Οι εκλογές για την ανάδειξη πατριάρχη έχουν πάντοτε και πολιτική σημασία. Ισως γι’ αυτό να δικαιολογούνται κάποιες παρεμβάσεις και πιέσεις αλλά και κάποιες απρόβλεπτες παρασκηνιακές συμμαχίες που γίνονται προεκλογικά με στόχο την πλήρωση ενός πατριαρχικού θρόνου. Και αυτό ποτέ δεν ήταν τόσο φανερό όσο στην εκλογή του Πατριάρχη Ιεροσολύμων που θα γίνει τους προσεχείς μήνες. Πρόκειται για μια εκλογή που θα επηρεάσει τη γεωπολιτική της Μέσης Ανατολής αλλά και τη μοίρα εκκλησιαστικών και πολιτικών πραγμάτων σε όλες τις ορθόδοξες χώρες.
Για την πλήρη κατανόηση του θέματος καλό είναι να θυμηθούμε κάποια πράγματα από την ιστορία μας. Τα προχριστιανικά χρόνια σε Ελλάδα και Ρώμη η θρησκεία ήταν υπόθεση του κράτους και όχι κάποιου σώματος πιστών. Για το ποιοι ήταν οι θεοί, πώς θα τιμώνται, ποιοι οι αρχιερείς καθώς και ποιες ήταν οι θρησκευτικές υποχρεώσεις του πολίτη αποφάσιζε το κράτος και όχι κάποιο ιερατείο που δεν υπήρχε καν ως ιδιαίτερο σώμα ανθρώπων με ιδιαίτερη πίστη και λατρευτικές γνώσεις.
Την κατάσταση αυτή άλλαξε ριζικά ο Μέγας Κωνσταντίνος. Ο αυτοκράτορας δεν έκανε τον χριστιανισμό «επίσημη» θρησκεία του κράτους αυτό έγινε περίπου έναν αιώνα αργότερα και ήταν έργο του αυτοκράτορα Θεοδοσίου του Μεγάλου. Ο Κωνσταντίνος όμως αναγνώρισε τον χριστιανισμό καθώς και το πιο σημαντικό την ύπαρξη χριστιανικής Εκκλησίας με το ιερατείο της. Για πρώτη λοιπόν φορά στην ιστορία του δυτικού κόσμου μια θρησκεία αναγνωρίστηκε ως ιδιαίτερη δομή μέσα στο πολιτειακό σύστημα. Το τίμημα που πλήρωσε ο χριστιανισμός δεν ήταν όμως μικρό: ο αυτοκράτορας είχε το δικαίωμα παρέμβασης στα εκκλησιαστικά θέματα, εφόσον έκρινε ότι κάποια πρόσωπα ή κάποιες αποφάσεις είχαν συνέπειες στα πολιτικά πράγματα του ιμπέριουμ. Οι παρεμβάσεις όμως αυτές του αυτοκράτορα δεν γίνονταν πάντοτε αποδεκτές από τη διοίκηση της Εκκλησίας, με αποτέλεσμα να ξεσπούν άγριες διαμάχες.
Την περίοδο της Τουρκοκρατίας οι παρεμβάσεις πήραν άλλη μορφή. Για να εκλεγεί πατριάρχης δεν αρκούσε πια να γίνει η εκλογή του από τη Σύνοδο. Επρεπε να τον εγκρίνει η τουρκική κυβέρνηση αλλά και να της πληρώσει ένα μεγάλο ποσό. Ακόμη λοιπόν και αν ο πατριάρχης δεν προκαλούσε πονοκέφαλο στους Τούρκους, ο σουλτάνος τον καθαιρούσε με σκοπό να εισπράττει τον φόρο αλλά και να έχει υπό καθεστώς φόβου τους Ρωμιούς. Στην εκλογή του Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως έπαιζαν μεγάλο ρόλο και οι πλούσιοι Ελληνες της εποχής, Φαναριώτες, μεγαλέμποροι ομογενείς, αρχηγοί συντεχνιών. Αυτοί ανεβοκατέβαζαν επίσης πατριάρχες ανάλογα με τα συμφέροντά τους την εποχή εκείνη.
