Συνέρχεται από το πρωί της Τρίτης η ετήσια τακτική Σύνοδος της Ιεραρχίας της Εκκλησίας της Ελλάδος. Το πρωί της Παρασκευής – για πρώτη φορά στην ιστορία των 150 και πλέον χρόνων αυτοκεφάλου βίου της – η Ιεραρχία της Εκκλησίας της Ελλάδος θα συζητήσει για τον «ρόλο των γυναικών στον οργανισμό της Εκκλησίας και την αναβίωση του θεσμού των διακονισσών». Εισηγητής του θέματος θα είναι ο Μητροπολίτης Χαλκίδος κ. Χρυσόστομος, ο οποίος, σύμφωνα με πληροφορίες, θα επισημάνει ότι «ένα πρώτο βήμα προς την αναβίωσιν του θεσμού των διακονισσών δύναται να θεωρηθεί η χειροτονία εκλεκτών μοναχών, κατόπιν και ειδικής περί της αποστολής ταύτης κατηχήσεως και μαθητείας».
Παρά τις προσπάθειες που έχουν καταβληθεί σε πανορθόδοξο επίπεδο, ο θεσμός των διακονισσών μέχρι στιγμής δεν κατέστη δυνατόν να αναβιώσει. Και ο ρόλος των γυναικών στη ζωή της Εκκλησίας παραμένει υποβαθμισμένος. Είναι χαρακτηριστικό ότι στις 12 Συνοδικές Επιτροπές της Εκκλησίας της Ελλάδος και στις άλλες 12 ειδικές επιτροπές συμμετέχουν μόλις πέντε γυναίκες είτε ως τακτικά είτε ως αναπληρωματικά μέλη.
Το 2002 ο Αρχιεπίσκοπος ίδρυσε την Ειδική Συνοδική Επιτροπή Γυναικείων Θεμάτων, η οποία αποτελείται από έξι τακτικά και πέντε αναπληρωματικά μέλη – όλες γυναίκες.
Ο Μητροπολίτης Χαλκίδος κ. Χρυσόστομος αναλύοντας το ζήτημα στην Ιεραρχία αναμένεται να επισημαίνει ότι για να αναβιώσει ο θεσμός «πρέπει να παρασκευασθεί θεωρητικώς και πρακτικώς το έδαφος των ψυχών των μελών της Εκκλησίας». Ταυτόχρονα ζητεί να γίνει μελέτη του ζητήματος και να ερευνηθούν ορισμένα προβλήματα τα οποία εκ των πραγμάτων εγείρονται. Διερωτάται, δηλαδή, αν «θα έχουν τη δυνατότητα να χειροτονηθούν διακόνισσες μόνον οι άγαμες και οι χήρες». Αν αυτό ισχύσει, τότε, όπως δηλώνει, «δεν θα θεωρηθεί άνισος η μεταχείρισις όταν οι άνδρες διάκονοι δύνανται να είναι έγγαμοι; Και δεν είναι άδικον οι πρεσβύτεροι, οι οποίοι επιτελούν μυστήρια, να είναι δυνατόν να νυμφεύονται και αι του κατωτέρου διακονικού βαθμού μέτοχοι της Ιεροσύνης διακόνισσαι να μην έχουν το δικαίωμα της δημιουργίας οικογενείας;».
H συζήτηση που θα διεξαχθεί στην Ιεραρχία αναμένεται με ενδιαφέρον. Ο Αρχιεπίσκοπος κ. Χριστόδουλος, ο οποίος ζήτησε να συζητηθεί το θέμα, θα εκφράσει τις απόψεις του.
Το ερώτημα είναι ποιες θέσεις θα εκφράσει η Σύνοδος καθώς οι περισσότεροι αρχιερείς διαθέτουν γυναίκες συνεργάτιδες. Μόνο που στην πλειονότητά τους αυτές εργάζονται στα φιλόπτωχα ταμεία, κατηχούν νεαρά κορίτσια και ασχολούνται με την καθαριότητα των επισκοπείων και των ναών ενώ ελάχιστες υπηρετούν ως διοικητικές υπάλληλοι. Μέσα στο πλέγμα που έχει δημιουργηθεί επί δεκαετίες από την Ιεραρχία οι γυναίκες δεν έχουν σχεδόν κανένα δικαίωμα στη ζωή της Εκκλησίας και απουσιάζουν, πλην ελαχίστων εξαιρέσεων, ακόμη και από τα ενοριακά συμβούλια.
