Σχεδόν 40 χρόνια μετά την αποξήρανσή της η Κάρλα ξαναγίνεται λίμνη. Οχι τόσο μεγάλη όσο την έκανε η φύση, αλλά πάντως ένα βασικό τμήμα της επαναδημιουργείται. Και αυτό γιατί στα χρόνια που πέρασαν καλλιεργητές και κράτος κατέληξαν στην κοινή διαπίστωση: η φύση εκδικείται για τις ανθρώπινες επεμβάσεις.
Τα χωράφια που προήλθαν από την αποξήρανση της Κάρλας, έκτασης περίπου 78.000 στρεμμάτων, δεν απέδωσαν τα αναμενόμενα οφέλη, αφού πλημμύριζαν με την πρώτη βροχή και οι παραγωγοί ζούσαν στην ανασφάλεια. Επιπλέον ποτέ δεν έγινε διανομή αγροτικής γης. Οι ακτήμονες καλλιεργητές εκμίσθωναν με συμβολικό τίμημα κάθε χρόνο τις εκτάσεις. Αλλοτε οι καλλιεργητές υπενοικίαζαν τις εκτάσεις που τους δίδονταν. Υπήρξαν και άτομα που παρουσίασαν τίτλους ιδιοκτησίας από την Τουρκοκρατία επί των χωραφιών που δημιουργήθηκαν από την αποξήρανση της λίμνης.
Τα κτήματα της Κάρλας όμως άρχισαν να γίνονται βούρκος. Τα άλατα που είχαν συσσωρευθεί στο έδαφος από την πρώην λίμνη δεν ευνοούσαν τις καλλιέργειες. Επιπλέον στην πρώτη νεροποντή η περιοχή ξαναγινόταν λίμνη. Το 1962 στη λίμνη των 130.000 στρεμμάτων κατασκευάστηκε μια σήραγγα και τα νερά της διοχετεύτηκαν στον Παγασητικό. Το συνολικό έργο προέβλεπε τον εγκιβωτισμό και τη δημιουργία μικρής τεχνητής λίμνης, καθώς και την κατασκευή αρδευτικού και αποστραγγιστικού δικτύου, τα οποία δεν έγιναν ποτέ. Αντίθετα η σήραγγα πολλές φορές ήταν φραγμένη και η σοδειά καταστρεφόταν.
Υπήρχαν και οι ψαράδες της Κάρλας, που έμειναν χωρίς εισόδημα μετά την αποξήρανσή της. Οι άνθρωποι αυτοί εκ των πραγμάτων έγιναν γεωργοί. Οι ισορροπίες ανατράπηκαν. Ο υπόγειος υδροφόρος ορίζοντας άρχισε να μειώνεται επικίνδυνα. Τα νερά σε ορισμένα σημεία έγιναν υφάλμυρα.
Η κατάσταση έφθασε στο απροχώρητο. Και το ΥΠΕΧΩΔΕ, ως αρμόδιο υπουργείο για το περιβάλλον, έπειτα από εμπεριστατωμένη μελέτη, κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η λίμνη πρέπει να επαναδημιουργηθεί, τουλάχιστον σε ένα τμήμα της, έκτασης 38.000 στρεμμάτων.
Από την αρχαία Βοιβηίδα στην αποξήρανση
Η λίμνη Κάρλα (στην αρχαιότητα ονομαζόταν Βοιβηίς) προήλθε από τεκτονική καθίζηση, η οποία δημιούργησε μια περιοχή χαμηλού ύψους, με αποτέλεσμα να συγκεντρώνονται εκεί τα νερά των απορροών των γύρω ορεινών όγκων της πεδινής έκτασης ως τον Πηνειό ποταμό, αλλά και των πλημμυρικών νερών του Πηνειού, που βρίσκεται υψηλότερα από τη λίμνη.
Σύμφωνα με τα στοιχεία του ΥΠΕΧΩΔΕ, η έκτασή της μεταβαλλόταν από έτος σε έτος, ανάλογα με τις βροχοπτώσεις, και κάλυπτε εκτάσεις 65.000-130.000 στρεμμάτων. Ηταν αβαθής (το νερό κάλυπτε δύο-έξι μέτρα) και είχε πλούσια υδρόβια βλάστηση με μεγάλη σημασία για όλα σχεδόν τα είδη πουλιών. Το 1962, λίγο προτού αποξηρανθεί η λίμνη, 430.000 πουλιά ζούσαν εκεί. Είχαν καταγραφεί 143 είδη πουλιών, από τα οποία τουλάχιστον 55 θεωρούνται σήμερα προστατευόμενα.