Το αποτέλεσμα αυτών των παρεμβάσεων ήταν κωμικοτραγικό: από το 1453 που έπεσε η Πόλη στα χέρια των Τούρκων ως το 1821 που άρχισε η Επανάσταση είχαν ανεβεί στον θρόνο 73 πατριάρχες ένας κάθε πέντε χρόνια περίπου. Αλλά συνήθως οι ίδιοι άνθρωποι ξηλώνονταν και έπειτα από λίγο εκλέγονταν ξανά. Οι περισσότεροι από τους 73 πατριάρχες ανεβοκατέβηκαν στον θρόνο δύο και τρεις φορές, με αποτέλεσμα σπάνια να υπάρχει πατριάρχης με συνεχή θητεία πάνω από δύο χρόνια. Οι παρεμβάσεις της Πολιτείας δεν ήταν λοιπόν οι μόνες: οι επιφανείς υπόδουλοι, άλλοτε πάμπλουτοι και άλλοτε με μεγάλη θέση στην οθωμανική διοικητική μηχανή, παρενέβαιναν έντονα και συνεχώς, και όχι βέβαια από θρησκευτικό ζήλο…
Το Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως έπεσε θύμα και άλλων παρεμβάσεων: οι λαοί που ήθελαν την ανεξαρτησία τους από την Τουρκία, ήθελαν την ανεξαρτησία τους και από το Πατριαρχείο, το οποίο δεν τολμούσε να αντισταθεί στις αξιώσεις των Τούρκων. Ετσι προέκυψαν οι λεγόμενες «εθνικές Εκκλησίες», δηλαδή τα Πατριαρχεία Σερβίας, Ρουμανίας, Βουλγαρίας κτλ., οι αυτοκέφαλες Εκκλησίες της Ελλάδος και της Αλβανίας κ.ο.κ.
Μικρότερης σημασίας ήταν από τον 4ο αιώνα και έπειτα τα άλλα Πατριαρχεία, τα λεγόμενα «πρεσβυγενή», αυτά δηλαδή που είχαν ιδρυθεί από τους πρώτους χριστιανικούς αιώνες. Και γι’ αυτό λιγότερο εντυπωσιακή η ιστορία τους και μικρότερος ο αντίλαλος από τις παρεμβάσεις.
* Πώς οι συγκρούσεις του Οικουμενικού Θρόνου με το Πατριαρχείο Μόσχας εκφράζονται στην κούρσα της διαδοχής Οι παρεμβάσεις, οι πιέσεις και οι απρόβλεπτες συμμαχίες του παρασκηνίου
Το Πατριαρχείο Ιεροσολύμων είναι εδώ και δύο περίπου δεκαετίες πεδίο σοβαρής εκκλησιαστικής αντιπαράθεσης. Απροσδόκητα η αντιπαράθεση αυτή μπήκε στο πλαίσιο μιας μεγάλης πολιτικής σύγκρουσης. Ετσι η εκλογή του νέου πατριάρχη είναι ένας φάκελος που βρίσκεται πάνω στα γραφεία πολλών παραγόντων της διεθνούς πολιτικής.
Σε πολιτικό επίπεδο Ελλάδα, Ισραήλ, Ιορδανία και Παλαιστίνιοι ενδιαφέρονται ανοιχτά και άμεσα για αυτή την εκλογή και ενεργούν προκειμένου να εκλεγεί πατριάρχης της δικής τους επιρροής.
