Ο σοβιετικός δικτάτορας Ιωσήφ Στάλιν (το πραγματικό του όνομα ήταν Ιωσήφ Βησσαριόνοβιτς Ντζουγκασβίλι) γεννήθηκε κοντά στο Γκόρι της Γεωργίας. H οικογένειά του ήταν φτωχή και ο Ιωσήφ απέμεινε το μοναδικό της παιδί μετά τον θάνατο των τριών αδελφών του σε μικρή ηλικία. Ο πατέρας του τον άφησε ορφανό στα 11 του χρόνια και τον ανέθρεψε η μητέρα του ξενοδουλεύοντας.
Με προορισμό το ιερατικό στάδιο ο Στάλιν σπούδασε με υποτροφία στη Θεολογική Σχολή της Τιφλίδας, όπου εγκολπώθηκε τις επαναστατικές ιδέες. Δεν ολοκλήρωσε όμως τις σπουδές του καθώς, το 1899, λίγο πριν από την αποφοίτησή του, αποβλήθηκε από τη σχολή λόγω της παράνομης πολιτικής δράσης του. Μεσολάβησε σύντομο διάστημα υπαλληλικής απασχόλησης και κατόπιν ο Στάλιν αφοσιώθηκε αποκλειστικά στην υπηρεσία των ιδεών του και έγινε επαγγελματίας επαναστάτης.
Πρώτα στην Τιφλίδα και κατόπιν στο Βατούμ ο Στάλιν διοργάνωνε απεργίες και διαδηλώσεις και δημοσίευε άρθρα σε παράνομα έντυπα. Συνελήφθη για πρώτη φορά το 1902 και εξορίστηκε στη Σιβηρία, από όπου δραπέτευσε. Το ίδιο επαναλήφθηκε πολλές φορές τα επόμενα χρόνια: σύλληψη, εκτόπιση ή φυλάκιση, απόδραση.
Εν τω μεταξύ, το 1903, στο ρωσικό Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα, όπου είχε ενταχθεί ο Στάλιν, είχαν διαμορφωθεί δύο αντιτιθέμενες πτέρυγες: μπολσεβίκοι και μενσεβίκοι. Ο Στάλιν συντάχθηκε με τους πρώτους, υπό την ηγεσία του Λένιν. Το 1904 ο Στάλιν παντρεύτηκε τη Γεκατερίνα Σβανίτζε, με την οποία απέκτησαν έναν γιο, τον Γιάκοβ. H Γεκατερίνα πέθανε το 1907. Ο Γιάκοβ χάθηκε σε γερμανικό στρατόπεδο συγκέντρωσης κατά τον B´ Παγκόσμιο Πόλεμο. Λέγεται ότι ο Στάλιν, στην παντοδυναμία του τότε, αρνήθηκε την πρόταση να ανταλλάξει τον γιο του με γερμανούς αιχμαλώτους.
Οι πρώτες επιτυχίες
Αν και εξαιρετικά δραστήριος, επίμονος και παράτολμος, ο Στάλιν δεν είχε κατορθώσει ως το 1912 να καταλάβει αξιόλογη θέση στην κομματική ιεραρχία. Τη χρονιά εκείνη, όμως, όταν επήλθε η οριστική διάσπαση των σοσιαλδημοκρατών, έγινε και το πρώτο σημαντικό βήμα ανόδου για τον Στάλιν: ο Λένιν τον διόρισε μέλος της Κεντρικής Επιτροπής του νέου κόμματος, των μπολσεβίκων. Στον Στάλιν ανατέθηκε επίσης η έκδοση της νέας κομματικής εφημερίδας, της «Πράβδας».
Το 1913 ο Στάλιν συνελήφθη για μία ακόμη φορά και εξορίστηκε στη Σιβηρία. Επέστρεψε στο Πέτρογκραντ (όπως λεγόταν μετά το 1914 η Αγία Πετρούπολη) τον Μάρτιο του 1917, όταν η επανάσταση είχε ήδη ξεκινήσει. Αφού ταλαντεύθηκε για λίγο ως προς την ακολουθητέα πολιτική, τελικά συντάχθηκε με τη γραμμή του Λένιν για άμεση ένοπλη δράση των μπολσεβίκων με στόχο την κατάληψη της εξουσίας.
Ο Στάλιν πήρε μέρος στην εξέγερση των μπολσεβίκων, τη λεγόμενη Οκτωβριανή Επανάσταση, και μετά τη νίκη τους και την εγκαθίδρυση του σοβιετικού καθεστώτος τοποθετήθηκε επίτροπος (υπουργός) επί των εθνοτήτων. Σημαντικός υπήρξε ο ρόλος του κατά τον εμφύλιο πόλεμο του 1918-20, όπου διακρίθηκε κατά τις επιχειρήσεις στην πόλη Τσαρίτσιν, που αργότερα μετονομάστηκε Στάλινγκραντ.
