψήφια σύζυγο του αυτοκράτορα Θεόφιλου. Η παράδοση της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας ήθελε τον διάδοχο του θρόνου να επιλέγει την υποψήφια σύζυγό του μέσα από ένα αυστηρά επιλεγμένο κύκλο γυναικών οι οποίες είχαν την έγκριση της αυλής.
Συνήθως ο αριθμός των γυναικών που είχαν επιλεγεί από την αυλή δεν ξεπερνούσε τις πέντε. Οι υποψήφιες, ντυμένες με τα κατάλληλα ρούχα, παρουσιάζονταν ενώπιον του διαδόχου ο οποίος τις υπέβαλλε σε μια σειρά ερωτήσεων.
Απευθυνόμενος στην Κασσιανή, η οποία ήταν γνωστή για τη μόρφωσή της αλλά και τον ασυμβίβαστο χαρακτήρα της, ο μετέπειτα αυτοκράτωρ Θεόφιλος επεσήμανε: «Εκ γυναικός ερρύει τα φαύλα» εννοώντας την Εύα που παρέσυρε τον Αδάμ στην αμαρτία. Η απάντηση όμως της Κασσιανής ήταν άμεση: «Και εκ γυναικός ερρύει τα κρείττω». Δείχνοντας έτσι ότι η Παναγία είναι η κυρίαρχη γυναικεία μορφή στην Εκκλησία.
Η Κασσιανή σύμφωνα με τον θρύλο έχασε την ευκαιρία να γίνει αυτοκράτειρα κυρίως λόγου του «θράσους» που επέδειξε μπροστά στον διάδοχο, συνέγραψε όμως ένα τροπάριο που κυριαρχεί στην ακολουθία της Μεγάλης Τρίτης.
Πάνω από όλα όμως η στιχομυθία που μας μεταφέρεται μέσα από αυτό τον θρύλο αναδεικνύει τον τρόπο με τον οποίο αντιμετωπιζόταν η γυναίκα από την Εκκλησία και το κράτος την εποχή εκείνη.
* Το φύλο και η αμαρτία
Η γυναίκα αντιπροσώπευε την Εύα, δηλαδή την αμαρτία. Η διάκριση της γυναίκας λόγω του φύλου της (Εύα) αλλά και η άσκηση της διοίκησης της Εκκλησίας από τους κληρικούς και σε καμία περίπτωση από τους λαϊκούς απετέλεσαν τους κυρίαρχους λόγους που για εκατοντάδες χρόνια οι γυναίκες αποκλείονταν από τα εκκλησιαστικά δρώμενα.
Η διάκριση που σε ορισμένες περιπτώσεις συνεχίζουν να υφίστανται ακόμη και σήμερα οι γυναίκες δεν έχει καμία σχέση με τα πατερικά ή τα λειτουργικά κείμενα, την αγιογραφία ή τη θεολογική σκέψη των διδασκάλων της Εκκλησίας, αφού όπως έχει επισημανθεί γυναίκες και άνδρες πλάστηκαν εκ του μηδενός, εξίσου αρνήθηκαν τον Θεό, εξίσου παραδόθηκαν στη φθορά και στον θάνατο. Και κυρίως, όπως σημειώνουν όλοι οι θεολόγοι, εκείνο που δεν λαμβανόταν υπόψη ήταν ότι η ανθρώπινη συνεργία στο μυστήριο της Θείας Οικονομίας εκδηλώθηκε μέσω μιας γυναίκας. Της Παναγίας. Ωστόσο σε πολλούς ορθοδόξους ναούς ακόμη και σήμερα παρατηρεί κανείς καθορισμένες θέσεις για τους άνδρες και τις γυναίκες, οι ιερείς μεταλαμβάνουν πρώτα τους άνδρες και στη συνέχεια τις γυναίκες, στα εκκλησιαστικά συμβούλια των ενοριών επισήμως δεν συμμετέχουν ενώ δεν επιτρέπεται η είσοδος των γυναικών παρά σε ελάχιστες περιπτώσεις στο ιερό.
Ορισμένες προτεσταντικές ομολογίες αλλά και η Αγγλικανική Εκκλησία, κυρίως λόγω της πίεσης που δέχθηκαν από τα φεμινιστικά κινήματα, προχώρησαν στη χειροτονία γυναικών, γεγονός που πολλές φορές κινδύνευσε να τορπιλίσει τους διαλόγους που διεξάγονται μεταξύ των Εκκλησιών σε παγκόσμιο επίπεδο αλλά και κραδασμούς στο εσωτερικό των Εκκλησιών που προχώρησαν στις χειροτονίες. Σε ορισμένες περιπτώσεις, μάλιστα, σημειώθηκαν ομαδικές αποχωρήσεις κληρικών και πιστών προς τη Ρωμαιοκαθολική και την Ορθόδοξη Εκκλησία.
