Ο Μπορίς Φιόντοροβιτς Γκοντουνόφ καταγόταν από επιφανή ταταρική οικογένεια, η οποία είχε εκχριστιανισθεί στα μέσα του 14ου αιώνα. Σε νεαρή ηλικία ο Γκοντουνόφ μπήκε στην προσωπική φρουρά του τσάρου Ιβάν Δ’ του Τρομερού και τον ακολούθησε σε πολλές εκστρατείες.
H άνοδος του Γκοντουνόφ στην τάξη των βογιάρων (του ανώτερου στρώματος των ρώσων ευγενών) βοηθήθηκε από δύο γάμους: πρώτα από τον δικό του, όταν ο Γκοντουνόφ παντρεύτηκε τη Μαρία, κόρη του Μιλιούτα Σκουρατόφ-Μπιέλσκι, ανθρώπου βδελυρού αλλά πολύ ισχυρού στην Αυλή του Ιβάν, και ύστερα από τον γάμο της αδελφής του Ειρήνης, η οποία παντρεύτηκε τον δευτερότοκο γιο του Ιβάν, τον μετέπειτα τσάρο Θεόδωρο.
Ο Ιβάν ο Τρομερός πέθανε το 1584. Τέσσερα χρόνια πριν είχε σκοτώσει με τα ίδια τα χέρια του, σε καβγά, τον πρωτότοκο γιο του (Ιβάν επίσης). Ετσι στον θρόνο ανέβηκε ο πνευματικά καθυστερημένος Θεόδωρος και η διακυβέρνηση της χώρας πέρασε ουσιαστικά στα χέρια του Γκοντουνόφ.
Κυρίαρχος της Ρωσίας
Ο Γκοντουνόφ, άνθρωπος πολυμήχανος, αφού εξόντωσε τους ανταγωνιστές του, το 1587 έγινε απόλυτος κυρίαρχος της Ρωσίας. Αρχικά προσπάθησε να διορθώσει το διαλυμένο κράτος που είχε αφήσει ο Ιβάν ο Τρομερός νοικοκυρεύοντας στο μέτρο του δυνατού τη διεφθαρμένη δημόσια διοίκηση και παίρνοντας μέτρα για τη δημόσια ασφάλεια. Επίσης ο Γκοντουνόφ, αφού κατέστειλε διάφορες τοπικές εξεγέρσεις, όπως των Τατάρων στη Δυτική Σιβηρία και στην Κριμαία, έκτισε φρούρια σε όλη τη ρωσική επικράτεια και ενθάρρυνε τον εποικισμό της Σιβηρίας και των περιοχών προς τα νότια σύνορα ως τον Καύκασο.
Στο εξωτερικό ο Γκοντουνόφ υπέγραψε εμπορικές συμφωνίες με την Αυστρία, τη Δανία, την Ανσεατική Ενωση και την Τουρκία. Από τον πόλεμο με τη Σουηδία (1590-1595) η Ρωσία βγήκε νικήτρια και ανέκτησε τη νότια ακτή του Φινλανδικού Κόλπου, που την είχε χάσει ο Ιβάν ο Τρομερός, χωρίς ωστόσο να μπορέσει να επιτύχει διέξοδο προς τη Βαλτική.
Κατά την περίοδο της παντοδυναμίας του Γκοντουνόφ η Ρωσία γνώρισε αρκετή αίγλη. Με τη διπλωματική του ικανότητα, ο Γκοντουνόφ κατόρθωσε να πείσει τον Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως Ιερεμία να δοθεί στη Μόσχα το δικαίωμα να αποκτήσει δικό της πατριαρχείο. Πρώτος Πατριάρχης Μόσχας χειροτονήθηκε το 1589 ο Ιώβ, ο οποίος φυσικά ήταν άνθρωπος του Γκοντουνόφ.