Το 1919 ο Στάλιν έγινε μέλος του Πολιτικού Γραφείου του κόμματος. Τον ίδιο χρόνο ξαναπαντρεύτηκε. Με τη δεύτερη σύζυγό του, τη Ναντέζντα Αλληλούγεβα, απέκτησαν δύο παιδιά, τον Βασίλι και τη Σβετλάνα. H Ναντέζντα αυτοκτόνησε το 1932, ο Βασίλι έγινε αεροπόρος και σκοτώθηκε κατά τον B´ Παγκόσμιο Πόλεμο και η Σβετλάνα εγκατέλειψε την ΕΣΣΔ μετά τον θάνατο του πατέρα της.
«Σοσιαλισμός σε μία χώρα»
Το αποφασιστικό βήμα στη σταδιοδρομία του Στάλιν, αυτό που του επέτρεψε να αναδειχθεί αργότερα μοναδικός κυρίαρχος της Σοβιετικής Ενωσης, ήταν η τοποθέτησή του, το 1922, στη νέα τότε και αρχικά όχι σημαντική θέση του γενικού γραμματέα του κόμματος. Μετά τον θάνατο του Λένιν, το 1924, από αυτή τη θέση, με επιμονή, μεθοδικότητα και πανουργία, ο Στάλιν κατόρθωσε να θέσει υπό τον έλεγχό του το κόμμα εξοστρακίζοντας από τις τάξεις του όλα τα ανώτατα παλαιά στελέχη που θα μπορούσαν να σταθούν εμπόδιο στην επιδίωξή του για την κατάκτηση της απόλυτης εξουσίας. Κατά το δεύτερο μισό της δεκαετίας του 1930 τα στελέχη αυτά, σε σκηνοθετημένες δίκες, με διάτρητες κατηγορίες και εκβιασμένες ομολογίες, καταδικάστηκαν σε θάνατο και εκτελέστηκαν. Ανάλογο κλίμα τρομοκρατίας επιβλήθηκε σε ολόκληρη τη Σοβιετική Ενωση, η οποία εξελίχθηκε σε αστυνομοκρατούμενο κράτος. Περιβαλλόμενος από άβουλους ιθύνοντες υποταγμένους τυφλά στη θέλησή του και από έναν λαό ανικανοποίητο αλλά φοβισμένο και προβαλλόμενος ως ο μοναδικός αυθεντικός ερμηνευτής και συνεχιστής του μαρξισμού-λενινισμού, στα τέλη της δεκαετίας του 1930 ο Στάλιν ήταν πια ο απόλυτος άρχων της αχανούς Σοβιετικής Ενωσης.
Το 1928 ο Στάλιν έθεσε σε εφαρμογή το δόγμα του «Σοσιαλισμός σε μία χώρα» ως παραλλαγή της μαρξιστικής επαγγελίας της παγκόσμιας επανάστασης. Εγκατέλειψε τη Νέα Οικονομική Πολιτική του Λένιν, με τις παραχωρήσεις της στην ιδιωτική πρωτοβουλία, και εγκαινίασε εντατικό πρόγραμμα εκβιομηχάνισης υπό ασφυκτικό κρατικό έλεγχο με βάση τα Πεντάχρονα Σχέδια. Στο καθαρά οικονομικό επίπεδο το πρόγραμμα στέφθηκε με επιτυχία και μέσα σε μερικά χρόνια η άλλοτε καθυστερημένη χώρα έγινε πρώτης τάξεως βιομηχανική δύναμη υπολειπόμενη μόνο των Ηνωμένων Πολιτειών σε αυτόν τον τομέα. Αλλά η εκβιομηχάνιση δεν είχε κανέναν θετικό αντίκτυπο στην καθημερινή ζωή των πολιτών, η οποία εξακολούθησε να μαστίζεται πάντα από στερήσεις και ελλείψεις ακόμη και στα βασικότερα καταναλωτικά αγαθά.
Ο τομέας όπου η οικονομική πολιτική του Στάλιν είχε ολέθρια αποτελέσματα για τον πληθυσμό της ΕΣΣΔ ήταν η γεωργία. Με το πρόγραμμα της αναγκαστικής κολεκτιβοποίησης εκατομμύρια αγρότες υποχρεώθηκαν να συνενωθούν σε μεγάλες κρατικές καλλιεργητικές μονάδες. Οσοι αντιστέκονταν είχαν να αντιμετωπίσουν αυστηρές κυρώσεις, οι οποίες σε αμέτρητες περιπτώσεις έφθασαν ως τη θανάτωση. Συνέπεια της κολεκτιβοποίησης ήταν ο λιμός που ξέσπασε στην Ουκρανία, με αποτέλεσμα να πεθάνουν εκατομμύρια άνθρωποι.
