ΜΑΝΦΡΕΝΤ ΒΕΡΝΕΡ

«Η συμμαχία για την οικοδόμηση της ειρήνης»

Ο Μάνφρεντ Βέρνερ σπούδασε νομικά στα πανεπιστήμια της Χαϊδελβέργης και του Παρισιού. Είχε ειδικό ενδιαφέρον για τα ζητήματα ασφαλείας, ενδιαφέρον που απετέλεσε βασικό στοιχείο της πολιτικής του από τη στιγμή που εξελέγη στο γερμανικό κοινοβούλιο, το 1965. Διατέλεσε υπουργός Αμυνας της Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας της Γερμανίας, από το 1982 ως το 1988, οπότε και ανέλαβε τη θέση του Γενικού Γραμματέα του ΝΑΤΟ. Εκφώνησε τον λόγο που δημοσιεύουμε στις Βρυξέλλες, την 1η Απριλίου 1989.

» Βιώνω την τεσσαρακοστή επέτειο του ΝΑΤΟ περισσότερο σαν προπονητής μιας επιτυχημένης ποδοσφαιρικής ομάδας, η οποία έχει μόλις κερδίσει το πρωτάθλημα στην κατηγορία της. Το αρχικό του ένστικτο είναι να εορτάσει τις δόξες της σεζόν. Αντ’ αυτού όμως το μυαλό του πηγαίνει μοιραία στην άνοδο της ομάδας στην ανώτερη κατηγορία. Πώς θα αντεπεξέλθει η ομάδα στο νέο, πιο απαιτητικό περιβάλλον, όπου όχι μόνο οι επιβραβεύσεις αλλά επίσης οι προκλήσεις είναι τόσο πολύ μεγαλύτερες; Ετσι είναι η ζωή. Οσο πιο επιτυχημένοι είμαστε, τόσο περισσότερα είναι τα νέα καθήκοντα τα οποία αναλαμβάνουμε.

Τουλάχιστον ο προπονητής του ποδοσφαίρου γνωρίζει ότι στη νέα κατηγορία οι κανόνες του παιχνιδιού θα είναι οι ίδιοι. Αυτό όμως το γνωστό σημείο αναφοράς δεν ισχύει για εμάς. Στη δική μας περίπτωση, τα τέρματα των σχέσεων Ανατολής – Δύσης έχουν εμφανώς μετακινηθεί. Οι εικασίες επί των οποίων εδράζετο η πολιτική της Συμμαχίας μας τις τελευταίες τέσσερις δεκαετίες δεν έχουν εκλείψει, μάλλον έχουν θολώσει. Ως αποτέλεσμα, είμαστε σε θέση να δηλώσουμε με αυτοπεποίθηση ότι η παλιά, μεταπολεμική ευρωπαϊκή τάξη πραγμάτων πορεύεται προς τη θύρα εξόδου· όχι όμως τόσο γρήγορα ώστε να είμαστε ακόμη σε θέση να διακρίνουμε το περίγραμμα του καινούργιου, όπως εμφανίζεται από απόσταση.

Ας λάβουμε, για παράδειγμα, τους δύο παράγοντες που δέσποζαν στη σκέψη των ιδρυτών προγόνων μας σαράντα χρόνια πριν: την κομμουνιστική πρόκληση απέναντι στον δυτικό φιλελευθερισμό και στην απειλή της σοβιετικής εθνικής πολιτικής εκφοβισμών που βασιζόταν στη στρατιωτική ισχύ.

Το ιδεολογικό θέλγητρο του κομμουνισμού βρίσκεται αυτή τη στιγμή στη μεγαλύτερή του κάμψη από την έκδοση του Κομμουνιστικού Μανιφέστου, σχεδόν 150 χρόνια πριν: σε όλα τα μέτωπα, στον δυτικό κόσμο, στον αναπτυσσόμενο κόσμο, στην Ανατολική Ευρώπη και στη Σοβιετική Ενωση. Το ζήτημα που αντιμετωπίζουμε τώρα δεν είναι το ακατανίκητο προβάδισμα του κομμουνισμού, αλλά η ακατανίκητη οπισθοχώρησή του. Η οικονομική μας ανάκαμψη τη δεκαετία του 1950 ήταν αυτή που προκάλεσε την πτώση του κομμουνισμού στη Δύση· παραδόξως είναι η απουσία μιας τέτοιας οικονομικής ανάκαμψης στην Ανατολή που σήμερα περιάγει σε ανυποληψία αυτό το κοινωνικοοικονομικό μοντέλο.