Αφού τακτοποίησε τα εκκλησιαστικά ζητήματα, ο Γκοντουνόφ έστρεψε το ενδιαφέρον του στην εκπαίδευση. Θαυμαστής της Δύσης, ο Γκοντουνόφ θέλησε να ιδρύσει πανεπιστήμιο στη Μόσχα αλλά προσέκρουσε στις οπισθοδρομικές αντιλήψεις των εκκλησιαστικών κύκλων. Πεπεισμένος όμως ότι η Ρωσία είχε να μάθει πολλά από τη Δύση, έστειλε 18 νέους να σπουδάσουν σε ευρωπαϊκά πανεπιστήμια.
Υποδούλωση των αγροτών
H πολιτική ωστόσο του Γκοντουνόφ για τους αγρότες υπήρξε ολέθρια. Ουσιαστικά, με νόμο του 1597, άρχισε στη Ρωσία το καθεστώς της δουλοπαροικίας. Ο νόμος υποχρέωνε τους υπερχρεωμένους αγρότες να δουλεύουν στα κτήματα του δανειστή τους και μετά την αποπληρωμή των χρεών τους, στερώντας τους το δικαίωμα να μπορούν να φύγουν και να αναζητήσουν αλλού δουλειά και κατοικία. Μάλιστα με τον ίδιο νόμο όσοι αγρότες είχαν φύγει από τα κτήματα των αριστοκρατών μετά το 1592 υποχρεώθηκαν να επιστρέψουν σε αυτά ώστε οι κτηματίες να μη χάσουν εργατικά χέρια.
Οι ρυθμίσεις αυτές του Γκοντουνόφ στο αγροτικό ζήτημα οδήγησαν λίγα χρόνια αργότερα σε ταραχές που αναστάτωσαν τη Ρωσία.
Οι φιλοδοξίες του Γκοντουνόφ ωστόσο ξεπερνούσαν την αντιβασιλεία. Ο Γκοντουνόφ ονειρευόταν να γίνει ο ίδιος τσάρος σε περίπτωση όπου ο Θεόδωρος θα έπαυε να υπάρχει. Το εμπόδιο ήταν ο τριτότοκος γιος του Ιβάν Δ’, ο Δημήτριος, τον οποίον ο μισότρελος, τότε, πλέον τσάρος είχε αποκτήσει με την τελευταία σύζυγό του Μαρία. Το 1591 ο εννιάχρονος Δημήτριος βρέθηκε νεκρός με κομμένο το λαρύγγι. Πολλοί ήταν εκείνοι που υποψιάστηκαν τον Γκοντουνόφ αλλά αυτός διέταξε αμέσως να γίνει έρευνα για τις συνθήκες του θανάτου του τσάρεβιτς. Το πόρισμα της έρευνας ήταν ότι το παιδί, παίζοντας με ένα μαχαίρι, είχε μια ξαφνική κρίση επιληψίας και έκοψε μόνο του τον λαιμό του.
Στις 7 Ιανουαρίου του 1598 πέθανε ο Θεόδωρος χωρίς να αφήσει διάδοχο, και η τσαρίνα Ειρήνη κλείστηκε σε μοναστήρι. Ο Γκοντουνόφ συγκάλεσε τότε ένα είδος εθνοσυνέλευσης, η οποία τον εξέλεξε τσάρο.
Ανεβαίνοντας στον θρόνο της Ρωσίας, ο Γκοντουνόφ φρόντισε να απαλλαγεί από όλους τους προβεβλημένους βογιάρους – κυρίως από την οικογένεια των Ρομανόφ – εξορίζοντάς τους και όχι δολοφονώντας τους όπως θα είχε κάνει ο Ιβάν ο Τρομερός.
