Σείστηκε η Αθήνα, ευτυχώς χωρίς ανθρώπινα θύματα, όταν για πρώτη φορά ανακοίνωσε ο κ. Π. Βαρώτσος στην Ακαδημία Αθηνών επιτυχή μέθοδο βραχείας διάρκειας πρόγνωσης των σεισμών. Με απόλυτη βεβαιότητα παρουσίαζε ιστογράμματα, όπου φαινόταν ότι η πλειονότητα των σεισμών εκπέμπουν «ηλεκτρικά σήματα», επτά (7) ώρες προτού εκδηλωθούν.
Το κλίμα αισιοδοξίας που σκόπιμα ή αυθόρμητα δημιουργήθηκε δεν περιγράφεται. Φαίνεται από τις στήλες των εφημερίδων της εποχής εκείνης. Ελπίδες, ενθουσιασμός, το δαιμόνιο πνεύμα των Ελλήνων… Κάθε αντίθετη επιστημονική άποψη χαρακτηριζόταν αυτόματα σκοταδιστική, αναχρονιστική, με παραπομπές στον Γαλιλαίο. Ας είναι, στην έρευνα δεν πρέπει να είσαι απόλυτος. Αναμένεις τα επόμενα αποτελέσματα. Ετσι κι έγινε.
Τον ίδιο χρόνο ο κ. Βαρώτσος ανακοινώνει στο Οσλο ότι στην Ελλάδα οι σεισμοί προβλέπονται επιτυχώς, ακόμη και οι πολύ μικροί, με μέγεθος 2,6(!), αφού καταγράφονται «σήματα» 7 ώρες προτού συμβούν. Πάντως, τέτοια σεισμικά μεγέθη (2,6) δεν είχε δυνατότητα να καταγράψει το σεισμολογικό δίκτυο του Γεωδυναμικού Ινστιτούτου. Ας είναι. Το κλίμα αισιοδοξίας του Τύπου και της κοινής γνώμης δεν μας επιτρέπει να ισχυριστούμε ούτε το γεγονός αυτό, ότι δεν καταγράφουμε τόσο ασθενείς σεισμικές δονήσεις. Αφού το ανακοινώνει ο κ. Π. Βαρώτσος είναι σωστό. Ολοι οι άλλοι είναι σκοταδιστές και άνθρωποι του τότε «καθηγητικού κατεστημένου».
*Μια διεθνής πρωτοτυπία
Η πρώτη μου αντίδραση ήταν ότι δεν χρειάζεται να τα παίρνει κανείς στα σοβαρά, γιατί από αυτά που λέγονται και γράφονται προκύπτει σαφώς ότι ο κ. Βαρώτσος δεν γνωρίζει τι είναι σεισμός. Διαφορετικά θα περίμενα να ήταν προσεκτικότερος και να αφήνει έστω και ένα παράθυρο αβεβαιότητας. Ισχυριζόταν ότι έλυσε το πρόβλημα της πρόγνωσης. Συνεχιζόταν η ανταλλαγή τηλεγραφημάτων μεταξύ των μελών της ομάδας ΒΑΝ, και μετά από κάποιο σεισμό διέρρεε στον Τύπο αντίγραφο τηλεγραφήματος με συνθηματικό περιεχόμενο του τύπου: «Επισκέπτης (δηλαδή ο σεισμός) έρχεται, από Δ-300», δηλαδή από απόσταση 300 χιλιόμετρα από την Αθήνα.
Δεν υπάρχει ιστορικό προηγούμενο που ερευνητής προσπάθησε να πείσει για τα αποτελέσματα της έρευνάς του με την «τεχνική» των τηλεγραφημάτων. Αποτελεί διεθνή πρωτοτυπία και θα μείνει στην ιστορία της επιστήμης.
Αξίζει τον κόπο να διερευνηθούν όλα τα τηλεγραφήματα από ειδικούς επιστήμονες και είμαι σίγουρος ότι θα προέβλεπαν πού θα οδηγούσε η λεγόμενη έρευνα ΒΑΝ. Στη γελοιοποίηση της επιστήμης που ζούμε τις ημέρες αυτές. Κρίμα που δεν έγινε όταν έπρεπε. Ισως να είχαμε αποφύγει τη σημερινή τραγωδία που περνάνε οι κάτοικοι των Αθηνών.
