Ο Πομπήιος, γιος και κληρονόμος του πάμπλουτου πληβειακής καταγωγής και όψιμου αριστοκράτη Γναίου Πομπήιου Στράβωνος, γεννήθηκε στην Πικεντίνη (περιοχή της σημερινής Ανκόνας), έλαβε αξιόλογη παιδεία και έμαθε πολύ καλά την ελληνική γλώσσα. Ο Πομπήιος από πολύ νωρίς ακολουθούσε τον στρατηγό πατέρα του στις εκστρατείες. Σύμφωνα με τον Πλούταρχο, ο Πομπήιος ήταν πολύ δημοφιλής από τα εφηβικά του ακόμη χρόνια και αρκετοί υπεστήριζαν ότι φυσιογνωμικά έμοιαζε του Μεγάλου Αλεξάνδρου.
Οταν ο πατέρας του πέθανε κατά τη διάρκεια των συγκρούσεων ανάμεσα στον Γάιο Μάριο και στον Λεύκιο Κορνήλιο Σύλλα, ο Πομπήιος ανέλαβε τη διαχείριση της τεράστιας κληρονομιάς του και, αντίθετα με τις επιλογές του πατέρα του, προσχώρησε στο στρατόπεδο του Σύλλα. Ο Σύλλας, εκτιμώντας τις αρετές αλλά και τις τρεις λεγεώνες βετεράνων του νεαρού Πομπηίου, τον χρησιμοποίησε εναντίον του ανταγωνιστή του, Λεύκιου Κορνηλίου Κίννα.
Ο πολιτικός χειρισμός του 23χρονου Πομπηίου να περάσει στην παράταξη του Σύλλα εξακόντισε τη σταδιοδρομία του στα ύψη. Σε ένδειξη μάλιστα της εκτίμησής του γι’ αυτόν τον λαμπρό νέο, ο δικτάτορας πλέον Σύλλας τού έδωσε για σύζυγο τη θετή του κόρη Αιμιλία. Ο Πομπήιος ήταν πανευτυχής που αντικατέστησε την πρώτη σύζυγό του, την επαρχιώτισσα Αντιστία, με την πατρικία Αιμιλία, η οποία ωστόσο πέθανε λίγο αργότερα.
Ο πρώτος θρίαμβος
Μολονότι ο Πομπήιος ως τότε δεν είχε αναλάβει κανένα πολιτικό αξίωμα – απαραίτητη προϋπόθεση για να ανατεθεί σε ρωμαίο πολίτη η ηγεσία εκστρατείας – ο δικτάτορας Σύλλας παρέκαμψε αυτή τη λεπτομέρεια και έστειλε τον γαμπρό του εναντίον των αμετανόητων οπαδών του Μάριου στη Σικελία και στις ρωμαϊκές κτήσεις της Αφρικής. Ιδίως η Σικελία είχε μεγάλη στρατηγική σημασία, επειδή ήταν ο σιτοβολώνας της Ρώμης.
Ο Πομπήιος χωρίς ιδιαίτερη προσπάθεια κατατρόπωσε τους αντιπάλους του Σύλλα, τόσο στη Σικελία όσο και στην Αφρική. Μάλιστα, μετά την επιτυχημένη εκστρατεία του στην Αφρική, οι στρατιώτες του τον επευφήμησαν «imperator», δηλαδή μεγάλο στρατηγό, τιμητική προσηγορία ύστερα από μεγάλη νίκη, γεγονός που έδωσε το δικαίωμα στον Πομπήιο να ζητήσει από τη Σύγκλητο να του επιτρέψει να τελέσει θρίαμβο παρ’ όλο που δεν είχε πολιτικό αξίωμα. H Σύγκλητος αρνήθηκε αλλά ο Πομπήιος παρέταξε τις λεγεώνες του έξω από τη Ρώμη και περίμενε ώσπου, με τη μεσολάβηση του Σύλλα, η Σύγκλητος άλλαξε γνώμη. Κατά τον θρίαμβό του ο Πομπήιος ήταν τόσο μεγαλοπρεπής ώστε του δόθηκε η προσωνυμία «Magnus», δηλαδή «Μέγας», που την πρόσθεσε στο όνομά του.
Μετά την παραίτηση του Σύλλα το 79 π.X. και τον θάνατό του έναν χρόνο αργότερα, η παράταξη των αριστοκρατικών (optimates) συνέχισε να θεωρεί χρήσιμο τον Πομπήιο. Με το αξίωμα του ανθύπατου ο Πομπήιος εξεστράτευσε εναντίον του Σερτωρίου στην Ιβηρική Χερσόνησο. Αυτή η εκστρατεία ήταν μια νέα εμπειρία για τον Πομπήιο: ο Σερτώριος ήταν δεινός στρατηγός και έμπειρος στον ανταρτοπόλεμο. Ο πόλεμος στην Ισπανία κράτησε από το 76 ως το 71 π.X. και έληξε μόνο με τη δολοφονία του Σερτωρίου.
