Πάνε χρόνια από τότε που το λευκό περιλαίμιο δήλωνε την κοινωνική καταγωγή και οριοθετούσε με ακρίβεια το κοινωνικό στάτους. Στις ημέρες μας οι ενδυματολογικές διαφορές δεν σηματοδοτούν με αυστηρότητα την ταξική διαστρωμάτωση ούτε προδίδουν τα λευκά κολάρα τους έχοντες και τους κατέχοντες. Οι ισχυροί του χρήματος και της εξουσίας μπορεί να ντύνονται απλά και να περνούν απαρατήρητοι. Μπορεί να μην τους προσέχει κανείς και να μην τους πιάνει το μάτι μας. Ούτε άλλωστε και το δίχτυ του νόμου! Γιατί εκείνο που είπε με σοφία πριν από 2.500 χρόνια ο Ανάχαρσις φαίνεται ότι έχει και διαχρονική ισχύ και πανανθρώπινη αξία. Τι είχε πει ο Ανάχαρσις; Παρομοίασε τους νόμους του Σόλωνα με τον ιστό μιας αράχνης και παρατήρησε εύστοχα: «Τους μεν ασθενείς και λεπτούς των αλισκομένων καθέξειν, υπό δε των δυνατών και πλουσίων διαρραγήσεσθαι».
Αυτή η παρατήρηση δοκιμάστηκε σκληρά μέσα στον χρόνο. Πάντα ή σχεδόν πάντα ο Ανάχαρσις είχε δίκιο. Στους αδύνατους και στους μικρούς (κοινωνικά εννοείται) βαρύς έπεφτε ο πέλεκυς του νόμου, ενώ για τους άλλους, εκείνους που είχαν εξουσία και χρήμα, η δικαιοσύνη έδειχνε και κατανόηση και επιείκεια.
Πάντα οι δράστες του λευκού περιλαιμίου, έτσι τους αποκαλούν χρόνια τώρα οι ειδικοί, δεν ήταν ορατοί από τους φύλακες του νόμου. Η παραβατικότητά τους (διαπράττουν σοβαρά εγκλήματα που προϋποθέτουν την επικινδυνότητα του δράστη) ούτε φαίνεται ούτε κραυγάζει.
Από την απόχη των διωκτικών αρχών οι μεγαλόσχημοι και οι ισχυροί ξεφεύγουν. Οι εγκληματίες του λευκού περιλαιμίου δεν απασχολούν συχνά εισαγγελείς και δικαστές. Και αν καμιά φορά πέσουν στα δίχτυα των κατασταλτικών μηχανισμών, φροντίζουν να περάσουν όσο το δυνατόν ταχύτερα.
Οι πρόσφατες προφυλακίσεις μιας μεγαλοδικηγόρου και ενός συμβολαιογράφου, για την πρωτοφανή δράση μιας συμμορίας καταπατήσεων στην ταλαίπωρη Πεντέλη, στάθηκαν η αφορμή για να ασχοληθούμε με τα λευκά περιλαίμια και την εγκληματικότητά τους. Και η έρευνα απεδείχθη χρυσοτόκος όρνιθα. Γιατί τα δικαστικά και εγκληματολογικά χρονικά μας, αλλά και διεθνώς, ένα διδάσκουν: άλλο να κλέβεις για να ζήσεις και άλλο να κλέβεις για να πλουτίσεις!
Με άλλα λόγια, άλλη τύχη έχουν οι έχοντες και οι κατέχοντες όταν εγκληματούν και το κάνουν συχνά αλλά δεν φαίνεται και άλλη εκείνοι που βρίσκονται στον αντίποδά τους. Οι πολλοί και οι ανώνυμοι, αυτοί που δεν έχουν «στον ήλιο μοίρα».
* Τα τεστ της αλήθειας
Βέβαια γιατί των ισχυρών (οικονομικά και κοινωνικά) τα εγκλήματα δεν φαίνονται ενώ των άλλων φαίνονται είναι μια μεγάλη ιστορία. Πολλοί παράγοντες συμβάλλουν για να είναι αθέατη η εγκληματικότητα των ολίγων από την εγκληματικότητα των πολλών. Το χρήμα, η επωνυμία τους (όταν υπάρχει), το επάγγελμά τους, η κοινωνική τους θέση μετρούν. Οι διωκτικές αρχές συνήθως δεν στρέφουν το ενδιαφέρον τους στους πολίτες υπεράνω πάσης υποψίας. Δεν φωτίζουν τη δράση τους και τη συμπεριφορά τους. Δεν τους θεωρούν «πρότυπο» για εγκληματικές επιδόσεις.