Καθεστώτα τα οποία στήριζαν κάποτε την πολιτική τους νομιμότητα στη στηλίτευση των δυτικών αξιών αναζητούν τώρα τη σωτηρία τους σε αυτές. Ενόσω οι ηγέτες ελπίζουν να διασώσουν το κομμουνιστικό σύστημα μέσω καλά ελεγχόμενων μεταρρυθμίσεων, βρίσκονται εν μέσω μιας δυναμικής μεταβολών που καθιστά την έκβαση των προσπαθειών τους άκρως απρόβλεπτη. Απαξ και ξεκινήσει η διαδικασία των πολιτικών εξελίξεων, ενδέχεται να είναι αδύνατο για εκείνους τους ηγέτες να σταματήσουν μεσοστρατίς λαμβάνοντας μέτρα. Τα πιο ανοικτά και πλουραλιστικά κομμουνιστικά κόμματα που υπόκεινται σε εκλογές και σε κοινοβουλευτικό έλεγχο θα διευκολύνουν τη μεταρρύθμιση. Μολαταύτα, ενδεχομένως αυτό να καταστήσει περισσότερο προφανές ότι μόνο ο ανυπόκριτος πλουραλισμός και η πραγματική δυνατότητα επιλογής θα απελευθερώσουν τις δημιουργικές δυνάμεις που απαιτεί η ηθική και οικονομική αναγέννηση. Οπως ο Χριστόφορος Κολόμβος, οι κομμουνιστές ηγέτες μπορεί ενδεχομένως να βάζουν πλώρη για έναν προορισμό στην Ανατολή απλώς για να καταλήξουν στη Δύση.

Παρ’ όλα αυτά μπορούμε να είμαστε σχετικά αισιόδοξοι για τον τρέχοντα αυτό γύρο κομμουνιστικής ενδοσκόπησης. Στην αναζήτησή της για ανάπτυξη η Ανατολή θα χρειαστεί να εισαγάγει τόσο τις αξίες μας όσο και την τεχνολογία μας. Πρέπει επίσης να βρει τρόπους να ενσωματώσει τις οικονομίες της με το διεθνές σύστημα εμπορικών συναλλαγών μέσω της συμμετοχής της στους δυτικούς οικονομικούς και χρηματοδοτικούς μας θεσμούς. Θα ασκήσουμε συνεπώς μεγαλύτερη επιρροή στην εγχώρια ανάπτυξη εκείνων των κοινωνιών από ό,τι είχαμε ασκήσει στο παρελθόν. Ο μόνος ωφέλιμος τύπος επανάστασης είναι η επανάσταση στη νοοτροπία και αυτό είναι που βλέπουμε να ξεκινά σήμερα σε πολλούς από τους λήπτες αποφάσεων στις άρχουσες κομμουνιστικές ελίτ. Προοιωνίζεται καλά τόσο για την πολιτική όσο και για την οικονομική μεταβολή στην Ανατολή και για μια μεταρρύθμιση που θα εδράζεται σε αμοιβαία συναίνεση παρά σε υπαγορεύσεις δυνάμεων.