«Είναι ανάγκη να αποδεχθούμε και εις το πρακτικόν πεδίον όσα περί της ισοτίμου προς τον άνδρα αξίας της γυναικός και της πολυτίμου προσφοράς θεωρητικώς διακηρύσσομεν» υπογραμμίζει ο Μητροπολίτης Χαλκίδος. Βεβαίως ο κ. Χρυσόστομος ξεκαθαρίζει ότι ζήτημα χειροτονίας των γυναικών δεν τίθεται, αλλά τονίζει ότι «η γυναίκα πρέπει να αξιοποιηθεί εις ενοριακόν και μητροπολιτικόν επίπεδον». H ποιμαίνουσα Εκκλησία, όπως τονίζει, «πρέπει ιδιαιτέρως και ουσιαστικώς να υποστηρίξει και να ενθαρρύνει αυτήν την προσπάθειαν. Συχνάκις όμως συλλαμβάνεται ανεπαρκής».
Ακόμη, ο Μητροπολίτης θα δηλώσει στα μέλη της Ιεραρχίας ότι «όλο το έργο της ενορίας (φιλανθρωπικό, κοινωνικό, κατηχητικό, πνευματικό και διοικητικό) δύναται να στελεχωθεί υπό γυναικών, αι οποίαι μάλιστα καλόν θα ήτο, αν όχι και επιβεβλημένον, να υφίστανται και την σχετικήν εκπαίδευσιν».
Πάντως στην πράξη ελάχιστοι κληρικοί προσπάθησαν να αναβαθμίσουν τον ρόλο των γυναικών στην Εκκλησία. Οσοι δε το προσπάθησαν δέχθηκαν έντονες επικρίσεις, ανάλογες με εκείνες που σημειώθηκαν κατά του Αγίου Νεκταρίου ο οποίος κατά τη διάρκεια του 20ού αιώνα χειροτόνησε διακόνισσες, μόνο που η Ιεραρχία δεν αποδέχθηκε τις ενέργειές του.
Το παρελθόν του θεσμού
Οι διακόνισσες, για τις οποίες θα συζητήσει η Ιεραρχία, είχαν τον ίδιο ρόλο που επιτελούν έως και τις ημέρες μας οι άνδρες διάκονοι.
Κατά τη διάρκεια των πρώτων χριστιανικών χρόνων οι γυναίκες ζούσαν περιορισμένες στον γυναικωνίτη, στον οποίο οι κληρικοί δεν μπορούσαν να πλησιάσουν. Οι γυναίκες όμως έπρεπε να κατηχηθούν, να αλειφτούν με μύρο κατά τη διάρκεια της βάφτισής τους και να λαμβάνουν τη Θεία Κοινωνία στο σπίτι τους όταν ασθενούσαν. Αυτά τα καθήκοντα, τα οποία δεν μπορούσαν να ασκήσουν οι άνδρες κληρικοί, ανατέθηκαν στις γυναίκες διακόνους. H Φοίβη ήταν η πρώτη γυναίκα διάκονος της Ιστορίας. Το όνομά της διασώθηκε έως τις ημέρες μας από τον Απόστολο Παύλο, ο οποίος στην Προς Ρωμαίους Επιστολή του αναφέρεται σε αυτήν και τη χαρακτηρίζει διάκονο της Εκκλησίας.
