«Θέλεις να γράψεις ότι είναι σοσιαλιστική η επανάσταση; Γράψ’ το!»
Ο Φιντέλ Αλεχάνδρο Κάστρο Ρους γεννήθηκε στις 13 Αυγούστου του 1926 (κατ’ άλλους 1927) στο Μαγιαρί, κοντά στην ανατολική επαρχία του Μπιράν της Κούβας * Ο πατέρας του εγκαταστάθηκε στην Κούβα μεταναστεύοντας από τη Γαλικία της Ισπανίας * Εύπορη οικογένεια, οι Κάστρο ανήκαν στην τάξη των γαιοκτημόνων κατέχοντας μια αρκετά μεγάλη φυτεία ζαχαροκάλαμου. Αρα η θέση του Φιντέλ ως μαθητή ήταν σε καθολικό σχολείο (αρχικά στο Σαντιάγο, στο Κολέχιο Λασάλ και στο Κολέχιο Ντολόρες, και αργότερα στην Αβάνα, στο ιησουιτικό Κολέχιο Μπελέν) * Το 1944 διακρίνεται ως ο καλύτερος αθλητής του σχολείου * Το 1945 ο Φιντέλ εγγράφεται στο Πανεπιστήμιο της Αβάνας όπου σπουδάζει στη Νομική Σχολή * Φοιτητής ακόμη, νυμφεύεται το 1948 τη Μίρτα Ντίας-Μπαλάρτ, με την οποία το 1949 αποκτά ένα γιο * Το 1950 παίρνει το πτυχίο του και τέσσερα χρόνια αργότερα το διαζύγιο με τη Μίρτα * Ως το 1952 ασκεί το επάγγελμά του. Δύο χρόνια αρκούν για να ονομαστεί «ο δικηγόρος των φτωχών» * Οι ασαφείς ακόμη, μα σοσιαλιστικές ιδέες του τον ωθούν στην πολιτική δράση * Το 1952 είναι η χρονιά κατά την οποία έχουν προκηρυχθεί εκλογές. Ο Κάστρο προσπαθεί να καταλάβει μια θέση στο κοινοβούλιο αλλά ο στρατηγός Φουλχένσιο Μπατίστα βάζει τέλος στις δημοκρατικές διαδικασίες με στρατιωτικό πραξικόπημα και ακυρώνει τις εκλογές * Ο νεαρός δικηγόρος αποφασίζει να προβάλει ένοπλη αντίσταση στη δικτατορία του Μπατίστα * Συγκεντρώνει 120 άνδρες και οργανώνει επίθεση στο στρατόπεδο Μονκάδα, στο Σαντιάγο δε Κούμπα * 1953. Η χρονιά αυτή θα σημαδέψει την ιστορία της Κούβας. Το εγχείρημα αποτυγχάνει παταγωδώς αλλά γίνεται σύμβολο. Ονομάζεται «κίνημα της 26ης Ιουλίου» και αρχίζει να αποκτά οπαδούς. Χαρακτηρίζεται «επιχείρηση-καμικάζι» της Κούβας και γίνεται σύμβολο * Οι επαναστάτες συλλαμβάνονται. Αλλοι πεθαίνουν από βασανιστήρια, άλλοι εκτελούνται και άλλοι, όπως ο Φιντέλ Κάστρο, οδηγούνται στη φυλακή. Ο 29χρονος Φιντέλ δίνει τον καλύτερο δικηγορικό εαυτό του στην απολογία του (η φράση του «η Ιστορία θα με αθωώσει» θα μείνει ιστορική), παρ’ όλα αυτά καταδικάζεται σε 15ετή κάθειρξη * Τα ερείσματά του στην Αβάνα όμως είναι πλέον ισχυρά. Αποτέλεσμα, αμνηστία για τους επαναστάτες. Ο Φιντέλ βγαίνει από τη φυλακή σε 22 μήνες αλλά εξορίζεται στο Μεξικό, όπου φθάνει στις 8 Ιουλίου * Εκεί γνωρίζει τον Αργεντινό Ερνέστο Γκεβάρα μέσω της Κουβανής Μαρία Αντόνια Γκονσάλες * «Είναι πολιτικό γεγονός ότι γνώρισα αυτόν τον κουβανό επαναστάτη. Είναι λεβέντης, έξυπνος, πολύ σίγουρος για τον εαυτό του και με εξαιρετική τόλμη. Νομίζω ότι η συμπάθεια είναι αμοιβαία» θα γράψει τότε στο ημερολόγιό του ο «Τσε» (Che στην αργεντίνικη σλαγκ σημαίνει «ε, ψιτ αδελφέ») * Μια νύχτα του Ιουλίου 1955, ύστερα από συζήτηση που διήρκεσε από τις 8 το βράδυ ως τα ξημερώματα, ο Γκεβάρα προσχωρεί στο κίνημα του κουβανού δικηγόρου * Ο Κάστρο δεν είναι ακόμη μαρξιστής. Οι ιδέες του είναι απλώς «αριστερές». Μιλάει για ανεξαρτησία και δικαιοσύνη * Στο Μεξικό οργανώνεται και η ένοπλη αντίσταση της ομάδας κατά της κουβανικής δικτατορίας. Αρχές του 1956 ο «Τσε» ξεκινά μαθήματα σωματικής και στρατιωτικής εκγύμνασης. Επικεφαλής της εκπαίδευσης των επαναστατών είναι ένας εξόριστος ανώτερος αξιωματικός του Ισπανικού Δημοκρατικού Στρατού: ο Αλμπέρτο Μάγιο * Τον Ιούνιο όμως η μεξικανική αστυνομία, ως έμπρακτη απόδειξη της καλής γειτονίας με την Κούβα του Μπατίστα, συλλαμβάνει τα μέλη του κινήματος «Μ-26» («Μονκάδα-26 Ιουλίου») * Ο Φιντέλ και ο «Τσε» φιλοξενούνται στο ίδιο κελί * Η Αβάνα όμως βράζει. Τα μηνύματα του «Μ-26» ασκούν ολοένα μεγαλύτερη επιρροή στον κόσμο και ειδικά στους φτωχούς αγρότες. Ο Κάστρο αφήνεται ελεύθερος για άλλη μία φορά. Δεν εγκαταλείπει όμως τους συντρόφους του. «Δεν θα σας αφήσω» είπε στον Γκεβάρα. «Αυτές οι προσωπικές θέσεις σε σχέση με τους ανθρώπους που εκτιμά είναι το κλειδί που εξηγεί τον φανατισμό που δημιουργεί στον περίγυρό του» θα γράψει αργότερα ο «Τσε» * Στις 31 Ιουλίου