Η τέχνη του πορτρέτου
Μπορούν μόνο λίγα ανδρικά ή γυναικεία πορτρέτα να αποκαλύψουν την εικόνα του κόσμου; Μπορεί άραγε μόνο το χρώμα να αποτελέσει την αιτία – πρόσχημα μιας νέας οπτικής γραφής; Τι τελικά ορίζει τον μύθο της νέας πλαστικής έκφρασης; Ο Γιάννης Ψυχοπαίδης καταθέτει τις απόψεις του και αποκαλύπτει τη νέα δημιουργική δράση του, της χρονικής περιόδου 1997-1998, η οποία φέρει τον τίτλο «Face control».
Ποια σχέση συνδέει το περιεχόμενο των πορτρέτων με τον δηλωτικό τίτλο «Face control»;
«Πρόκειται για μια συμβολική σχέση. Face control είναι ο έλεγχος του προσώπου, είτε αυτό εμποδιστεί είτε του επιτραπεί κάτι. Τα πρόσωπα μέσα από το κοίταγμα αποκτούν ταυτότητα αρνητική ή θετική, ακόμη και πιο σύνθετη. Μια ταυτότητα που είναι τα χαρακτηριστικά τους, είναι οι χαρακιές τους, είναι τα σημάδια τους. Τα πρόσωπα ελέγχονται για να αποκτήσουν την ταυτότητα να διεισδύσουν μέσα σε ένα χώρο όπου τα πράγματα θα γίνουν δικά τους. Θα διεκδικήσουν, δηλαδή, την είσοδό τους στον χώρο της ύπαρξης. Τα πορτρέτα αυτά επαναφέρουν το βλέμμα σε ένα χώρο υποκειμενικής μοίρας και περιγράφουν την ιστορία εντέλει ως βίωμα βαθιά υποκειμενικό».
Πώς πιστεύετε ότι αποδίδεται, ζωγραφικά ή χαρακτικά, η ανθρώπινη εμπειρία;
«Το πρόσωπο εκφράζει μια τραυματική εμπειρία στην πραγματικότητα και μέσα από τα επιμέρους τραύματα, τις επιμέρους χαρακιές και τις επιμέρους κηλίδες διαμορφώνεται τελικά το συγκεκριμένο πρόσωπο. Πάντα εκφράζει κάτι διαφορετικό· είναι υπαρκτά μοντέλα, άλλοτε πραγματικά και άλλοτε φανταστικά. Πρόκειται για ένα είδος πινακοθήκης προσώπων πολύ καθημερινών, συγκεκριμένων αλλά ταυτόχρονα και πάρα πολύ αφηρημένων».
Το πρόσωπο εκφράζει περισσότερο τον καθρέφτη ή τη μάσκα της ψυχής;
«Για μένα είναι η διαδικασία της καταστροφής της μάσκας για να φανεί το πρόσωπο. Και ίσως όλα αυτά τα έργα να διακρίνονται από το στοιχείο του γδαρσίματος κάτω από την επιφάνεια. Με ενδιαφέρει να ανιχνευθεί το πρόσωπο μέσα από τη διαδικασία εκσκαφής· μέσα από μια ποιητική σκαπάνη που ανιχνεύει στρώματα για να αποκαλυφθεί το πρόσωπο μέσα από θραύσματα. Είναι μια τραυματική εμπειρία».
Υπάρχουν τραγικά ή εκφυλιστικά πορτρέτα σε αυτή την έκθεσή σας;
«Οχι, αλλά αν υπάρξει ένα εφιαλτικό στοιχείο συμπληρώνεται από ένα ειρωνικό ή λυρικό. Μπορεί να αναδύουν μια μελαγχολία ή μια πικρία. Ολα τα πορτρέτα, σε μικρογραφία, περιέχουν έναν ολόκληρο κόσμο με τελείως διαφορετικές εκφράσεις».
