Ο νοτιοαφρικανός πολιτικός Γιαν Κρίστιαν Σματς γεννήθηκε στο Μπόβενπλαατς της τότε αγγλικής Αποικίας του Ακρωτηρίου και ήταν γόνος οικογενείας ολλανδών αποίκων, των λεγομένων Μπόερς. Σπούδασε στην πατρίδα του φυσικές επιστήμες και από το 1891 στο Πανεπιστήμιο του ΚέΪμπριτζ νομικά. Σε όλη τη διάρκεια των σπουδών του σημείωσε λαμπρές επιδόσεις και έλαβε διακρίσεις.
Ο Σματς επέστρεψε στην Αποικία του Ακρωτηρίου το 1895, χρονιά όπου η ανεξάρτητη Δημοκρατία του Τράνσβααλ που είχαν ιδρύσει οι Μπόερς είδε τις σχέσεις της με την Αγγλία να φθάνουν σε επικίνδυνο σημείο έντασης. Θεωρώντας ότι υπεύθυνη γι’ αυτή την επιδείνωση ήταν η Αγγλία, ο Σματς μετανάστευσε στο γειτονικό Τράνσβααλ, πρώτα στο αναπτυσσόμενο Γιοχάνεσμπουργκ και κατόπιν, το 1898, στη μικρή πρωτεύουσα Πρετόρια. Εκεί ο Σματς άσκησε για ένα διάστημα τη δικηγορία, τελικά όμως ο πρόεδρος του Τράνσβααλ Πάουλους Κρούγκερ τον διόρισε γενικό εισαγγελέα.
H Νοτιοαφρικανική Ενωση
Εναν χρόνο αργότερα ξέσπασε ο δεύτερος Πόλεμος των Μπόερς, κατά τον οποίο οι ολλανδικής καταγωγής άποικοι των νοτιοαφρικανικών περιοχών πολέμησαν κατά της Αγγλίας, που υπέβλεπε την ανεξαρτησία τους καθ’ ότι εποφθαλμιούσε τα πλούσια κοιτάσματα χρυσού και διαμαντιών του υπεδάφους τους. Ο πόλεμος έληξε το 1902 με ήττα των Μπόερς και τα κράτη τους, το Τράνσβααλ και το Ελεύθερο Κράτος του Οράγγη, έγιναν αγγλικές αποικίες. Αν και είχε πολεμήσει κατά των Αγγλων, από πολύ νωρίς μετά το τέλος του πολέμου ο Σματς κατέληξε στην πεποίθηση ότι η καλύτερη λύση για τους Μπόερς αλλά και για ολόκληρη τη Νότια Αφρική ήταν η συμφιλίωση με τους νικητές. Τις ίδιες αντιλήψεις είχε και ο πρώην συμπολεμιστής του στρατηγός Λούις Μπότα, με τον οποίο ο Σματς είχε αναπτύξει στενή φιλία κατά τη διάρκεια του πολέμου. Οι δύο άνδρες εργάστηκαν με αφοσίωση προς αυτή την κατεύθυνση επιδιώκοντας να αντικαταστήσουν τη χαμένη ανεξαρτησία των δημοκρατιών των Μπόερς με μια ενιαία κρατική οντότητα στη Νότια Αφρική, η οποία θα βασιζόταν στη συνεργασία με την Αγγλία.
Καρπός αυτών των προσπαθειών υπήρξε το νέο κράτος που ονομάστηκε Νοτιοαφρικανική Ενωση και απαρτιζόταν από το Κράτος του Οράγγη, το Τράνσβααλ, την Αποικία του Ακρωτηρίου και το Νατάλ. H Ενωση ήταν κτήση του αγγλικού στέμματος και ο νόμος της ίδρυσής της, που προέβλεπε ίσα δικαιώματα για Αγγλους και Μπόερς, ψηφίστηκε από το αγγλικό κοινοβούλιο το 1909 και τέθηκε σε ισχύ έναν χρόνο αργότερα.
Πρώτος πρωθυπουργός της Νοτιοαφρικανικής Ενωσης ανέλαβε ο Μπότα. Επί πρωθυπουργίας του η άνοδος του Σματς στην πολιτική σκηνή υπήρξε ταχεία χάρη στη μόνιμη παρουσία του στην κυβέρνηση: ο Σματς διετέλεσε υπουργός Αμυνας, υπουργός Εσωτερικών και Ορυχείων και υπουργός Οικονομικών. Αλλά η δημοτικότητά του στην εργατική τάξη ήταν εξαιρετικά μειωμένη λόγω της βιαιότητας με την οποία συνήθιζε να καταστέλλει τις απεργιακές κινητοποιήσεις και λόγω των παράνομων απελάσεων εργατών στις οποίες δεν δίσταζε να καταφεύγει.
Στον A´ Παγκόσμιο Πόλεμο
Οταν άρχισε ο A’ Παγκόσμιος Πόλεμος, το 1914, τόσο ο Μπότα όσο και ο Σματς δεν έτρεφαν καμία αμφιβολία ότι η θέση της Νοτιοαφρικανικής Ενωσης ήταν στο πλευρό της Αγγλίας και έσπευσαν να προσφέρουν τη βοήθεια και τη συνεργασία τους στην πολεμική προσπάθεια. Δεν είχαν όμως όλοι οι Μπόερς την ίδια άποψη. H διαφωνία αυτή κατέληξε σε ανταρσία, την οποία ο Σματς κατέπνιξε με τη συνηθισμένη του σκληρότητα.