απελευθερώνεται και ο Γκεβάρα * 1956. Τις πρώτες πρωινές ώρες της 25ης Νοεμβρίου 82 άντρες με στολή αγγαρείας επιβιβάζονται στο «Γκράνμα». Αποπλέουν από το Μεξικό και κατευθύνονται προς την Κούβα με σκοπό να καταλάβουν την εξουσία * Το «Γκράνμα» είναι ένα μικρό ξύλινο γιοτ που χωράει όλους κι όλους 25 επιβάτες. Οι επαναστάτες δεν βρίσκουν πού να καθήσουν. «Είναι πιο κατάλληλο για κρουαζιέρα συνταξιούχων γιάνκηδων παρά για απόβαση επαναστατών. Ολα μοιάζουν με παρωδία» γράφει στις σημειώσεις του ο Γκεβάρα, προσθέτοντας αργότερα: «Μόνο η τραγική κατάληξη του εγχειρήματος θα αποχρωματίσει την απόπειρα από τη χροιά του τσίρκου και θα της αποδώσει το ιστορικό μεγαλείο ή τον τραγικό χαρακτήρα της» * Στις 2 Δεκεμβρίου το «Γκράνμα» πλησιάζει προς τις ακτές αλλά πέφτει σε ένα λαβύρινθο από τεχνητές λίμνες. (Γκεβάρα: «Δεν ήταν απόβαση, ήταν ναυάγιο». Κάστρο: «Ηταν θρίαμβος της τύχης που φθάσαμε στην Κούβα». Γκεβάρα: «Ας είμαστε ρεαλιστές! Ας κυνηγήσουμε το ακατόρθωτο!».) * Τελικά οι επαναστάτες αποβιβάζονται στο έλος, φθάνουν στη Σιέρα Μαέστρα και αρχίζουν να οργανώνουν το αντάρτικο * Ο στρατός προσπαθεί να τους κλείσει τον δρόμο προς τα βουνά. Ενας χωρικός τούς «καρφώνει». Η ομάδα δέχεται την πρώτη επίθεση και αποδεκατίζεται. Επιβιώνουν μόνο 20 από τους 82 αντάρτες. Τραυματίζεται και ο «Τσε» * Το αντάρτικο όμως φουντώνει. Οι εθελοντές πυκνώνουν τις τάξεις του αντάρτικου * Ακολουθεί δεύτερη επαναστατική απόπειρα στις 17 Φεβρουαρίου 1957. Τον Ιούλιο δημιουργείται η Τέταρτη Φάλαγγα του στρατού του Φιντέλ. Ο Γκεβάρα προάγεται σε κομαντάντε * Ως το 1958 οι επαναστάτες σημειώνουν μικρές νίκες και μέσα σε ένα χρόνο καταφέρνουν τον οριστικό θρίαμβο * Αναλαμβάνουν την εξουσία την 1η Ιανουαρίου 1959, οπότε ο δικτάτορας Φουλχένσιο Μπατίστα εγκαταλείπει τη χώρα * Στις 16 Φεβρουαρίου ο Κάστρο αναλαμβάνει καθήκοντα πρωθυπουργού * Τον Απρίλιο του 1961, μετά την απόπειρα της CIA στον Κόλπο των Χοίρων, διακηρύσσει τον σοσιαλιστικό χαρακτήρα της επανάστασης * Στις 13 Μαρτίου 1968 αναγγέλλει την εθνικοποίηση όλων των επιχειρήσεων που είναι εγκατεστημένες στο νησί * Το 1971 ταξιδεύει στη Χιλή, προσκεκλημένος από τον Σαλβαδόρ Αλιέντε. Εκεί γίνεται μία από τις (περίπου 30 συνολικά) απόπειρες δολοφονίας του * Τον Δεκέμβριο του 1975 συμμετέχει στο πρώτο συνέδριο του Κομμουνιστικού Κόμματος της Κούβας * Για την προσωπική ζωή του Κάστρο δεν υπάρχουν στοιχεία. Ο «κομαντάντε» της κουβανικής επανάστασης ήθελε να κρατάει τον ιδιωτικό βίο μακριά από την πολιτική δράση του. Μόνο εφέτος ο ισπανικός Τύπος έδωσε στο φως (εφημερίδα «El Mundo») τη μαρτυρία μιας γυναίκας σε ένα δημοσίευμα υπό τον τίτλο «Λα σενιόρα ντε Κάστρο». Ονομάζεται Ντάλια Σότο ντελ Βάγε. Είναι μια πρασινομάτα γυναίκα γύρω στα 60, δηλώνει μητέρα πέντε παιδιών (από τα οκτώ συνολικά) του «κομαντάντε» και αποκαλύπτει ότι γνωρίστηκαν γύρω στο 1961 * Σήμερα ο Φιντέλ είναι 75 ετών.
ΟΙ ΠΡΩΤΕΣ ΑΠΩΛΕΙΕΣ Ο Φιντέλ Κάστρο με τον οδηγό Κρεσένσιο Πέρες (δεξιά) προσφέρουν βοήθεια στους επιζήσαντες της «επιχείρησης Γκράνμα»
Αβάνα, Ιανουάριος. «Αλήθεια θέλεις να γράψεις ότι πρόκειται για σοσιαλιστική επανάσταση; Εντάξει, γράψ’ το! Δεν φοβόμαστε τις λέξεις. Μην πεις μόνο – όπως κάνουν οι Αμερικανοί – ότι εδώ έχουμε κομμουνισμό. Διότι κομμουνισμό δεν θα βρεις ούτε στη Ρωσία, ύστερα από 40 χρόνια κατάληψης της εξουσίας… Οσο για τη μεσαία τάξη, ξέχνα τους αυτούς, αγόρι μου. Ούτε που να το σκέφτεσαι ότι οι μικροαστοί μπορούν να παίξουν επαναστατικό ρόλο στη Λατινική Αμερική. Βεβαίως έχω μελετήσει τα έργα του Μαρξ και του Λένιν, πριν μάλιστα από την επίθεση στο Cuartel Moncada, το 1953. Η κοινωνία είναι χωρισμένη σε δύο τάξεις. Ο ταξικός αγώνας είναι γεγονός. Αυτές είναι αδιαμφισβήτητες αλήθειες. Οχι, οι Αμερικανοί δεν θα μας επιτεθούν. Ούτως ή άλλως ο ιμπεριαλισμός πνέει τα λοίσθια. Μπορεί βεβαίως να επιλέξει ανάμεσα στην αυτοκτονία και στον φυσικό θάνατο. Αν επιτεθεί, αυτό θα σημαίνει αυτοκτονία. Αν δεν επιτεθεί, μπορεί να ελπίζει σε μικρή παράταση ζωής».