Εκ προοιμίου τους εξαιρούν. Λειτουργούν πάντα με την αντίληψη και το στερεότυπο: Μα είναι δυνατόν αυτός; Ο κύριος τάδε μπορεί να έχει κάνει ετούτο ή εκείνο;
Ετσι οι λίγοι γίνονται λιγότεροι και η επαφή διωκτικών αρχών και εγκληματιών του λευκού περιλαιμίου μεταβάλλεται σε διαδικασία σπάνια και εξαιρετική. Αν όμως τύχει και επώνυμοι, πολίτες ανωτέρω πάσης υποψίας, πιαστούν στα δίχτυα του νόμου, τότε πολλά αλλάζουν και τίποτε δεν είναι όπως πριν. Οι εκπρόσωποι των διωκτικών αρχών δεν βλέπουν από την ίδια οπτική γωνία τους έχοντες και τους μη έχοντες. Αυτό δείχνουν τα στατιστικά δεδομένα και επιβεβαιώνει η ψυχρή λογική των αριθμών. Η αντιμετώπισή τους είναι διαφορετική και η ποινική τους μεταχείριση επιεικέστερη (αν δεν είναι αθωωτική). Το τεστ του αρχιτέκτονα και του οικοδόμου, και η ιστορία του δικηγόρου και του αλήτη (υπαρκτά και τα δύο) έχουν καταδείξει των λόγων την αλήθεια.
Και αρχίζουμε με την ιστορία: Ο Αρειος Πάγος πριν από χρόνια δίκασε και απάλλαξε έναν δικηγόρο που είχε κατηγορηθεί για συκοφαντική δυσφήμηση και εξύβριση. Το σκεπτικό των ανωτάτων δικαστών μας ήταν ότι η βρισιά που είπε ο δικηγόρος δεν ήταν βρισιά γιατί «η φράσις είναι οικεία εις τους ορεινούς των μερών εκείνων» (ο δικηγόρος ήταν Ευρυτάνας). Καταδίκασε όμως σε τέσσερα χρόνια φυλακή έναν λωποδυτάκο που είπε στον πρόεδρο του δικαστηρίου: «Σε βλέπω τώρα, πρόεδρε, ξέρω το παρελθόν σου;» απαντώντας στην παρατήρησή του «σε βλέπω και ξέρω τι κουμάσι είσαι…». Η διαφορά σχολιάστηκε σε νομικό περιοδικό και οι επισημάνσεις περί άλλων μέτρων και άλλων σταθμών αποδίδονται με τη λαϊκή παροιμία: «Αλλα τα μάτια του λαγού και άλλα της κουκουβάγιας…».
Και τώρα το τεστ. Δοκιμάστηκαν 98 δικαστικοί. Οι δράστες δύο. Εκαναν τα ίδια. Είχαν και οι δύο τις δικαιολογίες τους. Εκλεψαν και οι δύο. Θα μπορούσαν να μην το κάνουν και το έκαναν. Η διαφορά τους ήταν μία. Ο ένας ήταν αρχιτέκτονας και ο άλλος οικοδόμος. Και οι δικαστές έκριναν διαφορετικά: ο αρχιτέκτονας όφειλε να πληρώσει και μάλιστα περισσότερα από όσο ήταν η ζημιά· ο οικοδόμος να πάει μέσα!
* Αποκαλυπτικά στοιχεία
Τα στατιστικά δεδομένα διεθνώς άλλωστε έχουν καταδείξει ότι οι εγκληματίες του λευκού περιλαιμίου έχουν πιθανότητες που εγγίζουν το 36% να περάσουν το κατώφλι της φυλακής, ενώ το αντίστοιχο ποσοστό για τους άλλους (τους μη έχοντες) φθάνει το 53% για εγκλήματα όπου δεν απαιτείται βία και το 80% για εκείνα όπου η βία είναι στοιχείο απαραίτητο της εγκληματικής δράσης.
Οι σχετικές έρευνες ωστόσο σε διεθνές πεδίο επιβεβαιώνουν τη διαφορετικότητα στη μεταχείριση των εγκληματιών του λευκού περιλαιμίου (ή λευκού κολάρου) με ταυτόσημα συμπεράσματα σε Ευρώπη και σε Αμερική. Αλλιώς κρίνονται οι έχοντες και αλλιώς οι μη κατέχοντες χρήμα, φήμη, όνομα, εξουσία ή «πλάτες» (γιατί και αυτό μετράει).
Αλλωστε το δεδομένο της στατιστικής (διεθνώς επιβεβαιωμένο) ότι μόνο το 5,4% των εγκληματιών του λευκού περιλαιμίου που συλλαμβάνονται μπαίνουν τελικά στη φυλακή, ενώ το υπόλοιπο 94,5% χάνεται στη μακρά (συνήθως) δικαστική διαδρομή, αποτελεί αμάχητο τεκμήριο για όσα προαναφέραμε.
Αλλά και στο στάδιο της γνωστοποίησης της εγκληματικής δράσης των δραστών του λευκού περιλαιμίου η στατιστική εικόνα στο ίδιο συμπέρασμα συνηγορεί. Στο σύνολο των κατηγορουμένων που προφυλακίζονται το 86,1% ανήκει στις λεγόμενες κατώτερες τάξεις και μόνο το 3% στα ανώτερα κοινωνικά στρώματα (το υπόλοιπο στις μεσαίες τάξεις).
