Ποιος μπορεί να σταθεί ανάμεσα στη ζωή και τον θάνατο ενός άλλου ανθρώπου και να αποφασίσει, χωρίς να χωριστεί ο ίδιος στα δύο, προς τα πού θα κλίνει η ζυγαριά; Η απόφαση της Ολλανδίας να νομιμοποιήσει υπό αυστηρές προϋποθέσεις την ευθανασία δίχασε την παγκόσμια κοινή γνώμη. Κανένα άλλο θέμα δεν έχει αγγίξει τόσο τον πυρήνα της ηθικής, της φιλοσοφικής και της βιολογικής ύπαρξης του ατόμου όσο η «διαχείριση» του θανάτου ενός ανιάτως πάσχοντα, ο οποίος περνά τις τελευταίες ημέρες της ζωής του βουτηγμένος στον πόνο και την απόγνωση. Πολλά επιχειρήματα υπέρ και κατά της ευθανασίας διατυπώθηκαν τις τελευταίες ημέρες. Η συζήτηση όμως που φούντωσε για μια ακόμη φορά δεν πρόκειται να κλείσει εύκολα, αφού στην ουσία παλεύουν δύο δικαιώματα: Το δικαίωμα στη ζωή και το δικαίωμα στον θάνατο.
Οι υποστηρικτές του νόμου στην Ολλανδία, στους οποίους περιλαμβάνονται και πολλοί γιατροί, πιστεύουν ότι προάγει τα δικαιώματα των ασθενών και φέρνει στο φως μια πρακτική που εφαρμοζόταν επί μακρόν. Οι πολέμιοι θυμήθηκαν τους νόμους της φασιστικής Γερμανίας, «η ζωή σας δεν είναι πια ασφαλής στην Ολλανδία» προειδοποίησαν, ανασύροντας όλη τη λίστα με τα επιχειρήματα κατά της ευθανασίας. Δεν είναι μόνο η Ολλανδία που έδειχνε ανοχή στην ευθανασία. Ακόμη και σε χώρες όπως η δική μας, στις οποίες το δίκαιο καταδικάζει την αφαίρεση της ζωής άλλου ανθρώπου έστω και από οίκτο, έστω και αν αυτός το ζητούσε επίμονα, υπάρχει κανείς που να μην έχει γνωρίσει στο στενό ή στο ευρύτερο οικογενειακό ή στο φιλικό περιβάλλον του ανθρώπους που αναγκάστηκαν να βρεθούν αντιμέτωποι με το δίλημμα αυτό και να πάρουν αποφάσεις που τους βάρυναν την ψυχή;
Στην Ελλάδα ο νόμος είναι εξαιρετικά σαφής σε ό,τι αφορά το θέμα της ευθανασίας. Στο άρθρο 303 του Ποινικού Κώδικα προβλέπεται ότι «όποιος αποφάσισε και εκτέλεσε ανθρωποκτονία ύστερα από σπουδαία και επίμονη απαίτηση του θύματος και από οίκτο για αυτόν που έπασχε από ανίατη ασθένεια τιμωρείται με φυλάκιση». Αναγνωρίζεται δηλαδή η ύπαρξη ελαφρυντικού, το οποίο λαμβάνεται υπόψη στην επιμέτρηση της ποινής.
«Στη χώρα μας οι οικογενειακοί δεσμοί είναι πολύ ισχυροί, οι οικογένειες φροντίζουν τους ασθενείς τους. Επίσης δεν έχουν γίνει ιδιαίτερα αισθητές ομάδες πίεσης υπέρ της νομιμοποίησης της ευθανασίας. Αν κάτι αλλάξει στον νόμο είναι ότι θα μπορούσε να γίνει διάκριση ανάμεσα σε δύο περιπτώσεις: Στις περιπτώσεις παράλειψης παροχής βοήθειας για μακρότερη επιβίωση σε εκείνον που οδηγείται στον θάνατο και δεν θέλει την παράταση της ζωής του και στις άλλες όπου γίνεται ενεργητική επέμβαση στην ευθανασία. Οι πρώτες θα μπορούσαν να αντιμετωπίζονται ελαφρότερα», επισημαίνει ο καθηγητής Ποινικού Δικαίου στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης κ. Ν. Παρασκευόπουλος.