ΜΕ ΤΟΝ ΠΑΠΑ ΙΩΑΝΝΗ ΠΑΥΛΟ Β’ 21 Ιανουαρίου 1998. Ο Πάπας φθάνει στο αεροδρόμιο Χοσέ Μαρτί και ο Φιντέλ Κάστρο τον υποδέχεται εγκάρδια. Καθυστέρηση στην ώρα δεν υπάρχει. Υστέρηση των Κουβανών στην πίστη, ναι. Δεν έχουν επίσημη θρησκεία. Και όσοι πιστοί, μάλλον ασπάζονται ένα δόγμα-συνονθύλευμα, κάτι μεταξύ καθολικισμού και «βουντού». Ωστόσο ο Ποντίφικας έγινε δεκτός με ενθουσιασμό
Επέλεξα τις φράσεις αυτές ως απάνθισμα της χθεσινοβραδινής συνομιλίας μου με τον Φιντέλ Κάστρο, μιας κουβέντας που ξεκίνησε στις δύο μετά τα μεσάνυχτα και τελείωσε στις πεντέμισι το πρωί. Ο πρωθυπουργός της Κούβας μού είχε υποσχεθεί συνέντευξη από τις 3 Ιανουαρίου, την ημέρα που είχε υποδεχθεί τους εκπροσώπους του Τύπου στο προεδρικό μέγαρο. Ετσι όμως φορτωμένο που είναι το πρόγραμμά του, με τον τεράστιο όγκο δουλειάς – πολιτικά, στρατιωτικά και διπλωματικά θέματα – που έχει να φέρει εις πέρας, αλλά προπαντός έτσι που σιχαίνεται τις τυπικότητες, τους λεπτομερείς προγραμματισμούς και τον πλήρη σχεδιασμό πριν από τις συναντήσεις, ήταν αδύνατον – ή προαποφασισμένο; – να κρατήσει την υπόσχεσή του. Η συζήτηση της προηγούμενης νύχτας ήταν διεξοδική και εγκάρδια. Ειπώθηκαν πράγματα «έξω απ’ τα δόντια». Εγινε τυχαία όμως. Να πώς…
ΜΕΤΑ ΤΟΝ ΧΡΙΣΤΟΦΟΡΟ ΚΟΛΟΜΒΟ, Ο ΡΑΪ ΚΟΥΝΤΕΡ Πριν από λίγα χρόνια η Κούβα «ανακαλύφθηκε» ξανά. Αυτή τη φορά από έναν μουσικό: τον Αμερικανό Ράι Κούντερ, ο οποίος επανένωσε τα μέλη του συγκροτήματος Buena Vista Social Club. Ο 93χρονος Κομπάι Σεγούντο έγινε πρωταγωνιστής στην ομώνυμη ταινία του Γερμανού Βιμ Βέντερς και η κουβανική μουσική εισέβαλε στις δισκοθήκες σχεδόν όλων των σπιτιών της Δύσης. Στη φωτογραφία, οι δύο θρύλοι της Αβάνας: ο μουσικός (Κομπάι Σεγούντο) και ο πολιτικός (Φιντέλ Κάστρο) τον Φεβρουάριο του 2001. Κάτω, «αιώνια επανάσταση» και μουσική: τα δύο «όπλα» με τα οποία η Αβάνα έχει κατακτήσει ειρηνικά τον σύγχρονο δυτικό κόσμο. (Τοιχογραφία σε κεντρικό σημείο του Δυτικού Μπέλφαστ, Αύγουστος 2001)
Στη μία μετά τα μεσάνυχτα βρισκόμουν στο νάιτ κλαμπ «El Caribe» («Η Καραϊβική»), στον δεύτερο όροφο του ξενοδοχείου «Habana Libre» («Ελεύθερη Αβάνα»). Δεκαπέντε τζαζίστες, έξι τραγουδιστές και δέκα χορεύτριες έκαναν τα πάντα για να διασκεδάσουν οκτώ – μαζί με εμένα – πελάτες. Τα γκαρσόνια χασμουριόνταν συνέχεια. Βασίλισσα της νύχτας ήταν η πλήξη. Κατά τη μία και μισή η γυάλινη πόρτα του νάιτ κλαμπ άνοιξε διάπλατα. Μπήκαν μέσα πέντε αθλητικοί τύποι με στολές, ζωσμένοι με πιστόλια στη μέση και με μικρά ελαφρά οπλοπολυβόλα στον ώμο. Δεν έκαναν θόρυβο μπαίνοντας. Ούτε καν τα βήματα δεν ακούστηκαν – το χαλί απορροφούσε ακόμη και τον ήχο που θα μπορούσαν να κάνουν οι βαριές μπότες τους. Κάθησαν γύρω από ένα τραπέζι και παρήγγειλαν Coca-Cola.
ΤΟ ΚΕΛΙ ΤΗΣ ΜΕΓΑΛΗΣ ΦΙΛΙΑΣ Μεξικό, 1956. Ο Φιντέλ Κάστρο (αριστερά) κρατείται στο ίδιο κελί με τον «Τσε» Γκεβάρα (δεξιά) στη φυλακή Μιγέλ Σουλτς. Εκεί θεμελιώνεται η φιλία μεταξύ του κουβανού και του αργεντινού επαναστάτη
Παρά το σκοτάδι (όλα τα νάιτ κλαμπ και τα μπαρ στην Κούβα είναι θεοσκότεινα), αναγνώρισα τους βαρείς και ελαφρά στρογγυλούς ώμους, το ψηλό μπόι και τη μαύρη αναγεννησιακή γενειάδα του Φιντέλ Κάστρο. Τον πλησίασα. Με φοβερή αγένεια άναψα ένα σπίρτο κάτω από τα μάτια του. Ντροπή μου, αλλά αυτό έκανα.
«Κομαντάντε» είπα «μου είχατε υποσχεθεί μια συνέντευξη. Ας ορίσουμε την ημερομηνία τώρα, άμ’ έπος, άμ’ έργον».
«Οχι, chico» (τσίκο ισπανικά σημαίνει μικρό αγόρι – ο Φιντέλ όλους «τσίκο» τούς φωνάζει, τουλάχιστον όλους αυτούς που θεωρεί φίλους του). «Οχι, μη μου το κάνεις αυτό! Ελεος! Σε ικετεύω! Μισώ τα προγραμματισμένα ραντεβού. Κάτσε κάτω, άσε με κι εμένα να ξεθολώσω λιγάκι και αύριο τα ξαναλέμε για τη συνέντευξη».