Τον Ιούλιο του 1915 οι νοτιοαφρικανικές δυνάμεις εισέβαλαν στις περιοχές της Νότιας Αφρικής που αποτελούσαν γερμανικές κτήσεις. Ως υπουργός Αμυνας αλλά και αρχιστράτηγος των ενόπλων δυνάμεων ο Σματς κατηύθυνε την όλη επιχείρηση, η οποία στέφθηκε με επιτυχία και οδήγησε στην κατάληψη του Νταρ-ες-Σαλαάμ, πρωτεύουσας της Νοτιοανατολικής Αφρικής.
Το 1917 ο Σματς έφθασε στο Λονδίνο επικεφαλής νοτιοαφρικανικής αντιπροσωπείας σε αυτοκρατορική πολεμική διάσκεψη. H προσωπικότητά του κίνησε το ενδιαφέρον του άγγλου πρωθυπουργού Ντέιβιντ Λόιντ Τζορτζ, ο οποίος τον τοποθέτησε υπουργό Αεροπορίας. Ο Σματς συνέβαλε ιδιαίτερα στην ανάπτυξη του νέου τότε όπλου και της αεροπορικής δύναμης που επρόκειτο να εξελιχθεί στην πασίγνωστη RAF.
Με τη λήξη του πολέμου (1918) ο Σματς πήρε μέρος, μαζί με τον Μπότα, στις ειρηνευτικές συνομιλίες του Παρισιού ως αντιπρόσωπος της Νοτιοαφρικανικής Ενωσης. Αν και υπέγραψε τη Συνθήκη των Βερσαλλιών, υπήρξε από τους υποστηρικτές της ανάγκης για επιβολή ηπιότερων όρων στη Γερμανία ώστε η ηττημένη χώρα να μη συντριβεί οικονομικά και να μη γεννηθούν στον λαό της αισθήματα αντεκδίκησης. Υπήρξε επίσης ο Σματς ένθερμος θιασώτης της ιδέας της Κοινωνίας των Εθνών και συνέβαλε στη δημιουργία της.
Οι δύο πρωθυπουργίες
Με τον θάνατο του Μπότα, το 1919, λίγο μετά την υπογραφή της Συνθήκης των Βερσαλλιών, ο Σματς έγινε αρχηγός του Ενωτικού Νοτιοαφρικανικού Κόμματος και πρωθυπουργός. Διατήρησε αυτή τη θέση ως το 1924, όταν, λόγω της βίαιης καταστολής μιας ακόμη απεργίας, το κόμμα του, με μειωμένη τη δημοτικότητά του, έχασε τις εκλογές, τις οποίες κέρδισε συνασπισμός του ρατσιστικού Εθνικού Κόμματος του στρατηγού Τζέιμς Μπάρι Χέρτσογκ και του Εργατικού.
Το 1933 ο Σματς συμμάχησε με τον Χέρτσογκ, επί πρωθυπουργίας του οποίου διετέλεσε υπουργός Δικαιοσύνης ως το 1939, οπότε ξέσπασε ο B’ Παγκόσμιος Πόλεμος. Ο Χέρτσογκ αντιτάχθηκε στη συμμετοχή της Νοτιοαφρικανικής Ενωσης στον πόλεμο, πράγμα που οδήγησε στην πτώση του, και ο Σματς έγινε πάλι πρωθυπουργός.
H συμμετοχή της Νοτιοαφρικανικής Ενωσης στον B’ Παγκόσμιο Πόλεμο στο πλευρό των Συμμάχων είχε ιδιαίτερη σημασία για την προστασία της Βόρειας Αφρικής απέναντι στη Γερμανία και στην Ιταλία και χάρη σε αυτήν ο Σματς κέρδισε την εκτίμηση του Γουίνστον Τσόρτσιλ, παλαιού γνωρίμου του από τον A’ Παγκόσμιο Πόλεμο, και το 1941 τιμήθηκε με τον τίτλο του στρατάρχη των αγγλικών ενόπλων δυνάμεων. Πέρασε το μεγαλύτερο μέρος του πολέμου στο Λονδίνο, όπου συμμετείχε στα πολεμικά συμβούλια.
Ο δρόμος για το απαρτχάιντ
Το 1943 ο Σματς πήρε μέρος στη Διάσκεψη του Καΐρου ανάμεσα στον Τσόρτσιλ και στον Ρούζβελτ και διεξήγαγε συνομιλίες με τον στρατηγό Ντουάιτ Αϊζενχάουερ στο Αλγέρι. Το 1945 αντιπροσώπευσε τη Νοτιοαφρικανική Ενωση στη Διάσκεψη του Αγίου Φραγκίσκου, όπου συντάχθηκε η Χάρτα του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών. Ο Σματς ήταν ο μόνος ηγέτης που υπέγραψε τις συνθήκες ειρήνης και των δύο παγκοσμίων πολέμων.
Το κόμμα του Σματς έχασε τις εκλογές του 1948 και ο ίδιος αποσύρθηκε από την ενεργό πολιτική. Μολονότι ο Σματς ουδέποτε υπήρξε φιλολαϊκός ούτε δημοφιλής ηγέτης, οι εθνικιστές που τον διαδέχθηκαν στην εξουσία ήταν ακραίοι ρατσιστές και θεωρείται ότι η απομάκρυνσή του άνοιξε τον δρόμο προς την καθιέρωση του απαρτχάιντ και την αποχώρηση της Νοτιοαφρικανικής Ενωσης από τη Βρετανική Κοινοπολιτεία (όπως είχε μετονομαστεί, το 1947, η Βρετανική Αυτοκρατορία).
Εκτός από την πολιτική, ο Σματς ασχολήθηκε επίσης με τη φιλοσοφία, την ποίηση και τις επιστήμες.
KEIMENA: ΙΩΑΝΝΑ ΖΟΥΛΑ