Ο χρόνος τρέχει και το 1984 ο κ. Π. Βαρώτσος αποφασίζει να ανακοινώσει τα νέα αποτελέσματα της συνδυασμένης έρευνας των «ηλεκτρικών σημάτων» και των τηλεγραφημάτων του. Συγκεκριμένα, ανακοινώνει ότι από σύνολο 23 σεισμών, 21 είχαν «προβλεφθεί» επιτυχώς, βάσει των «σημάτων» που είχαν καταγραφεί 6 ως 115 ώρες πριν από τη γένεσή τους. Θαύματα στην επιστήμη… Κάθε αντίθετη άποψη εξακολουθεί να καταδικάζεται ως σκοταδιστική και αναχρονιστική.
Το 1985 η ομάδα ΒΑΝ σε συνεργασία με τον κ. Meyer από τη Σουηδία (θυμηθείτε τον κ. Κουλχάνεκ) ανακοινώνει ότι στην περιοχή της Θεσσαλονίκης κατέγραψαν 10 ηλεκτρικά σήματα πριν από τη γένεση 12 σεισμών με μεγέθη μεγαλύτερα των 3,5 R(!). Σχεδόν 100% επιτυχία. Νέα πρόοδος στην επιστήμη… Μόνο που τα σήματα αυτά παρατηρήθηκαν 6 ώρες ως 6 ημέρες πριν από τους σεισμούς. Νέο παράθυρο στο χρόνο…. Τόσος ήταν ο χρόνος ο πρόδρομος για τους σεισμούς της Θεσσαλονίκης. Αφού συμμετέχει και σουηδός επιστήμονας, αυτόματα γίνεται διεθνής αναγνώριση της μεθόδου ΒΑΝ. Ανατρέξτε στον Τύπο της εποχής εκείνης και θα διαπιστώσετε το κλίμα που επικρατεί. Μόνο οι έλληνες σεισμολόγοι «πολεμούν» το ΒΑΝ…
*Τα μυστικά σήματα της φύσης
Ενα χρόνο αργότερα, το 1986, η ομάδα ΒΑΝ ανακοινώνει με πανηγυρικό τρόπο τα αποτελέσματα της ευγενούς ερευνητικής της προσπάθειας, λέγοντας ότι 11 σεισμοί προειδοποίησαν τα μέλη της 7 ώρες ως 5 ημέρες πριν από τη γένεσή τους και ανταλλάχθηκαν σχετικά τηλεγραφήματα, πάντοτε μεταξύ των μελών της ομάδας, προστατεύοντας έτσι τους πολίτες από πανικό(!) και κατοχυρώνοντας, ταυτόχρονα, την «επιτυχή» πρόγνωση. Η σποραδική διαρροή τηλεγραφημάτων παραμένει το μοναδικό όπλο, έτσι ώστε η κοινή γνώμη να γνωρίζει τα κατορθώματα της ομάδας ΒΑΝ και να συντηρείται το κλίμα ενθουσιασμού για την παγκόσμια «ανακάλυψη».
Στις χώρες με έντονο το σεισμικό πρόβλημα δυστυχώς οι σεισμοί συνεχίζουν το καταστρεπτικό έργο τους. Η επιτυχία των προγνώσεων ΒΑΝ παραμένει «κλειστό» ελληνικό επίτευγμα, λέτε και μόνοι οι σεισμοί της χώρας μας εκπέμπουν πριν τη γένεσή τους «ηλεκτρικά σήματα», τα οποία μόνο ο κ. Π. Βαρώτσος μπορεί να αναλύσει… Το κλίμα αισιοδοξίας (για μένα αποπροσανατολισμού) διατηρείται και ενισχύεται ποικιλοτρόπως.
