Γιατί οι ΗΠΑ στηρίζουν το Πατριαρχείο

Ο Μάξιμος E´ διετέλεσε μόλις δύο χρόνια Οικουμενικός Πατριάρχης. Εξελέγη το 1946 και απομακρύνθηκε από τον θρόνο του το 1948 επειδή, όπως λέγεται επισήμως, ήταν ψυχασθενής. Σχεδόν όλοι όμως δηλώνουν ότι ο Μάξιμος απομακρύνθηκε από τον θρόνο του επειδή, εκτός από τα προβλήματα υγείας, κατηγορήθηκε ότι ήταν άνθρωπος των Σοβιετικών. Και το γεγονός ότι τον διαδέχθηκε ο τότε Αρχιεπίσκοπος Βορείου και Νοτίου Αμερικής Αθηναγόρας, ο οποίος αποτελούσε προσωπική επιλογή του αμερικανού προέδρου Χάρι Τρούμαν, επιβεβαιώνει τις φήμες αυτές. Από τα μέσα της δεκαετίας του ’40 οι Ηνωμένες Πολιτείες έδειξαν ξεκάθαρα ότι επιθυμούν τη στήριξη και την ενίσχυση του οικουμενικού ρόλου του Πατριαρχείου. Μια στήριξη την οποία προσέφεραν απλόχερα και στον κ.κ. Βαρθολομαίο όταν οι Τούρκοι με πρώτο τον πρωθυπουργό κ. Ταγίπ Ερντογάν αμφισβήτησαν ευθέως τον οικουμενικό χαρακτήρα του Πατριαρχείου. Για τους Αμερικανούς η οικουμενικότητα του Πατριαρχείου αποτελεί μια στρατηγική επιλογή με πολλαπλούς στόχους.

Το 1945 το Πατριαρχείο Μόσχας συγκάλεσε μια Πανορθόδοξη Διάσκεψη στην οποία συμμετείχαν και οι Πατριάρχες Αλεξανδρείας Χριστόφορος και Αντιοχείας Αλέξανδρος. Εκεί τέθηκαν οι νέες βάσεις για την πανορθόδοξη ενότητα και μαρτυρία. Ολα έγιναν εν αγνοία της Εκκλησίας της Κωνσταντινούπολης και του Προκαθημένου της. Το γεγονός θορύβησε τις Ηνωμένες Πολιτείες, καθώς ο Ψυχρός Πόλεμος βρισκόταν στην αρχή και πολλοί έβλεπαν ότι οι σοβιετικοί τροπαιούχοι από τον B’ Παγκόσμιο Πόλεμο σκόπευαν να χρησιμοποιήσουν το Πατριαρχείο στην προσπάθεια διείσδυσης σε νέες σφαίρες επιρροής. Οι απόψεις αυτές ενισχύθηκαν έναν χρόνο αργότερα όταν κατά τη διάρκεια της ενθρόνισής του ο Πατριάρχης Μάξιμος ο E’ τίμησε με εξαιρετικό τρόπο τον σοβιετικό πρέσβη, τον οποίο υποδέχθηκε ως εκπρόσωπο της τσαρικής Ρωσίας, ενώ υπάρχουν και πληροφορίες ότι κάποια στιγμή ταξίδεψε μαζί με τον ρώσο διπλωμάτη στο αυτοκίνητό του. Ετσι οι ΗΠΑ αποφάσισαν να λάβουν μέτρα: η εκλογή του Αθηναγόρα, η άφιξή του με το αεροσκάφος του αμερικανού προέδρου Χάρι Τρούμαν, η παραχώρηση της τουρκικής υπηκοότητας με το σκεπτικό ότι όταν γεννήθηκε το χωριό του στην Ελλάδα αποτελούσε μέρος της οθωμανικής επικράτειας ήταν μερικές μόνον από τις κινήσεις που δρομολόγησε η Ουάσιγκτον.