Η μετατόπιση του άλλου τέρματος, αυτού της σοβιετικής δύναμης εκφοβισμού που βασίζεται στη στρατιωτική ισχύ, είναι πιο δύσκολο να αποτιμηθεί. Ο κ. Γκορμπατσόφ κατέχει τώρα την εξουσία περισσότερο από μια τετραετία, δεν είμαστε όμως διόλου σοφότεροι αναφορικά με τα μακροπρόθεσμα σοβιετικά σχέδια. Η αρχηγία φαίνεται τώρα να αποδέχεται όσα λέγαμε επί χρόνια: ότι το να επιχειρεί να επιτύχει ασφάλεια μέσω υπέρτερων στρατιωτικών μέσων και πολιτικών εκφοβισμών δημιουργεί απλώς περισσότερη ανασφάλεια – τόσο για τη Σοβιετική Ενωση όσο και για κάθε άλλον. Η μονομερής μείωση (των εξοπλισμών), που έχει μέχρι τούδε ανακοινωθεί, σε συνδυασμό με μια εποικοδομητική προσέγγιση στις διαπραγματεύσεις σχετικά με τις συμβατικές δυνάμεις στην Ευρώπη – για παράδειγμα η παραδοχή των υπέρ της (Σ. Ενωσης) ασυμμετριών – μας δίνουν λόγους να ελπίζουμε. Δεν υπάρχουν όμως καθόλου επαρκείς ενδείξεις ότι η Σοβιετική Ενωση ετοιμάζεται να εγκαταλείψει τον ευνοϊκό γι’ αυτήν «συσχετισμό δυνάμεων», χώρια η μείωση (των εξοπλισμών) σε σημείο που να μην αποτελούν πλέον απειλή προς τους ευρωπαίους γείτονές της. Οι σοβιετικές δυνάμεις τόσο εκτός Ανατολικής Ευρώπης όσο και εντός των σοβιετικών συνόρων θα ενισχύσουν την ασφάλειά μας· όσο όμως υπερβαίνουν τα ελάχιστα επίπεδα που απαιτούνται για την εθνική άμυνα και τη διατήρηση της εθνικής κυριαρχίας, θα εξακολουθήσουν να είναι καίριος παράγων στις σχέσεις Ανατολής – Δύσης, τις οποίες θα πρέπει να συνδυάσουμε αρμονικά. Συνεπώς, είμαι πολύ επιφυλακτικός σε αυτό το ζήτημα. Ο δρόμος προς τη Βιέννη υπήρξε μακρύς και επίπονος, ο δρόμος όμως που οδηγεί από εκεί στην αληθινή στρατιωτική σταθερότητα στην Ευρώπη θα είναι ακόμη περισσότερο.

Αυτά τα μετακινούμενα τέρματα έχουν οδηγήσει μερικούς παρατηρητές στο να πουν ότι ο λόγος ύπαρξης της Συμμαχίας τίθεται υπό αμφισβήτηση και η πρόβλεψη όλων των ειδών των κινδύνων για τη Συμμαχία βρίσκεται σε μια κατάσταση μεταβολής. Ποτέ δεν πίστευα ότι ήταν είτε πιθανό είτε επιθυμητό για εμάς να γαντζωθούμε στην καθεστηκυία τάξη. Ομοίως, δεν πιστεύω ότι οι ευκαιρίες που έχουμε σήμερα είναι αποτέλεσμα μιας αίσιας ιστορικής σύμπτωσης. Εχουμε τις ευκαιρίες αυτές εξαιτίας της δυναμικής της ευρωπαϊκής ενοποίησης και της δυτικής συνεργασίας σε μια Συμμαχία ελεύθερων κοινωνιών, η οποία πιστεύει στην κοινή ασφάλεια, στην οικονομική ευημερία και στην κοινωνική ανάπτυξη. Ισως η τελική κατάρρευση του κομμουνισμού να είναι αναπόφευκτη λόγω των εσωτερικών του αντιφάσεων. Αυτή όμως η διεργασία έχει σίγουρα επιταχυνθεί λόγω του ρυθμού μεταβολής στη Δύση την τελευταία δεκαετία. Αναγνωρίζοντας τις αρετές της ελευθερίας και της δημιουργικότητας, έχουμε φιλελευθεροποιήσει τις οικονομίες μας και έχουμε ενστερνιστεί νέες τεχνολογίες και μεθόδους απασχόλησης. Εχουμε αγωνιστεί να απομακρύνουμε τα εμπόδια προς το ελεύθερο εμπόριο, όπως με τη συμφωνία μεταξύ των Ηνωμένων Πολιτειών και του Καναδά και με το πρόγραμμα της Ευρωπαϊκής Κοινότητας του 1992 για το εσωτερικό εμπόριο. Οι ευέλικτες και καινοτόμες κοινωνίες μας όχι μόνο αντεπεξέρχονται τις μεταβολές, αλλά και τις καλωσορίζουν. Οι λαοί μας προσαρμόζονται επειδή γνωρίζουν ότι το αποτέλεσμα θα είναι περισσότερη ευημερία και με αυτόν τον τρόπο θα υπάρξουν περισσότερες ευκαιρίες για ατομική καταξίωση. Οι κομμουνιστικές κοινωνίες, από την άλλη πλευρά, όχι μόνο παρακολουθούν τη Δύση να απομακρύνεται προς τα εμπρός, αλλά και ανακαλύπτουν ότι οι δικές τους άκαμπτες δομές καθιστούν την κάλυψη της διαφοράς ουσιαστικά αδύνατη γι’ αυτούς.