Ο ΝΕΑΡΟΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΗΣ Φιντέλ Κάστρο στα βουνά της Σιέρα Μαέστρα. Το αντάρτικο που οδήγησε στην ανατροπή του δικτάτορα Φουλχένσιο Μπατίστα (1 Ιανουαρίου 1959) διήρκεσε δύο χρόνια
Οι σωματοφύλακες (ένας χοντρός με κοντομάνικο, ένας αδύνατος με ανέκφραστο – τύπου Βελάσκεθ – πρόσωπο και ένας μαύρος με γλυκό μελαγχολικό βλέμμα) κάπνιζαν χωρίς να μιλούν. Ενας άλλος στρατιώτης κοίταζε προς την πόρτα. Τα γκαρσόνια και οι χορεύτριες έκαναν ότι δεν συμβαίνει τίποτε. Υποκρίνονταν ότι δεν βλέπουν κανέναν. Η βαρετή παράσταση ξεκίνησε. Κατά διαστήματα ο Φιντέλ Κάστρο χειροκροτούσε από ευγένεια. Κατά τις δύο μετά τα μεσάνυχτα σηκώθηκε. Ενας τραγουδιστής άρχισε να φωνάζει: «Viva el caballo!» («Ζήτω το άλογο!»). Το «άλογο» (καμπάγιο) είναι ο Φιντέλ Κάστρο. Ετσι τον αποκαλεί τρυφερά και χαϊδευτικά ο κόσμος λόγω της αδάμαστης δύναμής του. Ο πρωθυπουργός σηκώθηκε να φύγει ευχαριστώντας τον τραγουδιστή με ένα χαμόγελο. Τον ακολούθησα.
– Κομαντάντε, τι θα γίνει με εκείνη τη συνέντευξη;
«Chico, το ξέρεις ότι δεκάδες δημοσιογράφοι περιμένουν στην ουρά;».
– Κομαντάντε, περίμενα ένα μήνα.
«Α, ναι; Βέβαια! Εσύ δεν είσαι ο ιταλός κομμουνιστής, ο… Τολιατιάνο;». [Από το όνομα του Τολιάτι, του αρχηγού του Ιταλικού Κομμουνιστικού Κόμματος.]
ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΕΚΡΗΞΗ ΣΤΟ ΠΛΟΙΟ «LA COUBRE» Λιμάνι της Αβάνας, 4 Μαρτίου 1960. Κατά τον Φιντέλ Κάστρο, αμερικανόφιλοι σαμποτέρ προκάλεσαν έκρηξη στο φορτηγό πλοίο «La Coubre». Η επίθεση έκανε τους Κουβανούς να αγανακτήσουν. Ο Γκεβάρα προσέφερε αυθόρμητα τις δυνάμεις του στο έργο διάσωσης των θυμάτων. Τότε ήταν που ο Αλμπέρτο Κόρντα τράβηξε τη θρυλική φωτογραφία του «Τσε» η οποία έκανε τον γύρο του κόσμου
Ο Φιντέλ Κάστρο χαμογελάει, απλώνει τα μπράτσα σαν αγκαλιά και σηκώνει τους ώμους (είναι μια χαρακτηριστική χειρονομία του που δείχνει συστολή).
«Εντάξει. Φύγαμε!».
Πήγαμε στην Αίθουσα των Πρεσβευτών του ξενοδοχείου. Καθήσαμε γύρω από ένα μεγάλο τραπέζι συνεδριάσεων, κάτω από έναν απίστευτα κακόγουστο πολυέλαιο. Μέσα σε κλάσματα δευτερολέπτου μας κύκλωσαν 10, 30, 40 άνθρωποι: τραγουδίστριες μουλάτες με μάτια βαμμένα μαύρα και μπλε, γκαρσόνια, κρουπιέρηδες, απεσταλμένοι χωρών της Λατινικής Αμερικής και διάφοροι άλλοι.
– Κομαντάντε, πώς θα ορίζατε τον χαρακτήρα της κουβανικής επανάστασης;
Ο Φιντέλ Κάστρο γελάει, ανάβει ένα πούρο και το κρατάει με τα μικρά ηλιοκαμένα δάχτυλά του.
«Εσείς οι εφημεριδάνθρωποι έχετε λύσσα με τους ορισμούς. Θέλετε σώνει και καλά να βάζετε ταμπέλες, να ταξινομείτε, να κατηγοριοποιείτε τα πράγματα. Είσαστε εξωφρενικά δογματικοί. Εμείς πάλι όχι. Τέλος πάντων! Εσύ θέλεις οπωσδήποτε να γράψεις ότι πρόκειται για σοσιαλιστική επανάσταση, έτσι; Εμπρός, λοιπόν, γράψ’ το! Ξέρεις, εμείς δεν ανατρέψαμε απλώς ένα τυραννικό καθεστώς. Καταστρέψαμε ολόκληρο τον γραφειοκρατικό μηχανισμό των φιλοϊμπεριαλιστών αστών: τις υπηρεσίες τους, την αστυνομία τους, τον μισθοφορικό στρατό τους. Καταργήσαμε τα προνόμια των λίγων, καταργήσαμε την ιδιοκτησία στις μεγάλες καλλιέργειες, στις μεγάλες φυτείες και στις τεράστιες εκτάσεις γης, διώξαμε μια και καλή τα ξένα μονοπώλια, εθνικοποιήσαμε σχεδόν όλες τις βιομηχανίες. Ο αγώνας μας τώρα είναι να ξεμπερδεύουμε μια και καλή με την εκμετάλλευση του ανθρώπου από άνθρωπο και να χτίσουμε μια εντελώς καινούργια κοινωνία. Οι Αμερικανοί (εμείς στην Κούβα έτσι λέμε, «los americanos» [σ.τ.μ.: αντί του «estadounidenses» που σημαίνει στα ισπανικά οι κάτοικοι των Ηνωμένων Πολιτειών], όταν μιλάμε για τις ΗΠΑ) και οι παπάδες υποστηρίζουν ότι αυτό είναι κομμουνισμός. Εμείς γνωρίζουμε πολύ καλά ότι δεν είναι. Οπως και να ‘χει, οι λέξεις δεν μας τρομάζουν. Ας λένε ό,τι θέλουν. Εχουμε, ξέρεις, ένα τραγούδι εδώ στην Κούβα, πολύ δημοφιλές στις τάξεις των αγροτών μας, που πάνω-κάτω λέει τα εξής: «Ο φτερωτός κακός οιωνός / της εθνικής προδοσίας και της δειλίας / που πέταξε μέσα στη χαρά μου / αναμασάει τη λέξη κομμουνισμός! / Εγώ δεν ξέρω τίποτε γι’ αυτούς τους -ισμούς. / Αλλά αν όλη αυτή η προκοπή που κατακτήσαμε / και βλέπω με τα ίδια μου τα μάτια / είναι κομμουνισμός / τότε, ναι, ας με φωνάζετε κομμουνιστή / δεν με πειράζει»».