Ο σλαβικός επεκτατισμός στο εσωτερικό της Ορθοδοξίας, η προώθηση των ρωσικών συμφερόντων μέσα από το Πατριαρχείο Μόσχας, ο εθνικισμός που εκπροσωπούν, η ανάμειξη σε ζητήματα όπως το Τσετσενικό και οι διαρκείς αμφισβητήσεις του οικουμενικού ρόλου του Πατριαρχείου – για πρώτη φορά το 1955 χαρακτήρισε τον Οικουμενικό Πατριάρχη ως τιμής ένεκεν Προκαθήμενο της Ορθοδόξου Εκκλησίας – προκαλούν σκεπτικισμό όχι μόνο στις ΗΠΑ αλλά και στις χώρες της Ευρωπαϊκής Ενωσης.

Για τους Αμερικανούς, όπως και για τους Ευρωπαίους, το Οικουμενικό Πατριαρχείο αποτελεί το «ανάχωμα» στις επεκτατικές κινήσεις της Μόσχας όπως αυτές εκφράζονται από το Πατριαρχείο Ρωσίας.

H νέα υποστήριξη που προσέφεραν οι Ηνωμένες Πολιτείες στο Πατριαρχείο πραγματοποιήθηκε σε μια στιγμή που οι ίδιες αντιμετωπίζουν προβλήματα επικοινωνίας με την τουρκική κυβέρνηση, ιδιαίτερα στα ζητήματα που αφορούν το Ιράκ. Ακόμη προκλήθηκε μετά την επιστροφή των προσκλήσεων του αμερικανού πρέσβη από τους τούρκους αξιωματούχους επειδή στη δεξίωση που παρέθετε προς τιμήν των ελληνοαμερικανών αρχόντων αναγραφόταν ο όρος «Οικουμενικό Πατριαρχείο». H υποστήριξη σημειώθηκε σε μια περίοδο που ο Προκαθήμενος της Εκκλησίας της Κωνσταντινούπολης είναι, όπως είπε ο γενικός πρόξενος των ΗΠΑ στην Πόλη κ. Ντ. Αρνέτ, «ο καλύτερος δικηγόρος θεμάτων στα οποία οι ΗΠΑ αποδίδουν τεράστια σημασία». Οι διαθρησκειακές συναντήσεις με τη συμμετοχή χριστιανών, μουσουλμάνων και Εβραίων που πραγματοποίησε μετά την 11η Σεπτεμβρίου 2001, οι επισκέψεις του σε χώρες όπως το Ιράν, το Κατάρ, το Μπαχρέιν και η Λιβύη είναι τα ζητήματα τα οποία έχουν προκαλέσει το ενδιαφέρον των Αμερικανών και των Ευρωπαίων. Ακόμη, σχεδόν όλοι αναγνωρίζουν ότι ο εκάστοτε Οικουμενικός Πατριάρχης αποτελεί έναν νηφάλιο εκτιμητή της κατάστασης του Ισλάμ και ζώντας σε μουσουλμανική χώρα μπορεί και βοηθάει στο στήσιμο γεφυρών επικοινωνίας.

Βεβαίως το ερώτημα που τίθεται είναι αν η στήριξη των Αμερικανών έναντι του Οικουμενικού Πατριαρχείου αφορά όλα τα ζητήματα, καθώς ο Πατριάρχης Αθηναγόρας όταν βρέθηκε σε δύσκολες ώρες, όπως κατά τη διάρκεια των Σεπτεμβριανών, ήταν μόνος. Κανείς ωστόσο δεν γνωρίζει αν ζήτησε τη βοήθεια τότε των ΗΠΑ…