Υπατος κατ’ εξαίρεσιν
Το 71 π.X. ο Πομπήιος επέστρεψε στην Ιταλία για να βοηθήσει τον Μάρκο Λικίνιο Κράσσο στην αντιμετώπιση της Εξέγερσης των Δούλων του Σπάρτακου. H βοήθειά του υπήρξε αποφασιστική και επιστρέφοντας στη Ρώμη ο Πομπήιος τέλεσε τον δεύτερο θρίαμβό του για τις νίκες του στην Ισπανία.
Εναν χρόνο αργότερα, το 70 π.X., ο Πομπήιος εξελέγη για πρώτη φορά ύπατος κατά παράβαση και πάλι των θεσμοθετημένων κανόνων του εκλέγεσθαι: ήταν μόλις 35 ετών, ενώ η κατώτατη προβλεπόμενη ηλικία για το αξίωμα του υπάτου ήταν το 42ο έτος. Δεύτερος ύπατος για το έτος 70 π.X. εξελέγη ο Κράσσος.
Ως ύπατος ο Πομπήιος φρόντισε να ανακληθούν διάφοροι νόμοι του Σύλλα. Τα δικαστήρια διευρύνθηκαν κοινωνικά και οι δήμαρχοι της Ρώμης ξαναβρήκαν τα θεσμοθετημένα δικαιώματά τους που τους τα είχε καταργήσει ο Σύλλας.
Δύο χρόνια μετά το τέλος της υπατίας του ο Πομπήιος ανέλαβε τη δυσκολότερη ως τότε αποστολή του: να απαλλάξει τη Μεσόγειο από τους πειρατές. Το κατάφερε μέσα σε λίγους μήνες και ύστερα ανέλαβε εκστρατεία εναντίον του βασιλιά του Πόντου Μιθριδάτη ΣΤ’ του Ευπάτορος, ο οποίος, παρά τη συνθήκη ειρήνης που είχε συνάψει με τον Σύλλα, συνέχιζε τις ταραχές στην Ανατολή.
H εκστρατεία του Πομπηίου στη Μικρά Ασία κράτησε από το 66 ως το 61 π.X. Αφού νίκησε τον Μιθριδάτη, τον Τιγράνη, βασιλιά της Αρμενίας, τον Αντίοχο ΙΓ’, βασιλιά της Συρίας, και κατέλαβε την Ιερουσαλήμ, ο Πομπήιος έδωσε θαυμαστά δείγματα και των πολιτικών του ικανοτήτων οργανώνοντας διοικητικά τις περιοχές από τον Καύκασο και τον Εύξεινο Πόντο ως τα μικρασιατικά παράλια, όπου οι Ρωμαίοι είχαν συμφέροντα. Τα διοικητικά μέτρα του Πομπηίου παρέμειναν σε ισχύ για αρκετούς αιώνες μετά τον θάνατό του.
Επιστρέφοντας στη Ρώμη τον Δεκέμβριο του 61 π. X., ο Πομπήιος αντιμετώπισε το εξής δίλημμα: από τη μία ήθελε να τελέσει τον τρίτο θρίαμβό του και από την άλλη επιθυμούσε να θέσει υποψηφιότητα για τη δεύτερη υπατία του. Ο ρωμαϊκός νόμος υπαγόρευε ότι, όταν ένας στρατηγός περνούσε το πωμήριον (το ιερό σύνορο της πόλης) και έμπαινε στην πόλη, έχανε το δικαίωμα του θριάμβου. Αλλά για να αναδειχθεί υποψήφιος ύπατος ο Πομπήιος έπρεπε να μπει στην πόλη και να υποβάλει αυτοπροσώπως την υποψηφιότητά του.
Αρχικά ο Πομπήιος προσπάθησε να τα πετύχει και τα δύο. H Σύγκλητος όμως αρνήθηκε. Τότε ο Πομπήιος επέλεξε να τελέσει τον τρίτο θρίαμβό του και να υποστηρίξει για ύπατο τον Αφφράνιο, άνθρωπο εντελώς του χεριού του, εξαγοράζοντας ανενδοίαστα ψήφους, προσφέροντας μεγάλες δωρεές στον λαό της Ρώμης και αυξάνοντας έτσι ακόμη περισσότερο τη δημοτικότητά του.