Σε εκκλησιαστικό επίπεδο αναμειγνύονται ενεργά και απροκάλυπτα το Οικουμενικό Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως, το Πατριαρχείο Μόσχας, η Εκκλησία της Ελλάδος και εμμέσως τα Πατριαρχεία Αλεξανδρείας και Αντιοχείας. Προτού όμως προσεγγίσουμε τις προτιμήσεις της κάθε πλευράς, καλό είναι να αναλύσουμε την «αντιπαράθεση» που υφίσταται εδώ και χρόνια ανάμεσα στα Πατριαρχεία Κωνσταντινουπόλεως και Μόσχας.
* Η οικουμενική αντιπαράθεση
Ο Πατριάρχης κκ. Βαρθολομαίος ευθύς ως εξελέγη άρχισε να διεκδικεί τα πρωτεία που ανήκουν στον Οικουμενικό Θρόνο και να ερμηνεύει τον τίτλο «Οικουμενικός» ως γεωγραφική έννοια. Ερμηνεύοντας και εφαρμόζοντας το «γράμμα του νόμου» και των αποφάσεων των Οικουμενικών Συνόδων, και αντιγράφοντας μάλιστα σε μεγάλο βαθμό την αντίληψη του Βατικανού, δεν αναγνωρίζει δικαίωμα σε άλλες Εκκλησίες να δρουν εκτός των γεωγραφικών τους ορίων χωρίς τη ρητή έγκριση της Πρωτόθρονης Εκκλησίας της Κωνσταντινουπόλεως.
Η Μόσχα, από την άλλη πλευρά, ηγείται της αντίληψης που λέει ότι οι Εκκλησίες που θα ήθελαν έχουν το δικαίωμα και επομένως μπορούν να ιδρύουν σε όποιο μέρος του κόσμου θέλουν επισκοπές, μοναστήρια, ναούς, θεολογικά σχολεία και άλλα ιδρύματα, χωρίς να είναι υποχρεωμένες να έχουν άδεια από το Φανάρι. Αυτό όμως πρακτικά θα δημιουργούσε «μπάχαλο» στον ορθόδοξο κόσμο.
* Η επανάσταση των Αράβων
Στην αντιπαράθεση αυτή χρησιμοποιούνται πολλά μέσα, ένα από τα οποία είναι η στάση έναντι των καθολικών. Το Φανάρι θα ήθελε να είναι μαζί με το Βατικανό μία από τις δύο Εκκλησίες που ελέγχουν τον χριστιανικό κόσμο του πλανήτη. Η πολιτική της ένωσης των Εκκλησιών, που την οραματίζεται πνευματική και όχι βέβαια διοικητική, υπηρετεί αυτό το στρατηγικό του σχέδιο. Η Μόσχα αντιθέτως προωθεί την πολιτική των εθνικών Εκκλησιών, στηρίζει κάθε κίνηση που αντιστέκεται στον «παπισμό» της Ορθοδοξίας και έχει κάνει τον αντιπαπισμό και άρα τον αντιενωτισμό λάβαρό της.
Ερχόμενοι στο επίμαχο θέμα της εκλογής πατριάρχη στα Ιεροσόλυμα, να πούμε ότι ως τώρα τουλάχιστον το Πατριαρχείο Ιεροσολύμων το διοικούν αποκλειστικά Ελληνες. Οι Ελληνες με διάφορες πρακτικές δεν δίνουν το δικαίωμα στους Αραβες να γίνουν αρχιμανδρίτες ή επίσκοποι, ούτε τους επιτρέπουν να διεκδικήσουν τη θέση του πατριάρχη.
Τα τελευταία χρόνια όμως οι Αραβες αποφάσισαν να στηρίξουν με κάθε τρόπο (η αλήθεια είναι ότι μόνο με χρήμα και με συμμαχίες το μπορούν) τον υποψήφιο που θα τους επιτρέψει να γίνονται ιεράρχες, και άρα να πάρουν στα χέρια τους τη διοίκηση του Πατριαρχείου που αισθάνονται ότι τους ανήκει.