Ο B’ Παγκόσμιος Πόλεμος
Διαβλέποντας την απειλή που αντιπροσώπευε η ναζιστική Γερμανία, πριν από τον B’ Παγκόσμιο Πόλεμο ο Στάλιν πρότεινε στις δυτικές δυνάμεις τη σύναψη αντιχιτλερικού συμφώνου. Οταν η πρότασή του απορρίφθηκε, η ΕΣΣΔ υπέγραψε, το 1939, σύμφωνο με τη Γερμανία. Αυτό δεν εμπόδισε τον Χίτλερ να επιτεθεί εναντίον της τον Ιούνιο του 1941. Τον προηγούμενο μήνα ο Στάλιν είχε αυτοδιοριστεί πρωθυπουργός της Σοβιετικής Ενωσης.
Υπό την ηγεσία του Στάλιν, ο οποίος αναγορεύθηκε στρατάρχης, η Σοβιετική Ενωση διαδραμάτισε πρωτεύοντα ρόλο στην κατανίκηση της Γερμανίας και κατέβαλε βαρύτατο φόρο αίματος κατά τον πόλεμο. H ήττα των γερμανικών δυνάμεων στο Στάλινγκραντ το 1943 υπήρξε καθοριστικό γεγονός για την τελική έκβαση του πολέμου υπέρ των Συμμάχων.
H αυτοκρατορία απλώνεται
H συμβολή αυτή, σε συνδυασμό με τις αναμφισβήτητες διπλωματικές ικανότητές του και την ευφυΐα του, έδωσε στον Στάλιν τη δυνατότητα, κατά τις συναντήσεις του με τους δυτικούς ηγέτες, τον Γουίνστον Τσόρτσιλ και τον Φραγκλίνο Ρούζβελτ, στην Τεχεράνη το 1943 και στη Γιάλτα το 1945, να διεκδικήσει και να επιτύχει την αναγνώριση της σοβιετικής επιρροής στην Ανατολική Ευρώπη. Στα κράτη της περιοχής αυτής, μετά τον πόλεμο, με όργανα τα κατά τόπους κομμουνιστικά κόμματα, εγκαθιδρύθηκαν καθεστώτα σοβιετικού τύπου, υποχείρια της Μόσχας, και έτσι η αυτοκρατορία του Στάλιν διευρύνθηκε θεαματικά. Μοναδική εξαίρεση σε αυτή τη διαδικασία απετέλεσε η Γιουγκοσλαβία, της οποίας ο επίσης κομμουνιστής δικτάτορας Ιωσήφ Τίτο, το 1948, αρνήθηκε να υποταγεί στα προστάγματα του Στάλιν καταφέροντας έτσι βαρύτατο πλήγμα στο γόητρό του.
Κατά την πρώτη φάση του Ψυχρού Πολέμου, της περιόδου έντασης στις σχέσεις ΕΣΣΔ και δυτικών χωρών, η οποία ακολούθησε το τέλος του B’ Παγκοσμίου Πολέμου, ο Στάλιν έθεσε επανειλημμένως σε δοκιμασία τα νεύρα των πρώην συμμάχων του και ήδη αντιπάλων του. Με προσεκτικά υπολογισμένες προκλητικές κινήσεις σε διάφορα σημεία του κόσμου οδήγησε μερικές φορές την ανθρωπότητα στο χείλος μιας ακόμη παγκόσμιας σύρραξης, για να υπαναχωρήσει την κατάλληλη στιγμή κατηγορώντας ως υπαιτίους της κρίσης τους δυτικούς ηγέτες.
H παντοτινή καχυποψία του Στάλιν οξύνθηκε παθολογικά κατά τα τελευταία χρόνια της ζωής του και τον έκανε να βλέπει παντού εχθρούς που συνωμοτούσαν για να τον ανατρέψουν και να τον δολοφονήσουν. Υπάρχουν ενδείξεις ότι ο Στάλιν σχεδίαζε μία ακόμη ευρείας κλίμακας εκκαθάριση του κομματικού και κυβερνητικού μηχανισμού όταν τον βρήκε ο θάνατος, που επήλθε ξαφνικά στις 5 Μαρτίου 1953.
KEIMENA: ΙΩΑΝΝΑ ΖΟΥΛΑ