* Τα υπέρ και τα κατά
Υπέρ της ευθανασίας, αλλά μόνο στην περίπτωση που έχει διαπιστωθεί ο εγκεφαλικός θάνατος του ασθενούς, τάσσεται ο πρόεδρος του Ιατρικού Συλλόγου Αθήνας και διευθυντής της Μονάδας Εντατικής Θεραπείας του Ιατρικού Κέντρου Αθηνών κ. Κων. Οικονόμου.
«Θεωρώ ότι η μόνη περίπτωση που μπορεί κανείς να προβεί σε πράξη ευθανασίας είναι μόνον αυτή του επιβεβαιωμένου εγκεφαλικού θανάτου. Υπάρχουν αντικειμενικοί όροι που ο εγκεφαλικός θάνατος σήμερα διαπιστώνεται και κλινικά και εργαστηριακά. Σε όλες τις άλλες περιπτώσεις έχω τη γνώμη ότι η επιστήμη έχει προοδεύσει τόσο πολύ ούτως ώστε και τον πόνο να μπορεί να αντιμετωπίσει και συνθήκες αξιοπρεπούς διαβιώσεως, ακόμη και σε ανθρώπους τελικών σταδίων, να μπορεί να παρέχει με την παρηγορητική ιατρική. Ολα αυτά και η απαίτηση ενός αρρώστου να υποστεί την ευθανασία στηρίζεται υποτίθεται στην ελεύθερη και ανεπηρέαστη βούλησή του. Πόσο όμως ελεύθερη και ανεπηρέαστη βούληση μπορεί να έχει ένας άνθρωπος ο οποίος βρίσκεται υπό το κράτος του πόνου, του άγχους, του επικειμένου θανάτου;»
Εναντίον της νομιμοποίησης, αλλά υπέρ της ευθανασίας υπό προϋποθέσεις τάσσεται ο κ. Ν. Φίλιας, διευθυντής της Μονάδας Εντατικής Θεραπείας του Νοσοκομείου «Αγιος Σάββας». «Είμαι εξαρχής εναντίον της νομιμοποίησης. Είναι κάτι που το έχω πει πολλές φορές. Πιστεύω όμως ότι πρέπει να γίνεται η ευθανασία, ότι υπάρχουν στιγμές που πρέπει να παίρνει θέση θεσμοθετημένη, κατά κάποιον τρόπο, μία ιατρική ομάδα. Επίσης, πρέπει να υπάρχει ευέλικτη αντιμετώπιση από το δικαστικό σώμα. Από την άλλη ούτε ο ασθενής ο ίδιος ούτε ο συγγενής είναι εις θέση, πολλές φορές, να ζητήσουν ή να απαιτήσουν κάτι τέτοιο. Υπάρχουν ασθενείς που πέφτουν σε κατάθλιψη, ζητούν να τερματιστεί η ζωή τους και όταν ξεκινάνε μια θεραπεία αντικαταθλιπτική, αλλάζουν γνώμη. Δεν λέω ότι ο γιατρός είναι αυτός που θα αποφασίζει για τα πάντα. Απλώς έχει τις προϋποθέσεις για να αποφασίσει. Αυτές όταν δεν υπάρχει νόημα, αυτό που λέγεται θεραπεία χωρίς ελπίδα».
