Το 1878 ο τούρκος σουλτάνος σύρεται ουσιαστικά από τον βρετανό πρωθυπουργό Βενιαμίν Ντισραέλι στην παραχώρηση της κτήσης της Κύπρου στη Βρετανία. Αντάλλαγμα η προστασία της Τουρκίας από την τσαρική Ρωσία. Διατηρεί ωστόσο την επικυριαρχία της επί της νήσου. Το 1914 η Βρετανία ακύρωσε τη συμφωνία του 1878 και προσάρτησε την Κύπρο στη βρετανική αυτοκρατορία. Το 1923 με τη Συνθήκη της Λωζάννης η Τουρκία εγκαταλείπει όλα τα δικαιώματά της επί της Κύπρου και δύο χρόνια μετά η νήσος ανακηρύσσεται αποικία του βρετανικού στέμματος. Είχε προηγηθεί το 1915 ένα αξιοσημείωτο γεγονός: η… προσφορά της Κύπρου από τους Βρετανούς στην Ελλάδα, αν η χώρα μας εγκατέλειπε την ουδετερότητά της και εισερχόταν στον πόλεμο, αλλά η πρόταση απορρίφθηκε. Και όταν τελικώς η Ελλάδα θα βρέθηκε στο πλευρό των Συμμάχων και σκέφτηκε ξανά την προσφορά, η νικήτρια Μεγάλη Βρετανία αρνήθηκε!
* O B´ Παγκόσμιος Πόλεμος
Δεν θα αργήσει η αιματηρή σύγκρουση με την αποικιοκρατία το 1931, ενώ ούτε η συμμετοχή της χώρας μας στο πλευρό (και) των Βρετανών κατά τον B´ Παγκόσμιο Πόλεμο ούτε καν η συμμετοχή Κυπρίων στον πόλεμο αυτόν μέσα από τα εθελοντικά βρετανικά στρατιωτικά σώματα θα άλλαζε τη στάση τους. Βασική αιτία η γεωπολιτική στρατηγική σημασία της Κύπρου. Οι φωνές για ένωση με την Ελλάδα, σε συνδυασμό με το αντιαποικιακό αίσθημα των Κυπρίων, θα οδηγήσουν στο συντριπτικό αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος του 1950 (96,7%) υπέρ της ένωσης. Είναι η χρονιά κατά την οποία έρχεται στο προσκήνιο ο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος.
Την 1η Απριλίου 1955 ξεκινά ο ένοπλος αντιαποικιακός αγώνας των Ελληνοκυπρίων. Επικεφαλής τίθεται ο εξ Αθηνών απόστρατος συνταγματάρχης Γεώργιος Γρίβας ο οποίος βρίσκεται από το 1954 στην Κύπρο, έχοντας συγκροτήσει την Εθνική Οργάνωση Κυπρίων Αγωνιστών (ΕΟΚΑ). Για τους Βρετανούς το «χαρτί» της διχοτόμησης ανάγεται σε «αντίποινο» έναντι του ελληνοκυπριακού αιτήματος για ένωση. H Τουρκία θα ενθαρρύνει, αντιστοίχως, τους Τουρκοκυπρίους να συνασπιστούν με την αποικιακή κυβέρνηση. H τριμερής διάσκεψη Ελλάδας, Βρετανίας και Τουρκίας, που θα πραγματοποιηθεί στο Λονδίνο από τις 29 Αυγούστου ως τις 7 Σεπτεμβρίου 1955, θα οδηγηθεί σε πλήρη αποτυχία μετά και την προβοκατόρικη βομβιστική επίθεση στον κήπο του τουρκικού προξενείου της Θεσσαλονίκης. Την ίδια στιγμή ακολουθούσε πογκρόμ βανδαλισμών και λεηλασιών σε βάρος Ελλήνων στην Κωνσταντινούπολη και στη Σμύρνη. Το 1956 θα προταθούν το Σχέδιο Ράντκλιφ το οποίο θα «στιγματιστεί» από την ελληνοκυπριακή πλευρά ως διχοτομικό αλλά και το Σχέδιο Χάρτινγκ, στο οποίο θα εμφανιστούν προτάσεις για κατοπινή (ύστερα από μεταβατικό στάδιο) αυτοκυβέρνηση και αυτοδιάθεση, παραχώρηση Συντάγματος κτλ. Οι συνομιλίες Μακαρίου – σερ Τζον Χάρτινγκ θα οδηγηθούν σε ναυάγιο.