– Κομαντάντε, ποια είναι η γνώμη σας για το Λαϊκό Σοσιαλιστικό Κόμμα, κόμμα τώρα και των κομμουνιστών του Κάστρο;
«Είναι το μόνο κόμμα της Κούβας που απαιτεί με συνέπεια ριζοσπαστικές αλλαγές στις κοινωνικές δομές και στις σχέσεις μεταξύ των κοινωνικών εταίρων. Η αλήθεια είναι ότι στην αρχή μας έβλεπαν με καχυποψία εμένα και τους αντάρτες μου. Η δυσπιστία αυτή ήταν βεβαίως δικαιολογημένη. Οι θέσεις τους, ιδεολογικά και πολιτικά, ήταν απολύτως ορθές. Είχαν δίκιο να μας βλέπουν με μισό μάτι. Γιατί εμείς από τη Σιέρα, από όπου καθοδηγούσαμε τον ανταρτοπόλεμο, είχαμε ένα σωρό μικροαστικά κατάλοιπα και προκαταλήψεις, παρ’ ότι είχαμε διαβάσει μαρξισμό. Οι ιδέες μας δεν ήταν ξεκάθαρες, παρ’ όλο που ευχόμασταν με όλη μας την ψυχή να πέσει η τυραννία και να καταργηθούν τα προνόμια των αστών. Συναντηθήκαμε, λοιπόν, κατανοήσαμε ο ένας τις αρχές του άλλου, διαπιστώσαμε ότι συμφωνούμε και αρχίσαμε να συνεργαζόμαστε. Οι κομμουνιστές έχουν χύσει πάρα πολύ αίμα, ηρωικά, με αυταπάρνηση, για την υπόθεση της Κούβας. Μέχρι στιγμής συνεχίζουμε να δουλεύουμε μαζί, ως πιστοί και αδελφωμένοι συνεργάτες».
ΔΕΣΜΟΙ ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΟΥ ΑΙΜΑΤΟΣ Φιντέλ Κάστρο και Ερνέστο Γκεβάρα, 21 Ιουλίου 1957. Το αστέρι στον μπερέ του «Τσε» σημαίνει βαθμό. Από εκείνη την ημέρα ο αργεντινός επαναστάτης ήταν πια «κομαντάντε». Αχώριστοι φίλοι και σύντροφοι στον αγώνα της Κούβας. Ο τελευταίος (πολιτικός) λόγος βεβαίως ανήκε πάντα στον Φιντέλ
– Κατά τη γνώμη σας έχει αλλάξει η κατάσταση στη Λατινική Αμερική μετά τη δική σας επανάσταση; Με άλλα λόγια, πιστεύετε ότι το παράδειγμα της Κούβας θα το ακολουθήσουν και άλλοι λαοί της ηπείρου;
«Ναι, έτσι νομίζω».
– Θέλετε να πείτε ότι κι άλλοι λαοί της Λατινικής Αμερικής θα πάρουν τα όπλα και θα ανατρέψουν τις δικτατορικές ή «ξεπουλημένες» στις ΗΠΑ κυβερνήσεις τους;
«Ναι. Ελπίζουμε να ακολουθήσουν κι άλλοι το παράδειγμά μας. Τελικά, όλοι εμείς είμαστε ένας λαός: από το Ρίο Γκράντε ως την Παταγωνία μιλάμε την ίδια γλώσσα, έχουμε κοινή ιστορία, μοιραστήκαμε τις ίδιες εμπειρίες. Ολα αυτά συνοψίζονται σ’ αυτές τις λίγες λέξεις: είμαστε αντικείμενο εκμετάλλευσης – πρώτα των Ισπανών και μετά των ΗΠΑ. Υπάρχουν χώρες – αυτό σημείωσέ το αλλά μην το δημοσιεύσεις γιατί δεν θέλω να δημιουργήσω διεθνές επεισόδιο – όπου το πνεύμα της επανάστασης, ο πατριωτισμός και το μίσος κατά του ιμπεριαλισμού είναι πολύ πιο ισχυρά, πιο έντονα και βαθύτατα ριζωμένα απ’ ό,τι εδώ στην Κούβα τα τελευταία τρία χρόνια. Η επανάσταση θα ξεσπάσει ταυτόχρονα σε πολλές λατινοαμερικανικές χώρες οι οποίες θα εξαλείψουν την αδικία, τις προκαταλήψεις και την αντιμετώπισή τους ως αμερικανικών «αποικιών». Και η Λατινική Αμερική θα γίνει τότε ένα ενιαίο, μεγάλο, ελεύθερο, πολιτισμένο και ανεξάρτητο έθνος. Μην ξεχνάς ότι οι Κινέζοι ήταν ακόμη περισσότερο κατακερματισμένοι απ’ ό,τι εμείς. Μιλούσαν διαφορετικές διαλέκτους, και γλώσσες ακόμη, και ήταν διαιρεμένοι σε πάμπολλα κρατίδια και εθνότητες. Τώρα όμως η κινεζική επανάσταση είναι ενιαία και αδιαίρετη».
– Πολλά έχουν λεχθεί περί «εθνικού δρόμου» και περί συμμαχιών. Πιστεύετε ότι οι εθνοκεντρικές μεσαίες τάξεις μπορούν να διαδραματίσουν θετικό ρόλο στις επαναστάσεις των χωρών της Λατινικής Αμερικής;
«Οχι, δεν το πιστεύω. Ποτέ δεν το πίστευα. Η αλήθεια είναι ότι υπάρχουν ορισμένες ομάδες της βιομηχανικής μπουρζουαζίας που τάσσονται κατά του ιμπεριαλισμού – μερικές φορές ακραιφνώς μάλιστα. Ο λόγος όμως είναι ο ανταγωνισμός. Διότι οι ίδιοι αυτοί άνθρωποι για ταξικούς λόγους μισούν τους εργάτες. Μεταξύ αμερικανικών μονοπωλίων και εθνικής αστικής τάξης μπορεί να υπάρξουν ευκαιριακές αψιμαχίες, μικροσυγκρούσεις, αλλά ποτέ πόλεμος. Ποτέ μάχη εφ’ όλης της ύλης. Ιστορικά δεν υπάρχει ασυμβατότητα μεταξύ τους. Η εθνική μπουρζουαζία εδώ στην Κούβα είναι δειλή και εφησυχασμένη. Ανανδρη, μακάρια. Και πάντα έτοιμη να «παραδοθεί» στον ιμπεριαλισμό, ο οποίος τη συντηρεί στη ζωή, της δίνει ελπίδα και την προμηθεύει με όπλα για να πολεμάει εναντίον των κοινωνικών επαναστάσεων. Η εθνική αστική τάξη κοιμάται παντού, όπως κοιμάται και στην Κούβα. Οι προνομιούχες τάξεις στον αιώνα μας πλέον δεν μπορούν να συμμετάσχουν στις πραγματικές επαναστάσεις, πόσο μάλλον να τις καθοδηγήσουν. Πίστεψέ με, αυτή είναι η αλήθεια».