Η λίμνη ήταν επίσης από τις πλουσιότερες σε ιχθυοπανίδα περιοχές της Ελλάδας. Σύμφωνα με τη Διεύθυνση Αλιείας, η επισήμως φορολογούμενη ποσότητα αλιευμάτων έφθανε τις καλές χρονιές τους 900 τόνους. Περίπου 1.000 οικογένειες ψαράδων ζούσαν από την αλιεία.
Η αποξήρανση της Κάρλας έγινε ύστερα από επιθυμία των κατοίκων της περιοχής, οι οποίοι υπέφεραν από την ελονοσία και πίστευαν ότι με την καλλιέργεια των αποξηραμένων εκτάσεων θα αυξανόταν το εισόδημά τους. Συνολικά ελευθερώθηκαν 185.000 στρ., συμπεριλαμβανομένων και των πλημμυριζομένων εκτάσεων. Οι προμελέτες που συντάχθηκαν από το 1913 ως το 1960 προέβλεπαν αποξήρανση της λίμνης και παράλληλα κατασκευή ταμιευτήρα για άρδευση, έργα που δεν έγιναν.
Μετά την αποξήρανση η λίμνη εξακολουθούσε να σχηματίζεται στις χαμηλότερες περιοχές, όταν οι εισροές ξεπερνούσαν την παροχετευτική ικανότητα της σήραγγας. Ετσι η περιοχή που ελευθερώθηκε από την αποξήρανση της λίμνης δεν μπορούσε να δοθεί πλήρως στην καλλιέργεια.
Μετά την απελευθέρωση μέρους των εκτάσεων άρχισε η κατασκευή γεωτρήσεων για την άρδευσή τους. Το αποτέλεσμα ήταν ο υπερβολικός υποβιβασμός του υπόγειου υδροφόρου ορίζοντα, του οποίου σημαντική πηγή τροφοδοσίας ήταν η λίμνη. Σήμερα υπάρχουν περιοχές στις οποίες αντλούν νερό για άρδευση 40-50 μέτρα κάτω από τη στάθμη της θάλασσας.
Επιπλέον από τη μελέτη των κλιματικών συνθηκών της περιοχής πριν και μετά την αποξήρανση προκύπτει ότι το κλίμα μεταβάλλεται και γίνεται ηπειρωτικότερο, με μείωση της μέσης ετήσιας θερμοκρασίας και της μέσης ελάχιστης ενώ η μέγιστη θερμοκρασία παρουσιάζει μικρή αύξηση.
Περιοχή αναψυχής σε τρία χρόνια
Σε περίπου τρία χρόνια η Κάρλα θα είναι και πάλι λίμνη. Τότε θα μπορεί να δέχεται και επισκέπτες για τουρισμό, για αναψυχή, για ψάρεμα. Ισως και να διαφημίζονται τα «γουικέντ στην Κάρλα». Το βέβαιο είναι ότι το έργο θα αρχίσει να κατασκευάζεται ως το τέλος του έτους. Ο σχετικός διαγωνισμός που διενήργησε το ΥΠΕΧΩΔΕ για το κυρίως έργο διαμόρφωσης της λίμνης, προϋπολογισμού 29 δισ. δρχ., ολοκληρώθηκε. Προ ημερών εκδόθηκε η υπουργική απόφαση για την ανάθεση του έργου στη μειοδότρια κοινοπραξία, που αποτελείται από τις εταιρείες Αττι-Κατ ΑΤΕ, Αθηνά ΑΕΤΒ & ΤΕ, ΕΚΤΕΡ ΑΕ. Εντός των ημερών αναμένεται η υπογραφή της σύμβασης, ώστε να αρχίσει να «μετρά» η τριετία για την κατασκευή του. Αν όλα πάνε καλά το 2003 θα έχει ολοκληρωθεί. Το έργο περιλαμβάνει τη διαμόρφωση και τροφοδοσία της λίμνης, με την κατασκευή περιμετρικών αναχωμάτων, προσαγωγούς συλλεκτήρες και αντλιοστάσια.
Απομένουν έργα συνολικού ύψους περί τα 21 δισ. δρχ., που αφορούν τη διαμόρφωση εξωτερικών υγροτοπικών εκτάσεων, υποδομές τουριστικής ανάπτυξης, αρδευτικά έργα και υποδομές έργων ύδρευσης του Βόλου, των οποίων θα προωθηθεί η δημοπράτηση.
Στην τελική μορφή του το έργο θα περιλαμβάνει εκτός από τις τρεις νησίδες, κέντρο πληροφόρησης, μουσείο φυσικής ιστορίας, προβλήτα, καφενεδάκια-εστιατόρια στην παραλία, καλαμώνες, υγρολίβαδα. Ισως και ξεναγούς, που θα εξηγούν στους επισκέπτες τη σύνδεση της λίμνης της Κάρλας με την ιστορία του θεσσαλικού κάμπου….