* Τι δέχεται η Ορθοδοξία
Η Εκκλησία δεν μπορεί παρά να αντιτίθεται σε οποιαδήποτε μέθοδο ευθανασίας. «Η ζωή δεν ταυτίζεται απόλυτα με την βιολογική ύπαρξη του ανθρώπου, ούτε ο θάνατος είναι το τέλος της ζωής», παρατηρεί ο Μητροπολίτης Ναυπάκτου κ. Ιερόθεος. «Ο θάνατος είναι ένα απλό συμβάν για τη μετάβαση του προσώπου σε έναν άλλο τρόπο προσωπικής ύπαρξης. Η ζωή δεν ανήκει στον άνθρωπο άλλα στον Θεό, γι’ αυτό και δεν μπορεί να παρεμβαίνει κανείς σε κάτι που δεν το προσδιόρισε. Ο πόνος είναι ευεργετικός στη ζωή του ανθρώπου γιατί, εκτός των άλλων, αναπτύσσει και ισχυρούς δεσμούς αγάπης μεταξύ των ανθρώπων. Επομένως η Ορθόδοξη Εκκλησία δεν δέχεται τη λεγόμενη ευθανασία. Το ότι με νομοθετική κάλυψη γίνεται προσπάθεια στον ευρωπαϊκό χώρο να αντιμετωπισθούν τέτοια σοβαρά ζητήματα, τα οποία απασχόλησαν αιώνες τη φιλοσοφική και θεολογική σκέψη, όπως η ζωή, ο θάνατος, ο πόνος, η αγάπη μεταξύ των ανθρώπων για χάρη μάλιστα μιας χρησιμοθηρίας, ευζωίας και οικονομικών σκοπιμοτήτων, δεν είναι από τις καλές στιγμές των Ευρωπαίων. Και εμείς δεν έχουμε ανάγκη να τους μιμηθούμε, γιατί αυτή η πρακτική είναι ξένη προς την αρχοντική μας παράδοση, η οποία αντιμετωπίζει τέτοιου είδους θέματα πιο ανθρώπινα και ολοκληρωμένα τόσο σε υπαρξιακό όσο και σε κοινωνικό επίπεδο».
ΑΓΩΓΕΣ Οι γάμοι μεταξύ ομοφυλοφίλων
Το PACS δεν καλύπτει την απόκτηση παιδιών (μέσω τεκνοποίησης ή υιοθεσίας) των ζευγαριών που συμβιώνουν, κυρίως για να αποφευχθεί η περίπτωση των ομοφυλόφιλων γονέων. Η Ολλανδία όμως έχει ήδη ψηφίσει νόμο που επιτρέπει τον γάμο και την υιοθεσία παιδιών από ομοφυλόφιλα ζευγάρια. Ο νόμος αυτός αναμένεται ότι θα τεθεί σε εφαρμογή τον Ιανουάριο. Και αν η Ολλανδία έχει πάει ένα βήμα μακρύτερα επιτρέποντας στα ομοφυλόφιλα ζευγάρια να αποκτήσουν παιδιά, σε πολλές χώρες γίνονται κινήσεις για την οικονομική τουλάχιστον αναγνώριση των ζευγαριών αυτών. Στη Νορβηγία και στη Σουηδία οι ομοφυλόφιλοι μπορούν να δηλώσουν στις αρχές ότι συμβιώνουν για να απολαύσουν ορισμένα από τα δικαιώματα των παντρεμένων ενώ πριν από έναν μήνα ακολούθησε και η γερμανική Κάτω Βουλή εγκρίνοντας σχετικό νομοσχέδιο, το οποίο όμως αναμένεται ότι θα αντιμετωπίσει σθεναρή αντίσταση στην Ανω Βουλή σε λίγες εβδομάδες.
Το Βερμόντ είναι η πρώτη αμερικανική πολιτεία που ενέκρινε τέτοιον νόμο, συμμορφούμενη όμως με δικαστική απόφαση και όχι υποκύπτοντας στην πίεση της κοινής γνώμης. Τρία ομοφυλόφιλα ζευγάρια (δύο γυναικεία και ένα αντρικό) πήγαν πέρυσι τις αρχές του Βερμόντ στα δικαστήρια με την κατηγορία ότι τους στερούσαν 300 πολιτειακά και 1.000 ομοσπονδιακά δικαιώματα λόγω του ότι δεν ήταν παντρεμένα. Και επειδή στις ΗΠΑ πολλά ζητήματα λύνονται δικαστικώς, όπως φάνηκε και από τις εκλογές, αρκετές πολιτείες έσπευσαν να ψηφίσουν νόμο που δεν αναγνωρίζει τα ζευγάρια του ιδίου φύλου από τον φόβο μήπως υπάρξουν μιμητές της αγωγής του Βερμόντ.