– Δηλαδή, ποιες είναι κατά τη γνώμη σας οι δυνάμεις που έχουν επωμισθεί το ιστορικό καθήκον να οργανώσουν επαναστάσεις στη Λατινική Αμερική;
«Το βιομηχανικό και το αγροτικό προλεταριάτο, οι φτωχοί χωρικοί, οι μικροαστοί και πάνω απ’ όλους οι διανοούμενοι. Δεν τάσσομαι υπέρ κανενός είδους αντιπαράθεσης φατριών, ούτε και θα ήθελα να ενθαρρύνω κάτι τέτοιο. Ούτε βεβαίως και θα αρνηθώ ότι ορισμένα στρώματα της αστικής τάξης μπορούν να στηρίξουν – ευκαιριακά ίσως και εν μέρει – την επανάσταση σε κάποιες φάσεις της. Αναγνωρίζω ότι μερικά «πεφωτισμένα τέκνα της μπουρζουαζίας» μπορούν να συνταχθούν με τον λαό, να συμμετάσχουν στην επανάσταση, ακόμη και να την καθοδηγήσουν, ως ευσυνείδητα άτομα που έχουν ασπασθεί επαναστατικές θεωρίες. Στο κάτω κάτω της γραφής τι είμαι εγώ; Γιος μεγαλογαιοκτήμονα! Πιστεύω όμως στη θεωρία της πάλης των τάξεων και στην επανάσταση. Ως κοινωνική τάξη όμως δεν έχουμε να περιμένουμε τίποτε καλό από την εθνική μπουρζουαζία. Το ίδιο ισχύει και για τον εθνικό στρατό. Ανάμεσα στις τάξεις του μπορείς να συναντήσεις πατριώτες και επαναστάτες αξιωματικούς. Ο στρατός όμως ως κάστα είναι σαν καρκίνωμα που πρέπει να ξεριζωθεί από τη Λατινική Αμερική. Αν δεν εξολοθρευτούν οι εθνικοί στρατοί, είναι αδύνατον να στεριώσουν οι λαϊκές κυβερνήσεις και οι κοινωνικές μεταρρυθμίσεις τους. Με το που θα πάρουν μυρωδιά την παραμικρή, ακόμη και αρκετά συντηρητική, μεταρρύθμιση, επεμβαίνουν και διαλύουν τα πάντα. Και όταν μια διεφθαρμένη κυβέρνηση πνέει τα λοίσθια την ώρα που η επανάσταση βρίσκεται προ των πυλών, έρχεται ο στρατός και με ένα πραξικόπημα επιβάλλει μια νέα κυβέρνηση, χειρότερη από την παλιά που ανετράπη. Αυτά τα μαθήματα μας διδάσκει η Ιστορία».
– Σε ορισμένες χώρες ωστόσο η εθνική αστική τάξη είναι πολύ ισχυρή. Δεν είναι εύκολο να ανατραπεί – ούτε αυτή ούτε οι μεγαλογαιοκτήμονες ούτε οι στρατηγοί ούτε οι κλίκες της ολιγαρχίας ούτε τα αφεντικά της…
«Και στην Κούβα το ίδιο ίσχυε. Η φεουδαρχική μπουρζουαζία ήταν πανίσχυρη. Ηλεγχε τα πάντα: τον στρατό, τον Τύπο, τους δικαστές, το ραδιόφωνο, τα σχολεία, τα πανεπιστήμια, την αστυνομία – τα πάντα… Ωστόσο νικήσαμε. Ηττήθηκε από τους καλά οργανωμένους εργάτες, αγρότες και φοιτητές. Αυτές οι τρεις τάξεις λοιπόν είναι η μόνη επαναστατική δύναμη αυτής της ηπείρου».
– Κομαντάντε, την επανάσταση της Κούβας τη στήριξε το στρατόπεδο του υπαρκτού σοσιαλισμού; Και αν ναι, πόσο και πώς συνεισέφερε σε αυτόν τον αγώνα;
«Αγόρι μου, για κάτσε και σκέψου: Τι θα μας είχε συμβεί αν ο Χρουστσόφ δεν μας έστελνε πετρέλαιο και δεν αγόραζε τη ζάχαρή μας; Τι θα γινόταν αν οι Τσέχοι δεν μας έστελναν όπλα για να υπερασπιστούμε τους εαυτούς μας, μηχανήματα, τεχνικούς και ανταλλακτικά; Το ξέρεις ότι έχουμε εδώ 2.000-3.000 σοβιετικούς μηχανικούς, τεχνικούς, σπουδαίους εργάτες που μας βοηθάνε; Σωστά, ευγενικά και αληθινά αδέλφια. Η Σοβιετική Ενωση παίζει κορόνα γράμματα την ειρήνη της και ρισκάρει το διεθνές κύρος της προκειμένου να μας υπερασπιστεί. Ποιους; Εμάς, ένα μικρό νησάκι. Και το κάνει αυτό με όλη της την ψυχή, χωρίς να μας ζητάει ανταλλάγματα. Με ρωτάς λοιπόν τι έκανε το στρατόπεδο του υπαρκτού σοσιαλισμού για μας; Είναι φίλοι μας. Αληθινοί φίλοι. Αυτό σου λέω μόνο!».
«ΟΙ ΣΟΒΙΕΤΙΚΟΙ ΜΑΣ ΠΡΟΔΩΣΑΝ» «Εμείς σκεφθήκαμε ότι θα ήσασταν ικανοποιημένοι [μετά την απόσυρση των πυρηνικών πυραύλων και την αποτροπή του κινδύνου παγκόσμιου πυρηνικού πολέμου]. Κάναμε ό,τι ήταν δυνατόν για να αποφευχθεί η καταστροφή της Κούβας. Βλέπουμε την πρόθεσή σας να πεθάνετε γενναία αλλά σκεφθήκαμε ότι δεν αξίζει τον κόπο» είπε ο αντιπρόεδρος της σοβιετικής κυβερνήσεως Αναστάς Μικογιάν στον Ερνέστο «Τσε» Γκεβάρα κατά τη συνάντησή τους στη Μόσχα τον Νοέμβριο του 1962. Ο «Τσε» μίλησε τότε για «σοβιετική προδοσία». Στη φωτογραφία, ο Φιντέλ Κάστρο με τον Νικίτα Χρουστσόφ την ημέρα που η Μόσχα και η Αβάνα συμφωνούν για εγκατάσταση πυρηνικών πυραύλων στο «κόκκινο νησί» της Καραϊβικής
Η φωνή του Φιντέλ έχει βραχνιάσει. Το «άλογο» όμως επιμένει: αστειεύεται, γελάει, μιλάει γρήγορα και κοφτά, με εκφράσεις της τοπικής διαλέκτου. Δεν έχει καμία σχέση με τον ρήτορα Φιντέλ που ανεβαίνει στο βήμα και εκφωνεί με ευφράδεια τις επίσημες ομιλίες του.