H Ουκρανία

Οι δηλώσεις των τούρκων αξιωματούχων κατά της οικουμενικότητας του Πατριαρχείου έγιναν σε λάθος ώρα για πολλούς λόγους. Μεταξύ άλλων, διότι στην Ουκρανία η Εκκλησία διαδραματίζει καθοριστικό ρόλο. Ο Μητροπολίτης Κιέβου και πάσης Ουκρανίας κ. Βλαδίμηρος, ο οποίος υπάγεται στο Πατριαρχείο Ρωσίας, κλήθηκε από τη Μόσχα να στηρίξει τη φιλορωσική κυβέρνηση του Γιανούκοβιτς. Και παρά το γεγονός ότι τις πρώτες ημέρες «φλέρταρε» με τη φιλοδυτική πτέρυγα, τελικά φαίνεται ότι υπάκουσε. Αντίθετα προς αυτόν η ουνιτική Εκκλησία και ο σχισματικός Μητροπολίτης από το Πατριαρχείο Μόσχας κ. Φιλάρετος υποστηρίζουν τον φιλοδυτικό κ. Γιουστσένκο. Ο ρόλος του Οικουμενικού Πατριάρχη αναμένεται καθοριστικός στην περιοχή καθώς:

* Οι ουνίτες, που έχουν μεγάλη επιρροή, επιθυμούν την ανακήρυξη της Εκκλησίας τους από Αρχιεπισκοπή σε Πατριαρχείο, την οποία σταμάτησε με παρέμβασή του στο Βατικανό ο κ.κ. Βαρθολομαίος.

* Ο σχισματικός κ. Φιλάρετος ζητεί από το Οικουμενικό Πατριαρχείο την αναγνώριση της διοικητικής απόσχισης της Εκκλησίας της Ουκρανίας από το Πατριαρχείο Μόσχας ή την ανακήρυξή της σε Πατριαρχείο ή την ενσωμάτωσή της ως Αυτόνομης Εκκλησίας στη δικαιοδοσία του Φαναρίου.

Τα ζητήματα αυτά είχε την ευκαιρία να συζητήσει εκτενώς ο κ.κ. Βαρθολομαίος με Ιεράρχες της Ουκρανικής Εκκλησίας της Αμερικής οι οποίοι ταξίδεψαν στην Κωνσταντινούπολη με αφορμή την επιστροφή των λειψάνων των Αγίων Ιωάννου του Χρυσοστόμου και Γρηγορίου του Θεολόγου.

H Τουρκία

Μετά το 1922 η Τουρκία επεδίωξε πάση θυσία την αποδυνάμωση του Οικουμενικού Πατριαρχείου. Κατά τη διάρκεια των συζητήσεων που γίνονταν στη Λωζάννη η τουρκική αντιπροσωπεία ζητούσε την απομάκρυνση του Πατριαρχείου από την Κωνσταντινούπολη. Αλλά συνάντησε τη σθεναρή αντίδραση του Ελευθερίου Βενιζέλου και των εκπροσώπων των υπολοίπων χωρών που συμμετείχαν στις διαπραγματεύσεις.

Αμέσως μετά άρχισε η προσπάθεια αμφισβήτησης. Και εκεί που ως το 1922 η Εκκλησία της Κωνσταντινούπολης εκπροσωπούσε στην Υψηλή Πύλη και τα Πατριαρχεία Αλεξανδρείας, Αντιοχείας και Ιεροσολύμων, ο Προκαθήμενός της μετετράπη για τους Τούρκους σε «Πατριάρχη των Ρωμιών της Πόλης». H τουρκική διοίκηση δεν του αναγνωρίζει το δικαίωμα περιουσίας. Δεν αναγνωρίζει το Πατριαρχείο ως νομικό πρόσωπο. Το 1971 έκλεισε τη Θεολογική Σχολή της Χάλκης. Ζήτησε να εγκρίνει τον κατάλογο των υποψηφίων για τον Πατριαρχικό Θρόνο και με τον έναν ή τον άλλον τρόπο κατάσχεσε μεγάλο τμήμα των περιουσιών που είχε το Πατριαρχείο.