Ο αιμοσταγής σφετεριστής
Στα δύο πρώτα χρόνια της βασιλείας του, ο Γκοντουνόφ προσπάθησε να χειριστεί την κατάσταση όσο μπορούσε ηπιότερα. Ευνόησε τους μικροευγενείς και τους διοικητικούς υπαλλήλους αλλά η πολιτική του με τους αγρότες έγινε ακόμη πιο σκληρή και άδικη. Οι σοδειές των ετών 1601-1603 ήταν πολύ κακές και έδωσαν την αφορμή για να ξεσπάσει όλη η δυσαρέσκεια εναντίον του σφετεριστή του θρόνου, όπως είχαν αρχίσει πλέον να βλέπουν τον Γκοντουνόφ όλο και περισσότεροι υπήκοοί του. Ο Γκοντουνόφ, άνθρωπος σχεδόν ήπιος με τα ρωσικά δεδομένα εκείνης της εποχής, όπου ήταν νωπή η ανάμνηση της τρομοκρατίας του Ιβάν Δ’, μεταβλήθηκε σε ενσάρκωση της αγριότητας: σκότωνε, φυλάκιζε, εξόριζε χωρίς διάκριση.
H οικονομική κρίση όλο και μεγάλωνε, και ο Καιρός των Ταραχών, όπως έμεινε στη ρωσική ιστορία αυτή η περίοδος, βάδιζε προς την κορύφωσή του, καθώς οι τοπικοί φύλαρχοι των Τατάρων άρχισαν να εναντιώνονται στον εποικισμό των εδαφών τους που είχε επιβάλει ο Γκοντουνόφ και εξεγέρθηκαν, ενώ το ίδιο έκαναν και οι αγρότες.
Μέσα σε όλην αυτή την αναταραχή άρχισε να κυκλοφορεί η φήμη ότι ο Δημήτριος, ο γιος του Ιβάν του Τρομερού, ήταν εν ζωή και ότι θα ερχόταν να λυτρώσει τον λαό του από τον αιμοσταγή Γκοντουνόφ.
Ο δήθεν διάδοχος
Ο πρώτος Ψευδοδημήτριος – γιατί ακολούθησαν και άλλοι – ήταν ένας πρώην μοναχός που λεγόταν Γρηγόριος Οτρεπόφ. Ο Οτρεπόφ, παριστάνοντας τον διάδοχο Δημήτριο, βρήκε αναγνώριση και υποστήριξη από τον βασιλιά της Πολωνίας Σιγισμόνδο Γ’ καθώς και από διαφόρους άλλους πολωνούς ευγενείς που εποφθαλμιούσαν ρωσικές εκτάσεις. Με τη σειρά του, ο Ψευδοδημήτριος, αφού ασπάστηκε τον ρωμαιοκαθολικισμό, υποσχέθηκε πως όταν γινόταν τσάρος θα άλλαζε το θρήσκευμα στη Ρωσία.
Με τη βοήθεια των Πολωνών και των Κοζάκων, ο Ψευδοδημήτριος εισέβαλε στη Ρωσία από την Πολωνία και βάδισε ακάθεκτος κατά της Μόσχας. Προτού όμως ο Ψευδοδημήτριος μπει στη ρωσική πρωτεύουσα, ο Γκοντουνόφ πέθανε ξαφνικά στις 13 Απρλίου του 1605.
Οι κατατρεγμένοι από τον Γκοντουνόφ βογιάροι, αφού σκότωσαν τη σύζυγό του και τον γιο του (ο οποίος είχε προλάβει να στεφθεί τσάρος με το όνομα Θεόδωρος B’), στις 20 Ιουνίου 1605 πρόσφεραν τον θρόνο στον Ψευδοδημήτριο, ο οποίος όμως γρήγορα δολοφονήθηκε. Ο Καιρός των Ταραχών συνεχίστηκε με την έλευση και άλλων δήθεν Δημητρίων ως το 1613, όταν στέφθηκε τσάρος ο Μιχαήλ Ρομανόφ.
KEIMENA: ΙΩΑΝΝΑ ΖΟΥΛΑ