Σας απασχόλησε να αποδώσετε ή να προικίσετε τις μορφές σας με την έννοια του ιδανικού ή της αίσθησης της ομορφιάς;
«Δεν με απασχολεί η έννοια της ομορφιάς. Με απασχολεί η έννοια του ενδιαφέροντος προσώπου, του χαρακωμένου προσώπου με την έννοια της εμπειρίας. Αυτό προσπαθώ να βρω μέσα σε αυτή τη σειρά των έργων που έχουν να κάνουν με πρόσωπα, με την ταυτότητα και την ιδιαιτερότητά τους. Η σάρκα του προσώπου είναι χρώμα και το χρώμα του γίνεται σάρκα. Τα στοιχεία του πλασίματος διαμορφώνουν τις χαρακιές του προσώπου. Το θέμα μου είναι ο πολλαπλός έλεγχος του προσώπου. Πρόκειται για μια μεγάλη σειρά η οποία διακρίνεται από ένα ψάξιμο σε διαφορετικά υλικά. Το κεντρικό και το μοναδικό τους θέμα είναι το πρόσωπο, άλλα φτιαγμένα μέσα από μια σειρά λάδια, άλλα από μια σειρά μεγάλες ξυλογραφίες ή λινόλεουμ και άλλα από μια σειρά σχέδια ή επιζωγραφισμένες πολαρόιντ».
Τι σας ενδιαφέρει περισσότερο σε ένα πορτρέτο;
«Με ενδιαφέρει η ζωγραφική. Οι πλαστικές αρχές. Το πορτρέτο δεν προϋπάρχει αλλά σταδιακά αποκαλύπτεται. Μέσα από τις αντιπαραθέσεις των χρωματικών κηλίδων διαμορφώνονται οι χαρακιές των σημείων που είναι ο χαρακτήρας των προσώπων. Είναι η σχέση μου με την εκφραστική δυνατότητα, τις αντιθέσεις των υλικών και τον εσωτερικό λόγο τους».
Η απόδοση τόσο πολλών μορφών ήταν μια εύκολη ή δύσκολη υπόθεση αφού προϋποθέτει το βύθισμα στην ψυχή σας;
«Το να βυθιστεί κάποιος στην ψυχή του έχει ως προϋπόθεση το στοιχείο της βαθιάς απόλαυσης. Η σχέση με την ψυχή δεν είναι σχέση ενοχική αλλά βαθύτερης απόλαυσης. Οχι με την επιφανειακή έννοια αλλά με την ουσιαστική. Μιας άγριας χαράς που στην ουσία συνδέεται άμεσα με τη ζωγραφική πράξη. Δεν μπορεί να είναι ενοχική, μπορεί να είναι πένθιμη. Η διαδικασία προσέγγισης στο εικαστικό γίγνεσθαι είναι πάντα άμεσα συνδεδεμένη με την ίδια τη ζωή. Δηλαδή, κρύβει μια βαθιά χαρά. Δεν νοείται ζωγραφική πράξη χωρίς ζωγραφική απόλαυση. Και με αυτή την έννοια, με την εξερεύνηση των προσώπων – τοπίων, ήταν για μένα συνδεδεμένη με μια βαθιά χαρά».
Ποιους θεωρείται δασκάλους σας στην τέχνη της ζωγραφικής;
«Δεν θα έλεγα ότι θεωρώ κάποιον δάσκαλό μου. Εχω πάρα πολλούς δασκάλους αλλά ο μεγαλύτερος δάσκαλος για μένα είναι η σχέση μου με την πραγματικότητα έτσι όπως αυτή διαμορφώθηκε από τα παιδικά μου χρόνια ως σήμερα. Από εκεί αντλώ τις σχέσεις μου με τη ζωή και τον εαυτό μου και όχι από το έργο των ομοτέχνων μου.
Από μικρός, χωρίς να ξέρω αν αυτό είναι καλό ή κακό, είχα μια μεγαλύτερη επαφή με την ευρωπαϊκή τέχνη παρά με την ελληνική. Αγνοούσα πολύ σημαντικά πράγματα ελληνικά ενώ σε υπερβολικό βαθμό ήμουν εξοικειωμένος με πράγματα της ευρωπαϊκής τέχνης τα οποία μου ήταν οικεία και γνωστά για λόγους προσωπικής βιογραφίας. Με τα χρόνια αυτή η σχέση άλλαξε και αποκαταστάθηκε μεταξύ αυτών μια ισορροπία. Ξεκίνησα να γνωρίζω με λεπτομέρειες π.χ. τη γερμανική τέχνη και αγνοούσα πολλά πράγματα από την ελληνική».