ΚΟΙΝΩΝΙΑ Το δικαίωμα στη συμβίωση
Η ευθανασία είναι μόνο το τελευταίο από μια σειρά ζητήματα που εντάσσονται στις νομοθεσίες των διαφόρων χωρών νομιμοποιώντας πρωτοποριακές πρακτικές οι οποίες τείνουν να γίνουν αποδεκτές από την κοινή γνώμη. Ανάλογη περίπτωση ήταν στο παρελθόν η άμβλωση και πέρυσι το PACS που ψηφίστηκε από τη γαλλική Βουλή. Το PACS είναι ένα συμβόλαιο που υπογράφουν τα ζευγάρια (ομοφυλόφιλα ή μη) που συζούν και επιθυμούν να απολαμβάνουν παρόμοια οικονομικά δικαιώματα με τους παντρεμένους.
Παρά το γεγονός ότι οι πολέμιοι του PACS, που υποστηρίζουν πως το νομοσχέδιο αποτελεί πλήγμα στην παραδοσιακή οικογένεια, επικέντρωσαν μεγάλο μέρος της κριτικής τους στη νομιμοποίηση των ομοφυλόφιλων ζευγαριών, το πρωτοποριακό στοιχείο του PACS είναι ότι καλύπτει πρωτίστως τα δικαιώματα των ετεροφυλόφιλων ζευγαριών που συμβιώνουν. Τα ζευγάρια αυτά αυξάνονται αριθμητικά στις σύγχρονες κοινωνίες αλλά, εν αντιθέσει προς τους ομοφυλοφίλους, δεν είναι οργανωμένα σε οργανώσεις ακτιβιστών.
Γι’ αυτό, ενώ σε πολλές χώρες γίνεται έντονη δημόσια συζήτηση για τα δικαιώματα των ομοφυλόφιλων ζευγαριών, τα δικαιώματα των ετεροφυλόφιλων που συζούν περνούν σε δεύτερη μοίρα. Παράδειγμα, η Ελλάδα όπου το ζήτημα δεν έχει τεθεί ποτέ στο τραπέζι.
Το γαλλικό PACS ορίζει ότι δύο άτομα μπορούν να υπογράψουν ένα συμβόλαιο το οποίο τους δίνει το δικαίωμα να υποβάλουν κοινή φορολογική δήλωση, να κληρονομούν ο ένας τον άλλον, να απολαμβάνουν την κοινωνική ασφάλιση του συντρόφου τους κ.ά. «Από τις 15 Νοεμβρίου 1999 ως σήμερα 46.142 άτομα έχουν υπογράψει το PACS» λέει στο «Βήμα» εκπρόσωπος του γαλλικού υπουργείου Δικαιοσύνης. Στη Γαλλία μάλιστα έχει καθιερωθεί στην καθομιλουμένη ο όρος «pasce» που υποδηλώνει εκείνον που έχει υπογράψει PACS, σε αντιστοιχία με τον «παντρεμένο» που υποδηλώνει εκείνον που έχει τελέσει γάμο.
Το ενδιαφέρον στοιχείο του PACS είναι ότι ψηφίστηκε ενώ είχε την υποστήριξη μόνο του 49% των Γάλλων (ενώ στην Ολλανδία η ευθανασία έχει την υποστήριξη του 92%). Σήμερα, έναν χρόνο αργότερα, η νομοθεσία έχει καταφέρει να αλλάξει τα ήθη της κοινωνίας: το 70% των Γάλλων δηλώνει υπέρ του PACS και η τάση είναι αυξητική.