Οποιεσδήποτε και αν είναι οι διαστρεβλώσεις της νοσταλγίας, δεν δέχομαι ότι ο παλαιός κόσμος της ψυχροπολεμικής διπλωματίας ήταν τόσο ασφαλής και προβλέψιμος όσο θεωρείται τώρα, που γοητευόμαστε από το καινούργιο. Ούτε είναι η τάξη, ως τέτοια, ένας στόχος που πρέπει πάση θυσία να επιδιωχθεί, ειδικά όταν το τίμημά του είναι η καταπίεση και η αδικία. Μπορεί η στρατιωτική αντιπαράθεση του παρελθόντος να διατήρησε την ειρήνη, όμως δεν εξάλειψε – και πράγματι δεν θα μπορούσε (να εξαλείψει) – τις πηγές εντάσεων και αστάθειας. Ούτε ο πολιτικός διάλογος θα μπορούσε να κάνει το ίδιο αν παρέμενε οριοθετημένος σε μια αιωνίως διχασμένη Ευρώπη. Δεν μπορεί να υπάρξει καμία μακροχρόνια ειρήνη, η οποία δεν θα είναι θεμελιωμένη στο δίκαιο· και για τον λόγο αυτό οι φιλελεύθερες αξίες μας πρέπει να αναγνωριστούν διεθνώς. Η αποστολή της Συμμαχίας δεν είναι εσωστρεφής – μόνο (με στόχο) να περιφρουρεί τη δική της ασφάλεια· είναι εξωστρεφής – (με στόχο) να διαδώσει την ελευθερία, τη δικαιοσύνη και την ασφάλεια στον ευρύτερο κόσμο. Μόνο με αυτόν τον τρόπο μπορεί η δική μας ασφάλεια να διατηρηθεί αληθινά στον χρόνο.

Συνεπώς θεωρώ την παρούσα συγκυρία ως μια μεγάλη ευκαιρία προκειμένου να πορευθούμε πέρα από την ακατάστατη και υπό όρους ειρήνη του παρελθόντος προς μια νέα τάξη ειρήνης που θα εδράζεται σε στέρεα και πιο ανθεκτικά θεμέλια. Αυτό μπορεί να προκύψει μόνο ως αποτέλεσμα ενός νέου προτύπου σχέσεων Ανατολής – Δύσης, όπου η συνεργασία και η ειρηνική άμιλλα θα υπερκεράσουν την αντιπαράθεση και την ιδεολογική και στρατιωτική αντιπαλότητα. Πασχίζουμε να μειώσουμε τη στρατιωτική προοπτική, να ανοίξουμε τα σύνορα και τελικά να τερματίσουμε τον διχασμό της Ευρώπης και της Γερμανίας. […]

Το ζωτικό καθήκον της Συμμαχίας είναι να διατηρήσει αυτό που έχει ήδη αποδειχθεί θριαμβευτική επιτυχία: να παρέχει τις συνθήκες της σίγουρης ασφάλειας μέσω της οποίας η μεταβολή στη Δυτική Ευρώπη και στην ευρύτερη Ευρώπη μπορεί να λάβει χώρα με τον δικό της ρυθμό. Φυσικά χρειαζόμαστε ένα όραμα για τη μελλοντική Ευρώπη, το οποίο θα περιλαμβάνει την Ανατολική Ευρώπη: μια Ευρώπη στην οποία όλοι οι πολίτες θα απολαμβάνουν ατομική ελευθερία και όλοι οι λαοί (θα απολαμβάνουν) αυτοδιάθεση, μια Ευρώπη που θα έχει τις ρίζες της σε ένα νέο πλαίσιο ασφάλειας, στο οποίο οι δημοκρατίες της Βόρειας Αμερικής θα εξακολουθούν να διαδραματίζουν έναν ουσιαστικό ρόλο και στην οποία (Ευρώπη) θα είναι προσηλωμένη η Σοβιετική Ενωση. Διστάζω μολαταύτα να πιστέψω ότι χρειαζόμαστε κάποιο γενικό θεσμικό πλαίσιο. Τείνω να σκεφτώ το παράδειγμα ενός μεσαιωνικού καθεδρικού ναού. Ελάχιστοι μόνο σχεδιάστηκαν από έναν και μόνο αρχιτέκτονα. Οι περισσότεροι σχεδιάζονταν επί αιώνες και προσαρμόζονταν στις αισθητικές αρχές και στις πραγματικότητες των μεταβαλλόμενων καιρών. Εκείνοι είναι συνήθως και οι πιο εντυπωσιακοί.