Το 1990 η φύση αποφασίζει να προειδοποιεί τον κ. Π. Βαρώτσο και τους νέους συνεργάτες του με διαφορετικό τρόπο. Δεν εκπέμπει πλέον διακριτά, χωριστά σήματα, αλλά «σειρά» σημάτων την οποία βαπτίζει «ηλεκτρική δραστηριότητα», η οποία θα πρέπει να ακολουθείται από σεισμική δραστηριότητα. Τα μεμονωμένα ηλεκτρικά σήματα διά μαγείας εξαφανίστηκαν. Από τότε πλέον εμφανίστηκε και το παράδοξο στην επιστήμη. Ο κ. Π. Βαρώτσος για πρώτη φορά εισάγει την έννοια της πρόγνωσης «σημαντικής σεισμικής δραστηριότητας» αντί ενός σεισμικού γεγονότος. Η εκ των υστέρων συσχέτιση των τηλεγραφημάτων φαίνεται να εξασφαλίζεται, αφού στη χώρα μας κάποιοι σεισμοί θα γίνουν και παρέχεται έτσι η δυνατότητα της αυθαίρετης επιλογής. Με τον τρόπο αυτό, αποκλείεται πλέον συσχέτιση σεισμών από την Ιταλία, το Ιράν, τα Ιμαλάια ή αλλού. Ποιος θα πίστευε τέτοια αστεία δημοσιεύματα. Στις νέες δημοσιεύσεις τους αποφεύγουν οι ίδιοι αναφορές στις προηγούμενες, που η πλειονότητα είχε συμπεριληφθεί στα Πρακτικά της Ακαδημίας Αθηνών (1981). Ετσι λοιπόν το 1990 οι σεισμοί έστελναν στους σταθμούς ΒΑΝ ακολουθία σημάτων 7 ώρες ως 11 ημέρες πριν τη γένεσή τους. Πάντως η φύση φαίνεται να διατηρεί τον μαγικό αριθμό 7 και μέχρι σήμερα παραμένει μυστήριο. Ισως είναι δικό της μυστικό…
Από το 1990 ως και τον καταστρεπτικό σεισμό της Αθήνας η φύση παραμένει σταθερή και δεν φαίνεται να έχει τάσεις αλλαγής. Εξακολουθεί να στέλνει επιλεκτικά «σειρά σημάτων» στον σταθμό των Ιωαννίνων, που σημαίνει ότι θα έχουμε σεισμό με μέγεθος, συνήθως, 5,0±0,8 (δηλαδή από 4,2 ως και 5,8) σε μια περιοχή, (Αλβανία, Δ. Μακεδονία, Ηπειρος, Δ. Στερεά Ελλάδα, ΒΔ Πελοπόννησος, Ιόνια νησιά), συνήθως εντός τεσσάρων εβδομάδων από την ημέρα καταγραφής των σημάτων. Για όποιον γνωρίζει τη σεισμικότητα των περιοχών αυτών, αν δεν συμβεί ένας τέτοιος σεισμός, ανησυχεί.
Ο σταθμός της Κερατέας καταγράφει σήματα μόνο από την περιοχή της Καλαμάτας. Τα σήματα δεν προτιμούν κανέναν άλλο σταθμό στην Πελοπόννησο…
Ο σταθμός του Βόλου είναι υπεύθυνος για την περιοχή «b», γύρω από τον Βόλο, και ο σταθμός της Ασσύρου είναι υπεύθυνος για τις γραμμοσκιασμένες περιοχές με τις ενδείξεις «c» και «a». Αυτή είναι η σημερινή πραγματικότητα, μετά από 18 χρόνια ιστορίας ΒΑΝ.
Αφού θα συμβεί ένας ισχυρός σεισμός, αρχίζει η ιστορία της προγνωσιολογίας, ό,τι ακριβώς συμβαίνει και τις ημέρες αυτές. Εγινε ο σεισμός, με τις οδυνηρές συνέπειες που όλοι μας γνωρίζουμε, και ξεκίνησε βήμα προς βήμα η γνωστή σε μας διαδικασία, την οποία δυστυχώς παρακολουθήσαμε αμέσως μετά τον σεισμό της Καλαμάτας (1986), του Πύργου (1993), της Αρναίας (1995), της Κοζάνης (1995), του Αιγίου (1995) και της Ζακύνθου (1997).
*Ο σεισμός που δεν έγινε
Με συνοπτικό τρόπο θα παρουσιάσω την περίπτωση του 1996, πιστεύοντας ότι θα συμβάλει στη μείωση του πανικού, της ανασφάλειας και του φόβου που διακατέχεται τις ημέρες αυτές ο κάτοικος του Λεκανοπεδίου της Αττικής.
Στις 12 Απριλίου 1996 ο κ. Βαρώτσος στέλνει επιστολή (συνήθως στην αγγλική γλώσσα) στον υφυπουργό ΠΕΧΩΔΕ (αφού πρώτα την έστειλε προς δημοσίευση και σε ερευνητικά κέντρα του εξωτερικού) αναφέροντας τα παρακάτω:
«Ο σταθμός του Βόλου (που δεν έχει ακόμη βαθμονομηθεί) κατέγραψε «σήμα» με πλάτος 60% μεγαλύτερο από εκείνο που είχε καταγραφεί στον σταθμό των Ιωαννίνων στις 30 Απριλίου 1995 (Σημείωση: Αντίστοιχα ανέφερε και στην περίπτωση μετά τον σεισμό των Αθηνών, μόνο τώρα το σήμα καταγράφηκε στον σταθμό της Λαμίας και όχι στον Βόλο. Ισως κουράστηκε απ’ όπου ξεκίνησε και δεν έφθασε ποτέ στον γειτονικό σταθμό του Βόλου…)». Στη συνέχεια αναφέρει (στην επιστολή τού 1996) τα εξής:
1. Επειδή ο σταθμός των Ιωαννίνων (ΙΟΑ) δεν κατέγραψε «σήμα», αποκλείεται να συμβεί σεισμός στη Δ. Ελλάδα (ευτυχώς).