Το ενδεχόμενο ενός φιλοάραβα πατριάρχη ανησυχεί σφόδρα το Φανάρι, που βλέπει εμπρός του τον εφιάλτη μιας συνεργασίας Αράβων – Μόσχας. Αλλά η δύναμη που δίνει μεγάλο αγώνα να εμποδίσει μια τέτοια εξέλιξη είναι το Ισραήλ.
* Οι επιδιώξεις των Ισραηλινών
Οι Ισραηλινοί θέλουν να εκλεγεί πατριάρχης που θα συνεχίσει να κρατάει τους Αραβες μακριά από το Πατριαρχείο. Το Ισραήλ ξέρει ότι, αν για παράδειγμα τώρα, σε περίοδο μεγάλης κρίσης στην περιοχή, ο χριστιανός ορθόδοξος πατριάρχης κατηγορούσε διεθνώς το Ισραήλ και στήριζε τους Παλαιστινίους, οι συνέπειες στο μέτωπο της προπαγάνδας θα ήταν δραματικές. Γι’ αυτό και παλεύουν για την εκλογή ενός πατριάρχη που θα ακολουθήσει ελληνική εθνικιστική ή φαναριώτικη πολιτική.
Τις ίδιες σκέψεις όμως με τους Ισραηλινούς κάνουν από τη δική τους οπτική γωνία και οι Αραβες που στηρίζουν τους Παλαιστινίους. Ξέρουν ότι η εκλογή ενός «δικού» τους πατριάρχη θα σημάνει μεγάλης σημασίας ήττα των Ισραηλινών και εγκατάσταση στα Ιεροσόλυμα ενός κέντρου προπαγάνδας που με τη σφραγίδα του ουδέτερου και του χριστιανικού (άρα εχθρού, δήθεν, του Ισλάμ) θα έχει ιδιαίτερο αντίκτυπο στη διεθνή κοινή γνώμη.
Στο πλευρό των Ισραηλινών και του Φαναρίου είναι βέβαια η Ουάσιγκτον, η οποία χρησιμοποιώντας πολιτικές αλλά και οικονομικές πιέσεις έχει μπει και αυτή στο παιχνίδι. Η ενωμένη Ευρώπη δεν θα έβλεπε άσχημα την εκλογή ενός φιλοάραβα πατριάρχη, δεν θα ήθελε όμως ενδυνάμωση της Μόσχας. Η ρωσική Ορθοδοξία με τον αντικαθολικισμό της εισάγει ένα διχαστικό κλίμα που δεν το θέλουν οι Ευρωπαίοι. Η ενωμένη Ευρώπη είναι προϊόν συνεργασίας διαφορετικών εθνών και ιδεολογιών. Οι κάθετες ρήξεις προκαλούν τη λογική της.
ΣΥΜΠΟΡΕΥΣΕΙΣ Η ανάμειξη της Ελλάδας
Η Ελλάδα, τέλος, έχει και αυτή ουσιαστική ανάμειξη. Το υπουργείο Εξωτερικών ευνοεί την εκλογή ελληνοκεντρικού πατριάρχη. Δεν δίστασε μάλιστα να ταχθεί ανοιχτά υπέρ της υποψηφιότητας του Μητροπολίτη Ελβετίας Δαμασκηνού, τον οποίο όμως απέκλεισε ως εξωκλιματικό η Αγιοταφική Αδελφότητα θεωρώντας ότι η εκλογή του κ. Δαμασκηνού στον πατριαρχικό θρόνο θα ήταν ένα ράπισμα για τους ίδιους τους αγιοταφίτες πατέρες, που αιώνες τώρα «φυλάττουν Θερμοπύλες». Σε εκκλησιαστικό επίπεδο οι συσχετισμοί που έχουν δημιουργηθεί διαμορφώνουν ένα κλίμα «πόλωσης» το οποίο ευνοεί την εκ των ων ουκ άνευ συνεργασία του Οικουμενικού Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως και της Εκκλησίας της Ελλάδος, προκειμένου το Πατριαρχείο Ιεροσολύμων να εξακολουθήσει να βρίσκεται σε ελληνικά χέρια. Συγκεκριμένα η ενεργός ανάμειξη του Πατριαρχείου Μόσχας και η προώθηση συγκεκριμένου υποψηφίου έχει δυσαρεστήσει το Φανάρι, το οποίο μολονότι μέχρι στιγμής προωθεί για τον θρόνο των Ιεροσολύμων ιεράρχη της αγιοταφικής αδελφότητας που προέρχεται από τη Χάλκη δεν αποκλείεται στο τέλος να συμπορευθεί με την Εκκλησία της Ελλάδος στην προώθηση άλλου υποψηφίου, ο οποίος αυτή τη στιγμή χαίρει της εμπιστοσύνης όλων των εμπλεκομένων κυβερνήσεων της περιοχής, δηλαδή του Ισραήλ, της Ιορδανίας και των Παλαιστινίων αλλά και της Ελλάδος.