«LA HISTORIA ΜΕ ABSOLVERA» («Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΘΑ ΜΕ ΑΘΩΩΣΕΙ») Από την περίφημη απολογία του Κάστρο στις 16 Οκτωβρίου 1953. Η φράση «η Ιστορία θα με αθωώσει» ειπώθηκε στη δίκη του μετά την αποτυχημένη απόπειρα 120 επαναστατών να καταλάβουν την εξουσία στο Σαντιάγο στις 26 Ιουλίου της ίδιας χρονιάς. Οσοι από αυτούς δεν εκτελέστηκαν οδηγήθηκαν στη φυλακή. Ο Κάστρο ύστερα από 22 μήνες κάθειρξης εξορίστηκε στο Μεξικό. Η φωτογραφία είναι από την τότε άφιξή του στις ΗΠΑ καθ’ οδόν προς τον τόπο της εξορίας
Είχε έρθει τώρα η σειρά των άλλων να υποβάλουν τις ερωτήσεις τους. Τον ρωτούν περισσότερο για προσωπικά θέματα. Ενας μάλιστα, με κάποια οίηση θα έλεγα, τον ρώτησε: «Πώς νιώθετε όταν ξυπνάτε το πρωί και σκέφτεστε ότι είστε ο μεγάλος ηγέτης ολόκληρης της Λατινικής Αμερικής;». Ο Φιντέλ κοκκίνισε και αντέδρασε με τη γνωστή κίνηση που πρόδιδε αιδημοσύνη και αμηχανία: ανασήκωσε τους ώμους.
«Είμαι ένας άνθρωπος σαν όλους τους άλλους. Να, αυτός εδώ ο chico [είπε και έδειξε με το δάχτυλο προς το μέρος μου] ξυπνάει κάθε πρωί ανησυχώντας για το αν θα μπορέσει να γράψει ένα καλό άρθρο για την εφημερίδα του. Ναι ή όχι; [μου χαμογέλασε] Ετσι κι εγώ κάθε πρωί ξυπνάω με την αγωνία μπας και δεν μπορέσω να κάνω καλά τη δουλειά μου ως επαναστάτη. Αλλά και με έναν πόνο πρέπει να σας πω: ότι πρέπει να εκτελέσω ανθρώπους! Τι νομίζετε; Οτι μας αρέσει να σκοτώνουμε; Αναγκαζόμαστε και το κάνουμε. Οι τρομοκράτες τοποθετούν βόμβες και σκοτώνουν τους στρατιώτες μας. Δεν θυμάστε τι έγινε όταν ανατίναξαν εκείνο το γαλλικό πλοίο; Θρηνήσαμε περίπου 100 νεκρούς! [Στις 4 Μαρτίου 1960 το γαλλικό φορτηγό πλοίο «La Coubre» που μετέφερε βελγικά όπλα και πυρομαχικά ανατινάχθηκε μέσα στο λιμάνι της Αβάνας.] Είναι θλιβερό. Είναι φοβερό να πρέπει να εκτελέσεις κόσμο. [Ξαφνικά ο Φιντέλ Κάστρο ταράχθηκε. Τα μάτια του κοκκίνισαν, δάκρυσαν και η φωνή του άρχισε να τρέμει.] Πιστέψτε με, είναι αγώνας μέχρις εσχάτων: ή αυτοί ή εμείς. Εχουμε καθήκον να υπερασπιστούμε την επανάσταση και να την κάνουμε να προχωρήσει. Δεν μπορούμε να δείξουμε οίκτο. Ακόμη και έτσι όμως είναι φοβερό!».
«ΖΗΤΩ Ο ΦΙΝΤΕΛ, ΖΗΤΩ Ο ΝΤΙΕΓΚΟ» Μπουένος Αϊρες, 10 Νοεμβρίου 2001. Αργεντινοί «φαν» του Μαραντόνα και οπαδοί του Κάστρο ευχαριστούν με τον τρόπο τους τον πρόεδρο της Κούβας για τη βοήθεια που προσέφερε στον θρύλο του ποδοσφαίρου καλώντας τον να αποτοξινωθεί σε κλινική της Αβάνας. «Ο ένας θαυμάζει τον άλλον» έγραψε ο ισπανόφωνος Τύπος. Ο Μαραντόνα απέδειξε την αγάπη του με ένα τατουάζ – η μορφή του Κάστρο σημαδεύει το αριστερό πόδι του – το οποίο επιδεικνύει στον Φιντέλ κατά τη συνάντησή τους εφέτος τον Οκτώβριο στην Αβάνα
Η ώρα έχει πάει πια πεντέμισι το πρωί. Ο Φιντέλ Κάστρο σηκώνεται, σφίγγει το χέρι σε όλους όσοι βρίσκονταν εκεί και υπογράφει υπομονετικά πίσω από καρτ ποστάλ, βιβλία, φωτογραφίες… Εχει ξαναβρεί το όμορφο χαμόγελό του. «Adi΄os, compa~neros! Muchas gracias!». Με αυτές τις λέξεις αποχαιρετά εγκάρδια τους «συντρόφους» του: «Αντιός, κομπανιέρος, μούτσας γκράσιας». Μετά γυρίζει προς εμένα και μου λέει:
«Την πήρες τη συνέντευξη που ήθελες, Ιταλιάνο; Τώρα δεν χρειάζεται να με παίρνεις στο κατόπι».
– Αντιθέτως, κομαντάντε! Εχω ένα σωρό ερωτήσεις να σας κάνω ακόμη.
«Καλά, καλά! Θα δούμε».
Φεύγει με βήματα αργά και ελαφρά κάνοντας τη χαρακτηριστική κίνηση με τους ώμους. Τον συνοδεύουν οι φρουροί του. Μπαίνει μέσα σε ένα μεγάλο μαύρο αυτοκίνητο και χάνεται στους έρημους δρόμους της Αβάνας. Εκείνη την ώρα άκουγες μόνο το σφύριγμα του βοριά.
