Το «Καπετάν Μπάμπης» πλέει αργά επάνω στα γαλάζια νερά του Μεσσηνιακού Κόλπου, ανοιχτά του Φοινικούντα. Είναι μια ζεστή αυγουστιάτικη ημέρα χωρίς αέρα. Η προσοχή του πληρώματος είναι εστιασμένη στην οθόνη του ηχοβολιστικού μηχανήματος που σαρώνει τον βυθό της περιοχής. Είναι Τρίτη 15 Αυγούστου, ανήμερα της Παναγίας και η πέμπτη, και τελευταία, ημέρα των ερευνών που γίνονται γύρω από τη νήσο Σχίζα για τον εντοπισμό του καταποντισμένου «θησαυρού του Μέρτεν». Οτιδήποτε υπάρχει στον αμμώδη βυθό καταγράφεται στην οθόνη και ώσπου οι δύο χειριστές του sonar αποφασίσουν αν πρόκειται για ένα ναυάγιο ή για απλούς βράχους το σκάφος πλημμυρίζει αρχικά από αδρεναλίνη και στη συνέχεια από απογοήτευση. Στο τέλος της επιχείρησης τα μέλη της αποστολής θα επιστρέψουν στο λιμάνι του Φοινικούντα χωρίς το χρυσάφι αλλά με πολλές πολύτιμες εμπειρίες από το κυνήγι του.
Με τον ίλιγγο της αγωνίας να δοκιμάζει τις αντοχές τους πέρασαν τις τελευταίες ημέρες οι δύτες των συνεργείων, τα μέλη του Κεντρικού Ισραηλιτικού Συμβουλίου, της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας και του Λιμενικού Σώματος που επίσης βρέθηκαν στο «Καπετάν Μπάμπης». Τα δεκάδες σενάρια που κυκλοφορούσαν για τον χαμένο θησαυρό, τον οποίο συγκέντρωσε ο γερμανός αξιωματούχος Μαξ Μέρτεν από ελληνικές εβραϊκές οικογένειες της Θεσσαλονίκης στη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, ακολουθούσαν κάθε ημέρα στη θάλασσα του Φοινικούντα τους άνδρες της αποστολής.
Αν και για αρκετούς από αυτούς οι υποβρύχιες έρευνες είναι η βασική τους δουλειά, για όλους ωστόσο ήταν η πρώτη φορά που πήραν μέρος σε μια ανάλογη επιχείρηση. Δεν πρόκειται για τον θρύλο ενός ακόμη θησαυρού από τους πολλούς τους οποίους ακούγεται ότι έκρυψαν εδώ πειρατές, που είχαν κάνει σε παλιότερες και ίσως πιο ρομαντικές εποχές ορμητήριό τους την περιοχή, αλλά για έναν πραγματικό θησαυρό, τον οποίο, όπου και να βρίσκεται, σκεπάζει η τραγωδία χιλιάδων Εβραίων που εξοντώθηκαν σε στρατόπεδα συγκέντρωσης.
Ενα εκπληκτικό στοιχείο στην όλη ιστορία είναι ο μεθοδευμένος τρόπος με τον οποίο ο Μέρτεν κατάφερε να αποσπάσει ακόμη και την τελευταία χρυσή λίρα, και το τελευταίο πολύτιμο κόσμημα από τους Εβραίους της Θεσσαλονίκης. «Ενώ όλοι σχεδόν οι Εβραίοι στην Ευρώπη κατέθεταν τα χρήματά τους σε ελβετικές τράπεζες με την ελπίδα ότι κάποτε θα τα έπαιρναν πάλι πίσω, ο Μέρτεν ενήργησε βάσει ενός βασικά απλού όσο και πραγματικά σατανικού σχεδίου» εξήγησε στο «Βήμα» ο κ. Μωυσής Κωνσταντίνης, πρόεδρος του Κεντρικού Ισραηλιτικού Συμβουλίου. «Με λίγα λόγια δεν άρχισε την εξόντωση των Εβραίων της Θεσσαλονίκης προτού τους αποσπάσει ό,τι είχαν και δεν είχαν. Ολη εκείνη η τεράστια περιουσία που συγκέντρωσε δεν βρέθηκε ποτέ».
Ο θησαυρός δεν βρέθηκε ούτε αυτή τη φορά. Ενώ οι έρευνες άρχισαν με τεράστιες πιθανότητες επιτυχίας, εφόσον οι πληροφορίες που υπήρχαν ήταν αληθινές, εν τούτοις έληξαν χωρίς αποτέλεσμα.