Αλλά και από το σύνολο των καταδικασθέντων το 62,4% ανήκει στα χαμηλά κοινωνικά στρώματα, το 14% στα μεσαία και μόνο το 9,9% στα ανώτερα. Το υπόλοιπο ποσοστό κατανέμεται σε ενδιάμεσες κοινωνικές διαστρωματώσεις. Θα μπορούσε κανείς να παραθέσει έρευνες επί ερευνών και στοιχεία επί στοιχείων για να τεκμηριώσει αυτό που θεωρούμε (και είναι) δεδομένο. Την παρατήρηση του Αναχάρσιδος πριν από 2.500 χρόνια.
Τι επηρεάζει τις αποφάσεις των δικαστών
Πόσο τυφλή όμως είναι η Δικαιοσύνη, όταν πρόκειται να κρίνει πολίτες που εγκλημάτησαν, παρέβησαν τον νόμο, αλλά ανήκουν κοινωνικά σε αυτούς που οι ειδικοί ονομάζουν δράστες με το λευκό περιλαίμιο ή άλλως το λευκό κολάρο; Η κρίση των λειτουργών της επηρεάζεται από το γεγονός ότι οι κατηγορούμενοι διαθέτουν χρήμα, μόρφωση αλλά και κοινωνική θέση που κάθε άλλο παρά προδιαθέτουν για εγκληματικές δράσεις και συμπεριφορές.
Και ακόμη: Εγκληματούν και γιατί οι ανήκοντες στις ανώτερες κοινωνικές τάξεις;
Ας αρχίσουμε από το τελευταίο. Το πρότυπο ότι εγκληματούν μόνο τύποι σαν τον «Γιάννη Αγιάννη» είναι ανύπαρκτο. Οσο τα χρόνια περνούν και το έγκλημα εκσυγχρονίζεται οι εγκληματίες με το λευκό κολάρο αυξάνονται με ραγδαίους ρυθμούς. Ολο και περισσότερο η μόρφωση, η επαγγελματική εξειδίκευση τίθενται στην υπηρεσία του εγκλήματος. Επιστήμονες και πολίτες πέρα και πάνω από κάθε υποψία μετέχουν στην εγκληματική δράση, και μάλιστα με όρους και προϋποθέσεις επικινδυνότητας που τρομάζουν.
Τα πρόσφατα άλλωστε περιστατικά της μεγαλοδικηγόρου Μαρίας Παπαγεωργίου-Θεοδωράκη που πρωταγωνιστούσε σε σπείρα καταπατητών και του συμβολαιογράφου Δ. Δημητρέλου (για την ίδια υπόθεση έχει κατηγορηθεί και ο υποθηκοφύλακας Κρωπίας και άλλοι) αυτό αποδεικνύουν.
Αλλωστε το οικονομικό έγκλημα που ανθεί στις ημέρες μας και αυξάνεται με ρυθμούς γεωμετρικής προόδου τελείται συνήθως από εγκληματίες του λευκού περιλαιμίου. Από πολίτες ανωτέρω πάσης υποψίας.
Πώς οι εγκληματίες αυτοί αντιμετωπίζονται συνήθως από τις διωκτικές και δικαστικές αρχές στη χώρα μας; Μια έρευνα που έγινε (είναι η μόνη) πριν από χρόνια από το Εθνικό Κέντρο Κοινωνικών Ερευνών έφερε στο φως ενδιαφέροντα στοιχεία και οδήγησε σε σημαντικά συμπεράσματα.
Η έρευνα που πραγματοποιήθηκε με ανώνυμο ερωτηματολόγιο σε δικαστές και εισαγγελείς είχε ως αντικείμενο να καταδείξει πώς οι κρίνοντες κρίνουν τους επωνύμους και τους κατηγορουμένους που ανήκουν στα λεγόμενα ανώτερα (κοινωνικά, οικονομικά και μορφωτικά) στρώματα του πληθυσμού.
Να δείξει δηλαδή τι μετράει ο έλληνας δικαστής και τι αξιολογεί περισσότερο όταν καλείται να αποφασίσει. Το έγκλημα ή μήπως εκείνον που το κάνει;
Οι δικαστές μας λοιπόν δίδουν μεγαλύτερη σημασία στο έγκλημα, στην ίδια την εγκληματική πράξη και μάλιστα σε ποσοστό 32%, όπως έδειξε η έρευνα. Το 24,5% αξιολογεί ως σημαντικό στοιχείο αν ο δράστης εμφανίζει υποτροπή, ενώ μόνο το 13% θα σταθεί στην πνευματική κατάσταση του κατηγορουμένου.
Γενικά πάντως, σύμφωνα με την έρευνα, οι δικαστές μας σε ποσοστό 41,2% δίδουν σημασία στο ποιος είναι ο κατηγορούμενος, ποια η κοινωνική του θέση, το μορφωτικό επίπεδο, και γενικότερα στα στοιχεία που συνθέτουν την προσωπικότητά του.