Ο θεσμός γνώρισε μεγάλη άνθηση στις πρώτες χριστιανικές κοινότητες και διασώθηκε κατά τη διάρκεια της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας. Πλούσιες, μορφωμένες και απλές γυναίκες του λαού υπηρέτησαν την Εκκλησία από τη θέση του διακόνου. Πολλές υπήρξαν συνεργάτιδες μεγάλων πατέρων της Εκκλησίας και άλλες σύζυγοι επισκόπων και σημερινών αγίων. H Αγία Ολυμπιάδα, στενή συνεργάτις του Ιερού Χρυσοστόμου, η Μακρίνα, αδελφή του Μεγάλου Βασιλείου και του Αγίου Γρηγορίου Νύσσης, και η σύζυγός του Λαμπαδία είναι μερικές μόνες από τις αναρίθμητες γυναίκες οι οποίες υπηρέτησαν την Εκκλησία από τη θέση του διακόνου.
Στο «τάγμα» των διακονισσών μπορούσαν να ενταχθούν οι άγαμες γυναίκες που ήταν αφιερωμένες στον Θεό, οι χήρες οι οποίες είχαν τελέσει μόνον ένα γάμο, καθώς και οι μοναχές και οι ηγουμένες μοναστηριών.
Για να γίνουν δεκτές στις τάξεις των διακόνων οι γυναίκες έπρεπε να έχουν υπερβεί το 60ό έτος της ηλικίας τους. Ωστόσο κατά την Πενθέκτη εν Τρούλλω Σύνοδο και επειδή οι Πατέρες της Εκκλησίας θέλησαν να ενισχύσουν τον θεσμό των διακονισσών κατέβασαν το όριο ηλικίας στο 40ό.
Τι συμβαίνει σήμερα
Ενώσεις γυναικών της Ευρώπης έχουν ζητήσει από τη Ρωμαιοκαθολική και την Ορθόδοξη Εκκλησία τη χειροτονία γυναικών και την είσοδό τους στους ανώτερους βαθμούς της Ιεραρχίας. H Αγγλικανική Εκκλησία ήταν η πρώτη που χειροτόνησε γυναίκες κληρικούς και σήμερα διαθέτει ακόμη και επισκόπους. Οι δύο Εκκλησίες, Ρωμαιοκαθολική και Ορθόδοξη, έχουν ξεκαθαρίσει ότι τέτοιο ζήτημα δεν τίθεται. Οι εκπρόσωποι των Ορθοδόξων Εκκλησιών κάθε φορά που δέχονται στο Παγκόσμιο Συμβούλιο Εκκλησιών τα «πυρά» των προτεσταντών προβάλλουν τον θεσμό των διακονισσών και επισημαίνουν ότι γίνεται προσπάθεια αναβίωσής του. H αλήθεια όμως είναι ότι σήμερα υπάρχουν ελάχιστες ορθόδοξες διακόνισσες. Οι ελληνικής καταγωγής που είναι γνωστές είναι τρεις: η μία υπηρετεί στην ιεραποστολή της Απω Ανατολής, η δεύτερη χειροτονήθηκε από τον Αρχιεπίσκοπο κ. Χριστόδουλο όταν ήταν Μητροπολίτης Δημητριάδος και η τρίτη ζει στην Κωνσταντινούπολη.
Το 1988 με πρωτοβουλία του Οικουμενικού Πατριαρχείου διεξήχθη η πρώτη πανορθόδοξη συνάντηση που είχε ως θέμα της τον ρόλο των γυναικών στην Ορθόδοξη Εκκλησία και τα περί χειροτονίας των γυναικών. Και τότε, όπως και σήμερα, είχε επισημανθεί η ανάγκη ενίσχυσης του θεσμού των διακονισσών. Λίγα χρόνια αργότερα η Μητρόπολη Θηβών διοργάνωσε την πρώτη συνάντηση γυναικών της Εκκλησίας της Ελλάδος με θέμα «Οι γυναίκες στην ενωμένη Ευρώπη». Πριν από ένα χρόνο στη Θεολογική Ακαδημία της Μητρόπολης Δημητριάδος γυναίκες από όλη την Ευρώπη είχαν την ευκαιρία να μιλήσουν για τον ρόλο που έχουν σε όλες τις θρησκείες. Καθοριστικός παράγοντας για την αναβίωση του θεσμού είναι ο ομότιμος καθηγητής της Θεολογικής Σχολής κ. Ευ. Θεοδώρου, ο οποίος θεωρείται ο σημαντικότερος ερευνητής του ζητήματος.