Στην περιπέτεια όσων πήραν μέρος στην επιχείρηση, βασικότεροι αντίπαλοί τους δεν ήταν ο καιρός ούτε η μορφολογία του βυθού, ο οποίος είναι «μια απέραντη αμμουδιά», ούτε τα μεγάλα σκοτεινά βάθη που σε αυτή την περιοχή δεν ξεπερνούν τα 150 μέτρα. Πρώτα ήταν ο περιορισμένος χρόνος που είχαν στη διάθεσή τους προκειμένου να φέρουν σε πέρας μια αποστολή η οποία έχει εξάψει τη φαντασία ακόμη και των πλέον δύσπιστων και που έχει προκαλέσει το ενδιαφέρον ιστορικών και δημοσιογράφων από όλον τον κόσμο. Οι πέντε ημέρες της διορίας που πήραν τα μέλη της αποστολής, η οποία είναι από τις μεγαλύτερες που οργανώθηκαν ποτέ στη Μεσόγειο, πέταξαν τρομακτικά γρήγορα αφήνοντας στα χείλη των δυτών των συνεργείων του κ. Μανώλη Μακρυδάκη και του κ. Χαράλαμπου Γκαζινάκη μια πικρή γεύση. «Μοιραστήκαμε μεγάλο μέρος των εξόδων της αποστολής χωρίς να καταφέρουμε τίποτε. Αν όμως είχαμε περισσότερο χρόνο και καλύτερες πληροφορίες…».
Ο δεύτερος αντίπαλός τους αποδείχτηκε τελικά ο ίδιος ο πληροφοριοδότης, ο οποίος, όπως λένε όλοι σχεδόν οι κάτοικοι του Φοινικούντα αλλά και αρκετά μέλη της αποστολής, «κατάφερε πουλώντας βασικά αέρα» να εμπλέξει τόσο κόσμο σε μια απίστευτη περιπέτεια. Ακόμη και κατά τη διάρκεια των πέντε κρίσιμων ημερών νέες πληροφορίες έφθαναν συνεχώς για το ακριβές σημείο του ναυαγίου. Ενώ ο πληροφοριοδότης κ. Κώστας Βρεττός υπέδειξε αρχικά ένα συγκεκριμένο σημείο, στη συνέχεια εμφανίστηκε μέσα από τη φυλακή των Διαβατών Θεσσαλονίκης, όπου βρίσκεται κρατούμενος για απάτες, να δηλώνει ότι μόνον αυτός γνωρίζει το «αληθινό» στίγμα του ναυαγίου και ότι αν δεν αποφυλακιστεί δεν πρόκειται να το αποκαλύψει σε κανέναν. Οπως ήταν φυσικό αυτό έκοψε τα φτερά όσων έπαιρναν μέρος στις έρευνες αφού κατάλαβαν ότι ο Βρεττός έχει δώσει εσκεμμένα λάθος πληροφορίες. Το νεότερο στοιχείο σε αυτή την ιστορία, όπως δήλωσε στο «Βήμα» ο κ. Κωνσταντίνης μετά την επιστροφή του στην Αθήνα, είναι ότι ο Βρεττός ισχυρίζεται τώρα ότι έχει στην κατοχή του έναν χάρτη με το ακριβές στίγμα του θησαυρού.
Ο κ. Γιώργος Σαββίδης, ένας από τους δύο χειριστές του ηχοβολιστικού μηχανήματος, είναι κατηγορηματικός: «Δεν είχαμε αρκετό χρόνο για να σαρώσουμε μια περιοχή 4 τετραγωνικών μιλίων που χρειάζεται να περάσουμε από πάνω της τουλάχιστον 24 φορές. Μόνο γι’ αυτό χρειαζόμαστε τρεις ημέρες. Από την πείρα των 15 ετών που έχω εκτιμώ ότι η Επιτροπή Χορήγησης Αδειών Ερευνών Θαλάσσης πρέπει να επιτρέψει παράταση των ερευνών, αλλιώς δεν μπορούμε να πούμε με βεβαιότητα ότι δεν υπάρχει θησαυρός».