Ολόκληρες γενιές τούρκων διπλωματών, πολιτικών και διανοουμένων έχουν μεγαλώσει μέσα σ’ ένα κλίμα εχθρότητας κατά του Πατριαρχείου το οποίο δήλωναν ότι αποτελεί τον εκφραστή της Μεγάλης Ιδέας στο εσωτερικό της Τουρκίας. Σήμερα ισχυρίζονται ότι ο κ.κ. Βαρθολομαίος επιθυμεί να μετατρέψει το Πατριαρχείο σε Βατικανό. Ισχυρισμός τον οποίο ο Πατριάρχης έχει διαψεύσει επανειλημμένως. Το περίεργο είναι ότι σήμερα πολλοί τούρκοι αξιωματούχοι στις συζητήσεις που έχουν για το Πατριαρχείο προβάλλουν τον λαϊκό χαρακτήρα του κράτους τους τον οποίο επέβαλε ο Κεμάλ Ατατούρκ. Οπως επισημαίνουν, η Τουρκία δεν μπορεί να έχει στο εσωτερικό της έναν Οικουμενικό Πατριάρχη όταν το 1922 καταργήθηκε ο θεσμός του Σεΐχ-ουλ-ισλάμη, του ύπατου δηλαδή εκπροσώπου του ισλαμικού κόσμου που έδρευε στην Κωνσταντινούπολη. Σήμερα, επισημαίνουν, στην Τουρκία υπάρχουν μόνον ιμάμηδες πόλεων, όπως της Σμύρνης, της Αγκυρας, της Αττάλειας κτλ. Στόχος τους, όπως τονίζεται, είναι να πειστούν αξιωματούχοι κρατών όπως η Γαλλία οι οποίοι υποστηρίζουν την ανάγκη λαϊκών κρατών και δεν επιθυμούν τις παρεμβάσεις των θρησκειών στην κοινωνία…


ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΚΑΡΛΟΥΤΣΟΣ Ο άνθρωπος πίσω από την κουίντα

Ο ΑΝΘΡΩΠΟΣ που διαδραματίζει καθοριστικό ρόλο στην καλλιέργεια των σχέσεων του Οικουμενικού Πατριαρχείου με τις Ηνωμένες Πολιτείες είναι ο ελληνοαμερικανός πατήρ Αλέξανδρος Καρλούτσος. Κατά τη διάρκεια των δηλώσεων του κ.κ. Βαρθολομαίου με τις οποίες τόνισε την απογοήτευσή του για τις αποφάσεις της τουρκικής κυβέρνησης στην Κωνσταντινούπολη βρισκόταν και ο πατήρ Αλέξανδρος Καρλούτσος. Αυτός και η σύζυγός του, η πρεσβυτέρα Ξανθή, διοργανώνουν την ετήσια προσκυνηματική επίσκεψη των ελληνοαμερικανών αρχόντων του Οικουμενικού Πατριαρχείου στην Κωνσταντινούπολη. Πρόκειται για δύο ανθρώπους που στηρίζουν κάθε ενέργεια του Οικουμενικού Πατριαρχείου. Και οι δυνατότητές τους είναι σημαντικές. Ενδεικτικά είναι τα όσα δήλωσε ο ίδιος πριν από δύο μήνες στο ομογενειακό περιοδικό «Εσείς»: «Οταν ορκιζόταν ο Τζίμι Κάρτερ πρόεδρος των ΗΠΑ, δεν είχε καλέσει στην τελετή τον Αρχιεπίσκοπο Ιάκωβο. Σύμφωνα με τα καθήκοντα που μου ανέθεσε ο Αρχιεπίσκοπος, έπρεπε να φροντίσω να δημιουργηθεί «γέφυρα επαφής» της Αρχιεπισκοπής με τον Λευκό Οίκο. Το τελικό αποτέλεσμα ήταν ο Κάρτερ να απονείμει στον Αρχιεπίσκοπο το «προεδρικό μετάλλιο» σε ένδειξη αναγνώρισης του έργου που επιτελεί ως ηγέτης ομογένειας. Επίσης, ο Κάρτερ είχε μεταβεί για επίσκεψη στο Οικουμενικό Πατριαρχείο» τονίζει με νόημα ο πατήρ Αλέξανδρος Καρλούτσος.