* H Κύπρος ανεξάρτητη
Ο αντιαποικιακός αγώνας συνεχίζεται, όπως και οι προσφυγές της Ελλάδας στα Ηνωμένα Εθνη, ενώ ο Μακάριος, επιστρέφοντας από την εξορία (όπου βρισκόταν από τον Μάρτιο του 1956), ομιλεί πλέον για λύση ανεξαρτησίας της Κύπρου. Μια νέα σελίδα ανοίγει, που θα οδηγήσει σε διαπραγματεύσεις Ελλάδας – Τουρκίας (Αβέρωφ – Ζορλού) και στη Διάσκεψη της Ζυρίχης στις 11 Φεβρουαρίου 1959, όπου θα επέλθει συμφωνία Καραμανλή και Μεντερές για επίλυση.
H πενταμερής του Λονδίνου λίγες ημέρες μετά, με τη συμμετοχή Ελλάδας – Τουρκίας – Βρετανίας – Ελληνοκυπρίων και Τουρκοκυπρίων, θα καταλήξει σε συμφωνία και στις 16 Αυγούστου 1960 η Κύπρος θα ανακηρυχθεί ανεξάρτητη Δημοκρατία ενώ ο αντιαποικιακός αγώνας θα τερματιστεί. Ελλάδα – Τουρκία και Βρετανία θα ήταν οι εγγυήτριες δυνάμεις της ανεξαρτησίας της χώρας και η Βρετανία θα είχε δύο κυρίαρχες βάσεις στη νήσο. H εξουσία θα μοιραζόταν μεταξύ Ελληνοκυπρίων και Τουρκοκυπρίων, σε αναλογία επτά προς τρία.
Οι διακοινοτικές σχέσεις ωστόσο θα σκιαστούν από τα νομοθετικά προσκόμματα τα οποία θα προβάλει η τουρκοκυπριακή πλευρά (ξεχωριστοί δήμοι κτλ.) τα οποία θα «διευκολύνουν» τον Μακάριο να υποβάλει το 1963 τη γνωστή πρόταση 13 σημείων για την τροποποίηση του Συντάγματος. H Τουρκία θα την απορρίψει και οι τουρκοκύπριοι ηγέτες θα αποσυρθούν από την κυπριακή κυβέρνηση και τη Βουλή των Αντιπροσώπων, δημιουργώντας τουρκοκυπριακούς στρατιωτικούς θύλακες στη Λευκωσία και σε άλλες περιοχές του νησιού. Στην Αθήνα επανατίθεται η ιδέα της ένωσης και ο Γρίβας επιστρέφει στη Μεγαλόνησο…
Το 1964 είναι η χρονιά του αμερικανικού παράγοντα. Το Σχέδιο Ατσεσον, που υποβάλλεται από τις ΗΠΑ, προβλέπει την ένωση, με αντάλλαγμα τουρκική βάση στην Καρπασία. Το Σχέδιο απορρίπτεται από τον Μακάριο – τελικώς και από την Ελλάδα (αν και η κυβέρνηση του Γεωργίου Παπανδρέου αρχικώς ήταν υπέρ της αποδοχής του). Οι σχέσεις Αθηνών – Λευκωσίας περνούν σε φάση δοκιμασίας. Οι όποιες διεργασίες ωστόσο θα ανακοπούν βιαίως από τους συνταγματάρχες και την επιβολή στρατιωτικού πραξικοπήματος την 21η Απριλίου 1967. Τον Μάρτιο του 1969 θα εκδηλωθεί απόπειρα δολοφονίας κατά του Μακαρίου, ο Παπαδόπουλος πιέζει την κυπριακή πλευρά και απειλεί με «μέτρα» αν δεν παρακαμφθούν οι διαφωνίες με τους Τουρκοκυπρίους. Ο Γρίβας «επανακάμπτει» για άλλη μία φορά και οργανώνει την ΕΟΚΑ B´, για να πεθάνει τελικώς τον Ιανουάριο του 1974. Από το 1968 ως το 1973 οι διακοινοτικές συνομιλίες Κληρίδη – Ντενκτάς δεν θα έχουν κανένα αποτέλεσμα.