Θα μπορούσαμε και θα έπρεπε να επηρεάσουμε τα γεγονότα και να οδηγήσουμε το καθολικό ρεύμα της ιστορίας προς τη δική μας κατεύθυνση. Κατανοώ πολύ καλά και βλέπω θετικά τις ευφάνταστες προσπάθειες και τα σχέδια για το μέλλον. Και, φυσικά, πρέπει να συζητήσουμε το μέλλον της Ανατολικής Ευρώπης με τη Σοβιετική Ενωση. Θα εξακολουθήσουμε να σεβόμαστε τα σύννομα σοβιετικά συμφέροντα ασφάλειας. Δεν μπορούμε όμως, και δεν θα έπρεπε, να επιχειρήσουμε να πατρονάρουμε τις εξελίξεις στην Ανατολή. Μπορούμε να ανοίξουμε δρόμους και να δημιουργήσουμε ευκαιρίες και να ενθαρρύνουμε τις χώρες αυτές να κάνουν τις δύσκολες επιλογές, τις οποίες αυτές και μόνο αυτές πρέπει να κάνουν για τον εαυτό τους. Επιθυμούμε την εξέλιξη, όχι την επανάσταση, τη διαφοροποίηση, όχι την αποσταθεροποίηση. Δεν είναι όμως δικό μας καθήκον, ούτε εντός των δυνατοτήτων μας, να ελέγξουμε την πορεία των γεγονότων εδώ· ούτε από μόνοι μας, ούτε με την ΕΣΣΔ σε έναν νέο διακανονισμό τύπου Γιάλτας, βασισμένο σε προκαθορισμένες ζώνες επιρροής. Οι εκχωρήσεις που θα περιμέναμε από μια τέτοια συμφωνία δεν θα επέλυναν τα βαθιά ριζωμένα ζητήματα της Ανατολικής Ευρώπης, ούτε εκείνα των σχέσεων Ανατολής – Δύσης γενικότερα. Η μεταβολή, επί τη βάσει των αξιών και των στόχων μας, βρίσκεται ήδη καθ’ οδόν και επιταχύνει. Ενόσω η Δύση και η Ανατολή μπορεί να επιχειρούν να εναρμονίσουν τις απόψεις τους σχετικά με αυτό, ούτε εμείς ούτε αυτοί θα μπορούσαν να πιστέψουν σε μια συμφωνία η οποία πιθανώς θα ασκούσε έλεγχο στον ρυθμό μεταβολής βραχυπρόθεσμα, μονάχα για να δούμε τη μεγεθυσμένη αναταραχή να επιστρέφει για να μας ταλανίσει αργότερα. Η σταθερότητα είναι απαραίτητη προκειμένου να δημιουργήσουμε τις συνθήκες για ειρηνική μεταβολή, και όχι να τις εμποδίσουμε. […]

Προφανώς μόνο η Ανατολή μπορεί να επιλύσει τα δικά της οικονομικά προβλήματα εισάγοντας μεταρρυθμίσεις – πολιτικές καθώς και οικονομικές – που θα αντιμετωπίσουν αποτελεσματικά τις βαθύτερες αιτίες και όχι μόνο τα συμπτώματα της παρούσας δυσφορίας της. Μολαταύτα, υπό την προϋπόθεση ότι θα διατηρηθεί η παρούσα κεκτημένη ταχύτητα των μεταρρυθμίσεων, η Ανατολή θα βρει σε εμάς έναν εποικοδομητικό συνέταιρο. Για παράδειγμα, η Ανατολή ως εμπορικό μπλοκ έχει μέχρι τούδε ελάχιστα μόνο διασυνδεθεί με την παγκόσμια οικονομία. Συνεπώς υπάρχει προοπτική προκειμένου να ενταχθεί σε μεγαλύτερο βαθμό στο δικό μας σύστημα εμπορικών συναλλαγών. Μπορούμε να μελετήσουμε τη διεύρυνση κοινοπραξιών. Αρκετές εξ αυτών έχουν συσταθεί σε ανατολικοευρωπαϊκές χώρες και ήδη ξεπερνούν τις εκατόν εξήντα στη Σοβιετική Ενωση. Προκειμένου να επιτύχουν, πρέπει οι ανατολικές δομές να αλλάξουν και να προσελκυσθούν οι δυνάμεις της αγοράς. Αυτό θα είναι ακόμη πιο επώδυνο και δύσκολο από ό,τι στη Δύση. […]