Πώς θα γίνει το έργο της επαναδημιουργίας
Από το 1982 άρχισε να μελετάται η επαναδημιουργία της λίμνης. Το 1995, κατά τη σύνταξη της μελέτης περιβαλλοντικών επιπτώσεων, διαπιστώθηκε ότι παρουσιάζεται μια μοναδική ευκαιρία για μερική αποκατάσταση του βιοτόπου της Κάρλας. Ετσι οι προσπάθειες εστιάστηκαν στον σχεδιασμό ενός έργου πολλαπλής σκοπιμότητας, που θα λειτουργήσει σταδιακά, με βάση τις αρχές της αειφορίας, προς όφελος τόσο του φυσικού όσο και του ανθρωπογενούς περιβάλλοντος.
Η δημιουργία της νέας λίμνης, στο χαμηλό τμήμα της περιοχής της παλαιάς, θα καταλαμβάνει έκταση 38.000 στρεμμάτων και θα περιβάλλεται από τους γύρω ορεινούς όγκους. Οπου αυτοί δεν υπάρχουν θα δημιουργηθούν αναχώματα συνολικού μήκους 13 χλμ. Στη λίμνη θα παροχετεύονται τα νερά της ευρύτερης λεκάνης απορροής μέσω τεσσάρων κυρίων χωμάτινων συλλεκτήρων, συνολικού μήκους 39 χλμ., καθώς και τα χειμερινά νερά του Πηνειού ποταμού, που θα αποτελούν το 60% της τροφοδοσίας της λίμνης. Η χωρητικότητά της σχεδιάστηκε για την αντιπλημμυρική προστασία της γύρω πεδιάδας.
Για τη στήριξη της υδρόβιας ορνιθοπανίδας, το εσωτερικό των αναχωμάτων της λίμνης θα διαμορφωθεί κατά τόπους βαθμιδωτά. Επίσης μέσα στη λίμνη θα κατασκευασθούν τρία νησάκια.
Η περιοχή γύρω από τη λίμνη θα φυτευθεί για να λειτουργήσει το φυσικό οικοσύστημα που θα προκύψει. Παραλίμνια υγροτοπικά συστήματα θα λειτουργούν ως φυσικό σύστημα καθαρισμού των υδάτων, πριν από τη διοχέτευσή τους στη λίμνη.
Προβλέπεται η κατασκευή ενός εξωτερικού υγροτόπου-αναθρεπτήρα για την αναπαραγωγή και τον εμπλουτισμό της λίμνης με ιχθυοπανίδα, καθώς και ιχθυοδιόδων για την ελεύθερη επικοινωνία των ψαριών. Επίσης θα κατασκευασθούν έργα υποδομής για την οργάνωση ήπιων τουριστικών δραστηριοτήτων (κέντρο πληροφόρησης, μουσείο, διαμόρφωση θέσεων θέας, μονοπάτια και χώροι αναψυχής, υποδομές δραστηριοτήτων αναψυχής).
Εκτιμάται ότι με την επαναδημιουργία της λίμνης θα αρδευθούν οι γύρω περιοχές σε έκταση 92.500 στρεμμάτων. Από αυτήν τα 50.000 στρέμματα θα αρδεύονται προσωρινά μέσω του δικτύου των τάφρων που υπάρχουν, οι οποίες θα συμπληρωθούν με νέα έργα. Η υπόλοιπη έκταση των 42.500 στρεμμάτων θα εξυπηρετηθεί με μόνιμα, πλήρη δίκτυα.
Με τον τρόπο αυτό θα αναδιαρθρωθεί η διαχείριση του υπόγειου υδατικού δυναμικού, ώστε να περισσέψει νερό, το οποίο θα μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την ενίσχυση της υδροδότησης της πόλης του Βόλου.
Το σχέδιο αναδιάρθρωσης των καλλιεργειών προβλέπει τη μείωση της καλλιέργειας του βαμβακιού και την αύξηση της αμειψισποράς και των βιολογικών καλλιεργειών, ώστε να μειωθεί η χρήση των αγροχημικών στην ευρύτερη περιοχή.
Η επαναδημιουργία της λίμνης των 38.000 στρεμμάτων (η λίμνη των Ιωαννίνων έχει έκταση 22.000 στρέμματα) αναμένεται να αλλάξει σταδιακά τον χαρακτήρα της περιοχής. Στόχος είναι να αποκατασταθούν ενέργειες του παρελθόντος, που με τα σημερινά δεδομένα αποτιμώνται ως μερικώς λανθασμένες, αλλά και να επαναλειτουργήσει το φυσικό και ανθρωπογενές περιβάλλον με βάση τις αρχές της αειφόρου ανάπτυξης.