Η Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία από τις αρχές της δεκαετίας του ’60 έκανε μια προσπάθεια ανανέωσης και σήμερα πολλές γυναίκες σε όλο τον κόσμο εκτελούν το λειτούργημα του ψάλτη και του βοηθού του κληρικού κατά τη διάρκεια των ιεροτελεστιών. Ο πατήρ Δ. Σαλάχας επισημαίνει στο «Βήμα» ότι «ο αποκλεισμός των γυναικών από την ιεροσύνη δεν μπορεί να θεωρηθεί ανισότητα και διάκριση». Η ιεροσύνη επισημαίνει «δεν είναι δικαίωμα κανενός αλλά θεία χάρη και κάλεσμα από την εκκλησιαστική αρχή. Η Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία δεν χειροτονεί γυναίκες όχι γιατί η ιδιότητα της γυναίκας σαν φύλο είναι οντολογικά ασυμβίβαστη με το ιερατικό λειτούργημα αλλά γιατί ο ίδιος ο Χριστός και στη συνέχεια οι Απόστολοι και οι Πατέρες της Εκκλησίας επέλεξαν μόνον άνδρες στο λειτούργημα αυτό».
* Γιατί δεν χειροτονούνται
Για την Ορθόδοξη Εκκλησία τρεις είναι κυρίως οι λόγοι για τους οποίους δεν τίθεται θέμα χειροτονίας των γυναικών, όπως αυτοί περιγράφονται μέσα από τα συμπεράσματα του ειδικού συνεδρίου που διεξήγαγε το 1988 το Οικουμενικό Πατριαρχείο στη Ρόδο:
Πρώτον: από το παράδειγμα που έδωσε ο Χριστός ο οποίος δεν «επέλεξεν οιανδήτινα γυναίκα ως μίαν των Αποστόλων Του».
Δεύτερον: «επί του παραδείγματος της Θεοτόκου, η οποία δεν ήσκησεν ιερατικόν λειτούργημα εν τη Εκκλησία, καίτοι ηξιώθη να γίνει η μήτηρ του σαρκωθέντος Υιού και Λόγου του Θεού».
Τρίτον: «επί της αποστολικής παραδόσεως, κατά την οποίαν οι Απόστολοι, στοιχούντες τω παραδείγματι του Κυρίου, ουδέποτε εχειροτόνησαν γυναίκας εις την ειδικήν ταύτην ιεροσύνην της Εκκλησίας».
Στο συνέδριο που διεξήχθη το 1988 οι ορθόδοξοι ομολόγησαν «εν ειλικρινεία και ταπεινώσει ότι, ένεκα της ανθρώπινης αδυναμίας και αμαρτίας, αι χριστιανικαί κοινότητες δεν ηδυνήθησαν πάντοτε και πανταχού να εξουδετερώσουν αποτελεσματικώς αντιλήψεις, ήθη και έθιμα, ιστορικάς εξελίξεις και κοινωνικάς συνθήκας, τα οποία απέβαινον εν τη πράξει διάκρισις εις βάρος των γυναικών. Η ανθρώπινη αμαρτία ωδήγησεν ούτως την αληθή φύσιν της Εκκλησίας του Χριστού».
Επί 20 χρόνια οι ορθόδοξοι συζητούν για τη συμμετοχή της γυναίκας στα εκκλησιαστικά δρώμενα. Παρά ταύτα, ελήφθησαν κάποιες αποφάσεις σύμφωνα με τις οποίες οι γυναίκες μπορούν να προσφέρουν τις υπηρεσίες τους μεταξύ άλλων στους εξής τομείς:
* Στην παιδεία και τη χριστιανική αγωγή.
* Στην πνευματική καθοδήγηση των οικογενειών. Την προετοιμασία των νέων ζευγαριών για τον γάμο. Στην προπαρασκευή για το βάφτισμα.
* Στην εκκλησιαστική διοίκηση. Οι γυναίκες δηλαδή θα μπορούσαν, βάσει των όσων έχουν αποφασιστεί, να συμμετάσχουν στις αποφάσεις που λαμβάνονται στις ενορίες, στις μητροπόλεις και σε γενικότερο εθνικό επίπεδο στην Εκκλησία.
* Μπορούν να είναι διευθυντές χορωδιών, αναγνώστες και ψάλτες.
* Αγιογράφοι
* Να εκπροσωπούν την Εκκλησία σε διάφορους τομείς της οικουμενικής κινήσεως.