Χρονολογίες-σταθμοί στην ιστορία της Κούβας
* 1492. Ο Χριστόφορος Κολόμβος ανακαλύπτει την Κούβα. * 1511. Ο Ντιέγο Βελάσκεθ μετατρέπει το νησί σε ισπανική αποικία. * 1519. Η πόλη της Αβάνας αποκτά τη σημερινή μορφή της. * 1762. Οι βρετανικές δυνάμεις καταλαμβάνουν την Αβάνα, όπου παραμένουν για έναν χρόνο. * 1868. Ξεκινά ο Δεκαετής Πόλεμος για την ανεξαρτησία της Κούβας, ο οποίος λήγει με νίκη των Ισπανών. * 1886. Καταργείται το καθεστώς της δουλείας στο νησί. * 1895. Ξεκινά ο Πόλεμος της Ανεξαρτησίας. Δολοφονείται ο Χοσέ Μαρτί. * 1898. Οι ΗΠΑ κηρύσσουν τον πόλεμο στην Ισπανία και νικούν. Η Ισπανία παραδίδει την Κούβα. * 1901. Με συνταγματική ρύθμιση, την Τροποποίηση Πλατ, νομιμοποιείται η ανάμειξη των Ηνωμένων Πολιτειών στα εσωτερικά της Κούβας. * 1902. Το νησί ανακηρύσσεται Δημοκρατία. * 1934. Ακυρώνεται η Τροποποίηση Πλατ. * 1940. Ο Φουλχένσιο Μπατίστα κυβερνά ως πρόεδρος την Κούβα επί τέσσερα χρόνια. * 1952. Ο Μπατίστα κηρύσσει στρατιωτικό πραξικόπημα. * 1953 (26 Ιουλίου). Επαναστάτες με επικεφαλής τον Φιντέλ Κάστρο επιτίθενται στο στρατόπεδο Μονκάδα σε μια αποτυχημένη απόπειρα να ανατρέψουν τον δικτάτορα Φουλχένσιο Μπατίστα. Οι επαναστάτες που επιζούν συλλαμβάνονται. Ο Κάστρο μετά τη φυλακή εξορίζεται στο Μεξικό. * 1956. Ο Κάστρο επιστρέφει στην Κούβα με μια ομάδα επαναστατών με το γιοτ Γκράνμα και ξεκινά το αντάρτικο.
Ο ΚΑΣΤΡΟ ΜΕ ΑΝΤΑΡΤΙΣΣΕΣ που κατετάγησαν εθελοντικά στον επαναστατικό στρατό (6 Φεβρουαρίου 1958). Αυτή η φωτογραφία αρχείου δόθηκε στη δημοσιότητα εφέτος στις 13 Αυγούστου, με αφορμή τα 75α γενέθλια του κουβανού ηγέτη
* 1959 (1η Ιανουαρίου). Ο Κάστρο καταλαμβάνει την εξουσία. Ο δικτάτορας Μπατίστα εγκαταλείπει τη χώρα. * 1960 (19 Οκτωβρίου). Οι ΗΠΑ κηρύσσουν εμπορικό αποκλεισμό στην Κούβα. Το εμπάργκο δεν έχει αρθεί ως σήμερα.
«PATRIA Ο MUERTE» («ΠΑΤΡΙΔΑ Ή ΘΑΝΑΤΟΣ») Με αυτό το σύνθημα στις 16 Απριλίου 1961 ο Φιντέλ Κάστρο διακηρύσσει ρητά τον σοσιαλιστικό χαρακτήρα της επανάστασης. Η απάντηση ομόφωνη: «Πατρίδα ή θάνατος!»
* 1961. Στις 3 Ιανουαρίου η Ουάσιγκτον διακόπτει τις διπλωματικές σχέσεις με το νησί. Η CIA επιχειρεί απόβαση στον Κόλπο των Χοίρων με στόχο την ανατροπή του Κάστρο. Η επιχείρηση καταλήγει σε φιάσκο. * 1962. Τον Ιούνιο ο Κάστρο συνάπτει συμφωνία με την ΕΣΣΔ για την εγκατάσταση σοβιετικών πυρηνικών πυραύλων στην Κούβα. Η συμφωνία επικυρώνεται με την υπογραφή (31 Αυγούστου) του συμφώνου μεταξύ Ερνέστο «Τσε» Γκεβάρα και Νικίτα Χρουστσόφ στην Κριμαία. Ξεσπά η Κρίση των Πυραύλων με την εγκατάσταση σοβιετικών πυρηνικών κεφαλών στο νησί. Τελικώς τον Οκτώβριο τα σοβιετικά πλοία αλλάζουν πορεία. Εν αγνοία της Κούβας ο Χρουστσόφ και ο Κένεντι αποφασίζουν τη διάλυση των βάσεων. Ο Γκεβάρα αποστασιοποιείται από το σοβιετικό μπλοκ. * 1965 (Οκτώβριος). Ο Κάστρο ανακοινώνει την ιδρυτική πράξη του Κομμουνιστικού Κόμματος Κούβας και την επιστολή του Γκεβάρα με την οποία εγκαταλείπει το νησί και παραιτείται των αξιωμάτων του μετά τη διαφωνία για την αποστολή κουβανών επαναστατών στο Κονγκό. * 1967. Δολοφονείται ο Γκεβάρα κατά διαταγή της βολιβιανής κυβέρνησης σε συνεννόηση με τη CIA. Στις 12 Ιουλίου 1997 γίνεται η αναγνώριση των λειψάνων του, τα οποία «επαναπατρίζονται» την ίδια ημέρα στην Αβάνα. * 1980. 125.000 Κουβανοί εγκαταλείπουν το νησί. * 1990. Μετά την κατάρρευση της ΕΣΣΔ καταρρέουν οι διμερείς συναλλαγές και σταματούν οι ενισχύσεις της Μόσχας. * 1993. Εγκαινιάζεται περίοδος «δειλών» οικονομικών μεταρρυθμίσεων. Το δολάριο γίνεται αποδεκτό ως νόμισμα συναλλαγής. * 1994. Τριάντα χιλιάδες φυγάδες περνούν λαθραία στη Φλόριδα. Οι περισσότεροι επιστρέφουν στη ναυτική βάση του Γκουαντάναμο. * 1995. Η μεταρρύθμιση επεκτείνεται. Προβλέπεται υπό όρους η πώληση εκτάσεων σε ξένους. Ανοίγει η αγορά και αρχίζουν να εμφανίζονται μικρές ιδιωτικές επιχειρήσεις.
Φωτογραφίες: Apeiron, Ap, Reuters