H δημιουργία της Τριανδρίας
Υστερα από τόσες στρατιωτικές δόξες ο Πομπήιος αποφάσισε να διαλύσει τις λεγεώνες του και να ασχοληθεί μόνο με την πολιτική. Δύο ήταν οι κύριες επιδιώξεις του: να πείσει τη Σύγκλητο για την παραχώρηση καλλιεργήσιμης γης στους βετεράνους του και να επικυρωθεί το διοικητικό έργο του στην Ανατολή. Για να επιτύχει τα σχέδιά του ο Πομπήιος συμμάχησε με τον Κράσσο και τον Ιούλιο Καίσαρα δημιουργώντας την πρώτη Τριανδρία (59 π.X.). Ο Πομπήιος και ο Κράσσος είχαν τα χρήματα και ο Καίσαρ την πολιτική επιρροή. Ετσι, αν ο Καίσαρ γινόταν ύπατος, θα προωθούσε τα συμφέροντα των συμμάχων του. Επιστέγασμα της συμμαχίας ήταν ο γάμος του Πομπηίου με τη μοναχοκόρη του Καίσαρα, την Ιουλία. Ο Καίσαρ εξελέγη ύπατος και ο Πομπήιος διορίστηκε κυβερνήτης της Ισπανίας αλλά παρέμεινε στη Ρώμη ασκώντας τα καθήκοντά του με αντιπροσώπους του, ενώ παράλληλα έκτισε μαζί με τη σύζυγό του το Θέατρο του Πομπηίου στο Πεδίον του Αρεως.
Το 55 π.X. ο Πομπήιος εξελέγη για μία ακόμη φορά ύπατος μαζί με τον Κράσσο, ενώ ο Καίσαρ παρέμενε ανθύπατος στη Γαλατία για άλλα πέντε χρόνια. Ωστόσο η Τριανδρία δεν έμελλε να διαρκέσει πολύ ακόμη. Ο Κράσσος σκοτώθηκε κατά την αποτυχημένη εκστρατεία εναντίον των Πάρθων το 53 π.X., ενώ τον προηγούμενο χρόνο είχε πεθάνει η Ιουλία κατά τον τοκετό.
Ο Πομπήιος άρχισε να ζηλεύει τον Καίσαρα για τις νίκες του στη Γαλατία και προσέγγισε τους αριστοκρατικούς οι οποίοι επεδίωκαν τον αφανισμό του Καίσαρα. Νυμφεύθηκε μάλιστα ο Πομπήιος την Κορνηλία Μέτελλα, θυγατέρα του Μετέλλου Σκιπίωνος, ισχυρού μέλους της συντηρητικής παράταξης, και το 52 π.X. πέτυχε να εκλεγεί μόνος ύπατος.
Εμφύλιος πόλεμος
Οι νόμοι που ψηφίστηκαν επί της νέας υπατίας του Πομπηίου αναμόρφωναν τα δικαστήρια και τον στρατό και περιόριζαν τις εκλογικές ατασθαλίες. Με έναν από αυτούς τους νόμους οριζόταν ότι έπρεπε να μεσολαβεί διάστημα πέντε ετών ανάμεσα στο αξίωμα του διοικητή επαρχίας και στη διεκδίκηση αξιώματος εντός της Ρώμης. Ο νόμος αυτός στρεφόταν εναντίον του Καίσαρα, ο οποίος υπολόγιζε να θέσει υποψηφιότητα για ύπατος ενόσω βρισκόταν στη Γαλατία.
Ο Καίσαρ άρχισε να ανησυχεί για το μέλλον του. Ο εμφύλιος πόλεμος ήταν αναπόφευκτος. Την άνοιξη του 49 π.X. ο Καίσαρ επιτέθηκε στη Ρώμη. Ο Πομπήιος διέταξε την εκκένωση της πόλης και υπεχώρησε ως το Βρινδίσιο και από εκεί πέρασε στην Ελλάδα. H πρώτη μάχη δόθηκε στο Δυρράχιο της Ηπείρου και είχε νικητή τον Πομπήιο, αλλά στη Φάρσαλο της Θεσσαλίας ο Καίσαρ τον νίκησε κατά κράτος.
Ο Πομπήιος περιπλανώμενος έφθασε με ένα πλοίο στις ακτές της Αιγύπτου και ζήτησε άσυλο από τον βασιλιά Πτολεμαίο ΙΓ’ Διόνυσο. Αλλά ο Πτολεμαίος, αντί να του προσφέρει άσυλο, προτίμησε να συνεργήσει στη δολοφονία του πιστεύοντας ότι πρόσφερε εκδούλευση στον Καίσαρα.
Στις 29 Σεπτεμβρίου του 48 π.X., την ημέρα των γενεθλίων του (γινόταν 58 χρόνων), ο Πομπήιος, ύστερα από πρόσκληση του Πτολεμαίου, μπήκε σε μια βάρκα για να βγει στη στεριά. Δύο άνδρες τού επιτέθηκαν, του έκοψαν το κεφάλι και μαζί με το δαχτυλίδι του το πήγαν στον Πτολεμαίο.
Λίγο αργότερα έφθασε στην Αίγυπτο ο Καίσαρ, όπου τον περίμενε το μακάβριο δώρο. Στη θέα του κομμένου κεφαλιού του πρώην φίλου και γαμπρού του και μετέπειτα εχθρού του ο Καίσαρ, όπως αναφέρει ο Πλούταρχος, ξέσπασε σε λυγμούς και διέταξε να θανατωθούν οι δολοφόνοι του Πομπηίου.
KEIMENA: ΙΩΑΝΝΑ ΖΟΥΛΑ