2. Επειδή ο σταθμός της Ασύρρου (ASS) δεν κατέγραψε «σήμα», αποκλείονται οι περιοχές «a» και «c» (ευτυχώς…).
3. Επειδή οι σταθμοί της Κερατέας και του Πύργου δεν κατέγραψαν «σήμα», εξαιρείται η περιοχή των Αθηνών (δόξα τω Θεώ…) και το υπόλοιπο της Πελοποννήσου.
4. Ο σταθμός στην Κόρινθο (KOR) δεν λειτουργεί, επομένως προτιμότερο είναι να μην εξαιρεθεί (αρχίζει ο πανικός…).
5. Η περιοχή του Κεντρικού και Νότιου Αιγαίου εξαιρείται και αυτή (ευτυχώς…).
Μέσω της προηγούμενης αφαιρετικής διαδικασίας, μαντέψτε ποια θα ήταν η περιοχή η υποψήφια για ισχυρό σεισμό. Και ο κ. Π. Βαρώτσος θεωρεί βαθιά υποχρέωση να συνοψίσει ως εξής:
α. Σεισμός μεγέθους 6,0 ± 0,8 αναμένεται να συμβεί στην ηπειρωτική Ελλάδα (Σημείωση: Καταλαβαίνετε εσείς πού;).
β. Οσον αφορά τον χρόνο, ο ισχυρός αυτός σεισμός αναμένεται να συμβεί στη διάρκεια της τέταρτης εβδομάδας από την ημέρα καταγραφής του σήματος (2 Απριλίου).
Σημείωση: Το ίδιο ισχυρίζεται και τώρα… σύμφωνα με την ενημέρωση που μας έκανε ο κ. Ευταξίας στη δεύτερη συνεδρίαση της Επιτροπής.
γ. Υπάρχει και το ενδεχόμενο, στη διάρκεια της τέταρτης εβδομάδας, να συμβούν μικρότεροι σεισμοί, τάξης μεγέθους περίπου 5,0 R, οπότε ο ισχυρός σεισμός των 6,0 R θα καθυστερήσει να συμβεί. Θα περιμένουμε 2 ως 3 ακόμη εβδομάδες… και βλέπουμε.
Σημείωση: Το ίδιο «σενάριο» μας παρουσίασε ο κ. Ευταξίας στην επιτροπή.
Από τις 2 Απριλίου 1996 μέχρι σήμερα, ευτυχώς για τον κόσμο, η φύση τον διέψευσε. Τέτοιος σεισμός δεν συνέβη. Πώς θα μπορούσε να συμβεί, αφού το λεγόμενο «προσεισμικό σήμα» οφείλεται σε εξωγενείς παράγοντες, όπως π.χ. βιομηχανικός θόρυβος, κεραίες κινητής τηλεφωνίας, πομποί κτλ.
Εχοντας παρακολουθήσει από το 1981 μέχρι σήμερα όλους τους εμπειρισμούς του κ. Βαρώτσου, είμαι σίγουρος ότι η ίδια ιστορία θα επαναληφθεί και τώρα. Γι’ αυτό, ας αγνοήσουμε τους «θορύβους» του κ. Βαρώτσου και ας ασχοληθούμε με τα πραγματικά προβλήματα της σεισμολογικής έρευνας και της αντισεισμικής θωράκισης της χώρας μας. Η τραυματική εμπειρία των τελευταίων 18 χρόνων ας σταματήσει εδώ. Ας συνεχίσει τις «έρευνες» στο ξεχωριστό Ερευνητικό Ινστιτούτο που ιδρύθηκε ειδικά για τον κ. Βαρώτσο στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, χωρίς να ταλαιπωρεί πολίτες και πολιτεία.
Η διεθνής επιστημονική κοινότητα θα συνεχίσει με την απαιτούμενη σοβαρότητα τις προσπάθειές της στον τομέα πρόγνωσης των σεισμών, βάσει των κανόνων που επιβάλλει η επιστημονική δεοντολογία.
Η ελπίδα και η αισιοδοξία αποτελούν πηγή άντλησης δυνάμεων για τη συνέχιση της ερευνητικής προσπάθειας.
Ο κ. Γιώργος Σταυρακάκης είναι διευθυντής του Γεωδυναμικού Ινστιτούτου του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών.