Μολαταύτα, υπάρχει ένα κώλυμα σε αυτή τη βελτιούμενη εικόνα συνεργασίας Ανατολής – Δύσης: τα ανθρώπινα δικαιώματα. Δεν αμφισβητώ ότι υπήρξαν σημαντικά οφέλη – στη μετανάστευση, στην ελευθερία έκφρασης, στην αποκατάσταση του παρελθόντος. Εχουμε δει την Ανατολή να ομονοεί σε σημαντικές νέες δεσμεύσεις στο τελικό έγγραφο ως τον τελευταίο γύρο του CSCE [σ.τ.μ. Επιτροπή για την Ασφάλεια και τη Συνεργασία στην Ευρώπη] στη Βιέννη· (έχουμε δει) τη Σοβιετική Ενωση να αποφασίζει να συμμορφωθεί προς τις αποφάσεις του Διεθνούς Δικαστηρίου αναφορικά με αρκετές ανθρωπιστικές συνθήκες· και (έχουμε δει) ακόμη και την Ανατολή να επικρίνει την Ανατολή στην Επιτροπή των Ηνωμένων Εθνών για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα στη Γενεύη. Το ποτήρι όμως που είναι μισογεμάτο πολύ συχνά μου θυμίζει το άλλο, άδειο μισό του. Τους νεαρούς άνδρες που πυροβολήθηκαν στο Τείχος του Βερολίνου· έναν θεατρικό συγγραφέα διεθνούς φήμης, που φυλακίστηκε επειδή έλαβε μέρος σε μια διαδήλωση· τα χωριά που ισοπεδώθηκαν συστηματικά προκειμένου να κατασταλούν οι διαφωνίες των μειονοτήτων.

Η τήρηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων δεν είναι απλώς ηθικά επιβεβλημένη· είναι επίσης πρακτικό μέλημα. Τα κράτη της Ανατολικής Ευρώπης δεν μπορούν να απαγκιστρωθούν από τα τωρινά τους αδιέξοδα με μέτρα από πάνω προς τα κάτω, τα οποία διαθέτουν ελάχιστο ή καθόλου λαϊκό έρεισμα. Η μεταρρύθμιση πρέπει να εδράζει σε έναν αληθινό κοινωνικό διάλογο και στην προθυμία των πληθυσμών να πράξουν ό,τι είναι απαραίτητο για να επανοικοδομήσουν τις κοινωνίες τους. Μολαταύτα, καμία ανταπόκριση δεν θα είναι διαθέσιμη αν ουσιώδη ανθρώπινα δικαιώματα και ελευθερίες εξακολουθήσουν να απαγορεύονται ή να παραχωρούνται μόνο με την απόλυτη κρίση των κυβερνήσεων· αντ’ αυτού πρέπει να αγκυροβολούν στον νόμο και στους θεσμούς. […]

Σήμερα δρούμε σε πολύ ευνοϊκότερες ιστορικές περιστάσεις, οι ίδιες όμως ανθρώπινες αξίες θα εξακολουθούν να αποδεικνύονται αποφασιστικής σημασίας. Το καθήκον μας, το να λειτουργήσουμε τόσο ως ένα αγκυροβόλιο σταθερότητας όσο και ως ένα όργανο μεταβολών, δεν θα είναι εύκολο. Θα πρέπει να αντεπεξέλθουμε στα αναπόφευκτα εμπόδια τα οποία θα συναντήσουμε στο μονοπάτι μας και να προσαρμόσουμε την πορεία μας. Είμαι όμως και θα παραμείνω αισιόδοξος. Βασίζομαι σε εσάς. Εχετε όλοι επιδείξει σοφία και ανεκτίμητη εμπειρία. Τόσοι πολλοί από εσάς έχετε ήδη διαδραματίσει καίριο ρόλο στην επιτυχημένη ιστορία που έχω περιγράψει. Οπως τώρα προχωρούμε από τη Συμμαχία για τη διατήρηση της ειρήνης στη συμμαχία για την οικοδόμηση της ειρήνης, ας θυμηθούμε την επίμονη καρτερικότητά μας και το ομαδικό πνεύμα που μας βοήθησε να επιτύχουμε τις νίκες μας και τα οποία μας καθιστούν ακλόνητο φαβορί για το μέλλον. »