* Το πραξικόπημα και η εισβολή
Το πραξικόπημα το οποίο θα εκδηλωθεί στην Κύπρο στις 15 Ιουλίου 1974, υποκινούμενο από τη χούντα των Αθηνών, ανοίγει τον δρόμο στην Τουρκία για την στρατιωτική εισβολή στη νήσο στις 20 Ιουλίου, με πρόσχημα την αποκατάσταση της συνταγματικής τάξης. Ο «Αττίλας» θα επαναεισβάλει τον Αύγουστο στη νήσο, ολοκληρώνοντας την ωμή στρατιωτική επέμβαση, και θα καταλάβει τελικώς το 38% του εδάφους της. Σύμφωνα με τα απόρρητα έγγραφα τα οποία εμφάνισαν οι δημοσιογράφοι M. Ιγνατίου και K. Βενιζέλος στο βιβλίο τους «Τα μυστικά αρχεία του Κίσιντζερ – H απόφαση για τη διχοτόμηση» (εκδόσεις Λιβάνη), μία ημέρα πριν από τον δεύτερο «Αττίλα» ο τότε υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ X. Κίσινγκερ είχε παραδώσει στον νομικό σύμβουλο του Στέιτ Ντιπάρτμεντ X. Ζόνενφελντ έναν χάρτη που είχε προετοιμάσει η Υπηρεσία Πληροφοριών κατ’ εντολήν του και ο οποίος απεικόνιζε τις περιοχές που είχε καταλάβει η Τουρκία κατά την πρώτη φάση της εισβολής αλλά και τις περιοχές τις οποίες… θα καταλάμβανε στη δεύτερη φάση, που ξεκινούσε λίγες ώρες αργότερα.
Τι απέγιναν τα ψηφίσματα του ΟΗΕ
Την 1η Νοεμβρίου 1974 η Γενική Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών υιοθέτησε ομοφώνως το Ψήφισμα 3212, το πρώτο από μια σειρά ψηφισμάτων, που ζητεί τον σεβασμό της κυριαρχίας, της ανεξαρτησίας, της εδαφικής ακεραιότητας και του αδεσμεύτου της Κυπριακής Δημοκρατίας καθώς και την άμεση αποχώρηση από το νησί όλων των ξένων στρατευμάτων. Τον Φεβρουάριο του 1977 επετεύχθη η πρώτη Συμφωνία Υψηλού Επιπέδου μεταξύ Μακαρίου και Ντενκτάς, που προέβλεπε την εγκαθίδρυση μιας διζωνικής – δικοινοτικής ομοσπονδίας. Την ίδια χρονιά ο Μακάριος πεθαίνει (3 Αυγούστου) ενώ δύο χρόνια μετά, τον Μάιο του 1979, έγινε και δεύτερη Συμφωνία Υψηλού Επιπέδου Κυπριανού – Ντενκτάς η οποία προέβλεπε μεταξύ άλλων ότι έπρεπε να δοθεί προτεραιότητα στο θέμα της επιστροφής της Αμμοχώστου στους νόμιμους κατοίκους της, ανεξαρτήτως της κατάληξης των διακοινοτικών συνομιλιών για συνολική διευθέτηση του προβλήματος. Ο τότε γενικός γραμματέας του ΟΗΕ Χαβιέρ Πέρες ντε Κουεγιάρ θα επιχειρήσει να διαμορφώσει «δείκτες» για την επίλυση του Κυπριακού αλλά θα τον… προλάβει ο Ντενκτάς ο οποίος στις 15 Νοεμβρίου 1983 θα ανακηρύξει μονομερώς το τουρκοκρατούμενο τμήμα ανεξάρτητο «κράτος», κίνηση η οποία θα καταδικαστεί από τα Ηνωμένα Εθνη. Από το 1975 ως τώρα διεξάγονταν κατά διαστήματα, υπό την αιγίδα των Ηνωμένων Εθνών, εκ του σύνεγγυς ή απευθείας συνομιλίες μεταξύ των δύο πλευρών για επίλυση του κυπριακού προβλήματος, χωρίς αποτέλεσμα. Το 1992 παρουσιάστηκε η περίφημη Δέσμη Ιδεών του Μπούτρος Γκάλι η οποία προνοούσε ενιαίο κράτος με μία κυριαρχία, μία διεθνή προσωπικότητα, μία ιθαγένεια, στη βάση μιας ανεξάρτητης δικοινοτικής – διζωνικής ομοσπονδίας. Ούτε ωστόσο και αυτή η πρωτοβουλία θα τύχει συμφωνίας. Το 1998 ξεκινούν οι ενταξιακές διαπραγματεύσεις της Κύπρου στην EE και στο Συμβούλιο Κορυφής του Ελσίνκι τον Δεκέμβριο του 1999 αποδεσμεύεται η ένταξη της νήσου από την επίλυση του προβλήματος. Το 1999 αρχίζει ο πρώτος γύρος συνομιλιών Κληρίδη – Ντενκτάς στη Νέα Υόρκη. Ακολουθεί το 2000 ο δεύτερος γύρος συνομιλιών στη Γενεύη και το 2002 ο Γενικός Γραμματέας του ΟΗΕ υποβάλλει το Σχέδιό του το οποίο θα περάσει πέντε φάσεις, για να καταλήξει στο κείμενο επί του οποίου χθες τοποθετήθηκαν οι δύο κοινότητες.