Την εποχή του ναυαγίου ναι μεν υπήρχαν στρατιωτικοί χάρτες αλλά δεν μπορούσε να δοθεί με ακρίβεια ένα στίγμα από έναν άνθρωπο, τον Μέρτεν, ο οποίος ενεργούσε βιαστικά και κρυφά, χωρίς την αναγκαία τεχνική υποστήριξη. Οπως εξήγησε στο «Βήμα» ο δεύτερος χειριστής του sonar, κ. Μανώλης Νικολάκης, ακόμη και η θέση του ήλιου σε αυτές τις περιπτώσεις είναι πολύ σημαντική. Κανείς όμως δεν γνωρίζει αν το σκάφος βυθίστηκε χειμώνα ή καλοκαίρι. Εν απουσία τέτοιων στοιχείων, οι ενδιαφερόμενοι ψάχνουν χρησιμοποιώντας «σημάδια της στεριάς», όπως έκαναν παλιότερα οι κυνηγοί των θησαυρών που βλέπουμε σε κινηματογραφικές ταινίες. «Κάποιος λόφος που φαίνεται από τη θάλασσα ή άλλο σημάδι μπορεί να έχει δώσει ένα σημείο. Χρειάζονται πάντα τρία σημεία. Για εκείνη την εποχή είναι πολύ πιθανόν να υπήρχαν δύο σταθερά σημεία από τη στεριά, ενώ το τρίτο μπορούσε να είναι η θέση του ήλιου. Αν ο Βρεττός έλεγε την αλήθεια τότε θα βρίσκαμε το ναυάγιο».
Οι ιστορίες των πειρατών
Στον Φοινικούντα οι κάτοικοι γνωρίζουν τον κ. Κώστα Βρεττό. Πριν από 10 περίπου χρόνια είχε εμφανιστεί στο χωριό τους μαζί με την οικογένειά του αλλά και την ιστορία για τον θησαυρό του Μέρτεν. Εμεινε για δύο χρόνια καταφέρνοντας να πείσει μερικούς να τον βοηθήσουν προκειμένου να τον βρει. Οσοι πάντως από το χωριό βοήθησαν τότε τον Βρεττό, δεν έχουν να θυμηθούν τίποτε καλό από τη γνωριμία τους. Οπως λένε, τους απέσπασε χρήματα χωρίς ποτέ να τα επιστρέψει, ενώ ορισμένοι από αυτούς βρήκαν τον μπελά τους από τις αρχές, αφού τους είχε πείσει να ψάξουν χωρίς να έχουν πάρει άδεια.
Για τους κατοίκους του Φοινικούντα μία ακόμη ιστορία για θησαυρό στην περιοχή τους δεν είναι κάτι καινούργιο. Οι γηραιότεροι έχουν να διηγηθούν δεκάδες τέτοιες ιστορίες που έχουν ακούσει για πειρατές που περνώντας από εκεί σταμάτησαν και έκρυψαν «διαμάντια και λίρες» στις γύρω παραλίες. «Για πολλά χρόνια σε μια παραλία εδώ κοντά έλεγαν οι ψαράδες ότι η θάλασσα ξέβραζε χρυσές λίρες». Στα καφενεία της παραλίας ακούγονται τις τελευταίες ημέρες πολλά σενάρια που είναι αρκετά για να ενθουσιάσουν κινηματογραφικούς παραγωγούς, πόσο μάλλον όποιον έχει τον τυχοδιωκτισμό στο αίμα του.
Ο κ. Ηλίας Τσώνης, ένας επιχειρηματίας της περιοχής, γνωρίζει φυσικά όλες αυτές τις ιστορίες που συνθέτουν μέρος από το πολύχρωμο μωσαϊκό του γραφικού Φοινικούντα. «Από μικροί ακούγαμε για έναν θησαυρό που ένας γερμανός αξιωματούχος έκρυψε κάπου εδώ. Λεγόταν ότι ο Γερμανός αφού έκρυψε τον θησαυρό σκότωσε όσους τον βοήθησαν για να μην υπάρχουν μάρτυρες. Μερικοί μάλιστα έλεγαν ότι τον έκρυψε στην παραλία που βλέπετε απέναντι» είπε δείχνοντας μία από τις παραλίες που φαίνονται από το χωριό.
Μερικοί μίλησαν για αυτή την επιχείρηση σαν τη μεγαλύτερη και πιο μεθοδευμένη διαφημιστική εκστρατεία που έγινε ποτέ για την περιοχή της Μεσσηνίας. Αλλοι για μια δροσερή καλοκαιρινή ιστορία. Μπορεί το μυστήριο του θησαυρού να μην εξιχνιάστηκε, αλλά όσοι βρεθούν στον Φοινικούντα την ώρα του ηλιοβασιλέματος βλέπουν τον ουρανό της να γεμίζει με περισσότερο χρυσάφι από όσο μπορεί να κρύβεται κάπου εκεί.