* Ποιον ιεράρχη στηρίζει ο κ. Χριστόδουλος Οι επικρατέστεροι υποψήφιοι
Οπως έχουν διαμορφωθεί μέχρι στιγμής οι υποψηφιότητες και μολονότι η διαδικασία εκλογής διέρχεται την πρώτη φάση της, τέσσερις είναι οι ιεράρχες που από την αγιοταφική αδελφότητα διεκδικούν τον θρόνο των Ιεροσολύμων και ένας outsider! Με αλφαβητική σειρά είναι οι εξής: ο Βόστρων Τιμόθεος, ο Γεράσων Θεοφάνης, ο Ιεραπόλεως Ειρηναίος και ο Πέτρας Κορνήλιος. Στη θέση του outsider διεκδικητή βρίσκεται χωρίς πολλές ελπίδες, παρά τη σκανδαλώδη επιμονή της ελληνικής κυβέρνησης και του Οικουμενικού Πατριαρχείου, ο Μητροπολίτης Ελβετίας Δαμασκηνός.
Με αντικειμενικά κριτήρια και αν δεν σήκωνε το βάρος της καθαίρεσής του από Μείζονα και Υπερτελή Σύνοδο, φαβορί για την πατριαρχική κούρσα εθεωρείτο ως πριν από μερικά χρόνια (και ασφαλώς πριν από την καθαίρεσή του) ο Μητροπολίτης Βόστρων (πρώην Λύδδης) Τιμόθεος, ένας πολύ ικανός και δυναμικός ιεράρχης με πολλά διοικητικά προσόντα. Ενας επιπλέον αρνητικός παράγοντας που δυσκολεύει μέχρι στιγμής ακόμη περισσότερο την εκλογή του κ. Τιμόθεου είναι η στενή σχέση του με το Πατριαρχείο Μόσχας και η απροκάλυπτη υποστήριξη που του δίνει προσωπικά ο Πατριάρχης Μόσχας Αλέξιος. Τον κ. Τιμόθεο, τέλος, στηρίζει και η κυβέρνηση του Ισραήλ· ενώ τόσο η Ιορδανία όσο και οι Παλαιστίνιοι δεν θα ‘βλεπαν με καλό μάτι την εκλογή του.
Ο Μητροπολίτης Γεράσων Θεοφάνης μολονότι ανήκει στην ίδια ομάδα επιρροής με τον έτερο υποψήφιο Μητροπολίτη Πέτρας Κορνήλιο, δήλωσε υποψηφιότητα προκειμένου να αποτελέσει στο ενδεχόμενο διαμάχης και διαφωνίας των άλλων ισχυρών υποψηφίων το «αντίπαλον δέος» και να συγκεντρώσει τους δυσαρεστημένους, απογοητευμένους αλλά και «φοβισμένους» εκλέκτορες. Ο κ. Θεοφάνης είναι ένας σοβαρός ιεράρχης και έχει την εύνοια του Φαναρίου, ενώ διατηρεί άριστες διαπροσωπικές σχέσεις με τον Αρχιεπίσκοπο Αθηνών Χριστόδουλο. Σε περίπτωση που δεν εκλεγεί θα μπορούσε κάλλιστα να αναδειχθεί σε δραστήριο και αποτελεσματικό Εξαρχο του Παναγίου Τάφου στην Αθήνα.