Το Οικουμενικό Πατριαρχείο θεωρεί ενθαρρυντικό το γεγονός ότι τα τελευταία χρόνια όλο και περισσότερες γυναίκες αποφοιτούν από τις Θεολογικές Σχολές, γεγονός που βοηθά τη συμμετοχή τους στα διάφορα επίπεδα των κέντρων λήψης των αποφάσεων.
* Η συγγνώμη του Αρχιεπισκόπου
Στην Αρχιεπισκοπή Αθηνών σήμερα εργάζονται έξι γυναίκες. Οι περισσότερες είτε προσφέρουν τις υπηρεσίες τους ως γραμματείς είτε ως τηλεφωνήτριες. Σύμφωνα με τα όσα δημοσιεύονται στα Δίπτυχα της Εκκλησίας της Ελλάδος, δύο φέρουν το ίδιο επίθετο με τον μακαριστό πρώην Αρχιεπίσκοπο Αθηνών Σεραφείμ (Τίκα).
Ο σημερινός Αρχιεπίσκοπος Χριστόδουλος πέρυσι τον χειμώνα είχε ζητήσει συγγνώμη από τις γυναίκες για τη συμπεριφορά που επέδειξαν οι άνδρες έναντί τους, η οποία όπως ο ίδιος είχε σημειώσει δεν έχει καμία σχέση με τη διδασκαλία του Ευαγγελίου και των Αποστόλων. Σύμφωνα με πληροφορίες, ο Αρχιεπίσκοπος Χριστόδουλος έδωσε οδηγία στα ενοριακά συμβούλια για την άμεση συμμετοχή των γυναικών σε αυτά.
Οι πλειονότητα των μητροπολιτών της Εκκλησίας της Ελλάδος όμως αποφεύγει να συνεργάζεται άμεσα με γυναίκες. Μόνο σε δύο περιοχές της χώρας γυναίκες συμμετάσχουν σε ενοριακά συμβούλια, αν και αρκετοί είναι οι ιεράρχες που συνεργάζονται με γυναίκες όταν ο νόμος το επιβάλλει. Πρόκειται κυρίως για δικαστικούς ή διευθυντές εφοριών, οι οποίοι εκ του νόμου συμμετάσχουν στα μητροπολιτικά συμβούλια. Και μπορεί οι ιεράρχες να προτιμούν να συνεργάζονται με κληρικούς και γενικότερα με άνδρες, όταν όμως ο ειρηνοδίκης της περιοχής τους είναι γυναίκα δεν δείχνουν να αντιμετωπίζουν κανένα πρόβλημα.
Το διεθνές συνέδριο
Σε όλα αυτά τα θέματα και τα ερωτήματα που ανακύπτουν θα κληθούν να τοποθετηθούν γνωστοί θεολόγοι από όλο τον κόσμο κατά τη διάρκεια ειδικού συνεδρίου που θα διεξαχθεί στην Αθήνα.
Το 14ο διεθνές συνέδριο που διοργανώνει η Εταιρεία Δικαίου των Ανατολικών Εκκλησιών σε συνεργασία με το Πανεπιστήμιο Αθηνών έχει κύριο θέμα του τον καθορισμό «της νομικής θέσης της γυναίκας μέσα στο πλαίσιο του κανονικού δικαίου» (σ.σ.: το κανονικό δίκαιο διαμορφώνεται μέσα από τους Ιερούς Κανόνες).
Από τη Δευτέρα ως και το Σάββατο θεολόγοι και κληρικοί θα τοποθετηθούν στο φλέγον αυτό θέμα, σε μια προσπάθεια προσέγγισης και αντιμετώπισής του.
Η έναρξη του συνεδρίου θα γίνει με εισαγωγική ομιλία του Μητροπολίτη Σασίμων Γενναδίου, ο οποίος έχει ασχοληθεί επανειλημμένως με το θέμα καθώς είναι ο αρχιερέας που έχει επιφορτιστεί από το Οικουμενικό Πατριαρχείο στην προώθηση της συμμετοχής των γυναικών στα εκκλησιαστικά δρώμενα.
Με ενδιαφέρον αναμένεται η ομιλία του Αρχιεπισκόπου Αθηνών καθώς και η τοποθέτηση του καθηγητή Ευάγγελου Θεοδώρου για την αναβίωση του θεσμού των διακονισσών καθώς και του Χαράλαμπου Παπαστάθη για τη θρησκευτική ελευθερία και την απαγόρευση των διακρίσεων.
Μεγάλος αριθμός των συνέδρων αλλά και των ομιλητών θα είναι γυναίκες καθηγήτριες στις Θεολογικές Σχολές της Ελλάδας, των Ηνωμένων Πολιτειών, της Γαλλίας και της Γερμανίας.