* Ο πιθανότερος νικητής
Ο Μητροπολίτης Ιεραπόλεως Ειρηναίος και Εξαρχος του Παναγίου Τάφου στην Αθήνα θεωρείται αυτή τη στιγμή ο επικρατέστερος στην πατριαρχική κούρσα, δεδομένου ότι στηρίζεται στον μεγαλύτερο αριθμό των συνοδικών εκλεκτόρων αλλά και διότι χαίρει της εμπιστοσύνης των κυβερνήσεων του Ισραήλ, της Ιορδανίας και των Παλαιστινίων, ενώ και η ελληνική κυβέρνηση δείχνει να τον προτιμά έναντι των άλλων υποψηφίων της αγιοταφικής αδελφότητας, δεδομένου ότι έχει συνεργαστεί μαζί του κατά την πολύχρονη διαμονή του στην Αθήνα υπό την ιδιότητα του Εξάρχου του Παναγίου Τάφου. Ο κ. Ειρηναίος είναι για όσους γνωρίζουν το υγιές εκκλησιαστικό μας παρασκήνιο ο αφανής πρωταγωνιστής της εκλογής του αείμνηστου Πατριάρχη Διόδωρου το 1981, τον οποίο η ισραηλινή κυβέρνηση είχε αποφασίσει να διαγράψει από τον κατάλογο των υποψηφίων λόγω του ισχυρού δεσμού του με τη βασιλική οικογένεια της Ιορδανίας και προσωπικά με τον τότε βασιλιά Χουσεΐν.
* Ο Εξαρχος και ο Τοποτηρητής
Την υποψηφιότητα του κ. Ειρηναίου φαίνεται ότι στηρίζει τελικώς και ο Αρχιεπίσκοπος Αθηνών κ. Χριστόδουλος, ενώ δεν αποκλείεται μετά τον αποκλεισμό τού Ελβετίας Δαμασκηνού και το Οικουμενικό μας Πατριαρχείο, συνεργαζόμενο με την Εκκλησία της Ελλάδος και βάζοντας το συμφέρον της Ορθοδοξίας και της Ελλάδας πάνω από προσωπικές διεκδικήσεις και σκοπιμότητες, να στηρίξει την υποψηφιότητα του κ. Ειρηναίου.
Ο Μητροπολίτης Πέτρας Κορνήλιος, ο οποίος εξελέγη Τοποτηρητής, είναι ο τέταρτος διεκδικητής του πατριαρχικού θρόνου. Ο κ. Κορνήλιος είναι απόφοιτος της Θεολογικής Σχολής της Χάλκης και διατηρεί άριστες σχέσεις με το Φανάρι. Μολονότι θα μπορούσε, υπό άλλας συνθήκας, να διεκδικήσει και να κερδίσει με άνεση τον πατριαρχικό θρόνο, εν τούτοις η προχωρημένη σε σχέση με τους άλλους υποψηφίους ηλικία του, οι αυξημένες απαιτήσεις και αξιώσεις που θα έχουν οι αγιοταφίτες πατέρες στο ενδεχόμενο εκλογής του, αλλά και τα χρονίζοντα προβλήματα που θα κληθεί να αντιμετωπίσει, όλα αυτά καθιστούν δύσκολη ως αδύνατη τη δυνατότητα εκλογής του. Θεωρείται βέβαιο ωστόσο ότι κατά τη διάρκεια της τελικής φάσης μαζί με την ομάδα του θα στηρίξει τον Μητροπολίτη Ιεραπόλεως Ειρηναίο, με την υποστήριξη του οποίου εξελέγη Τοποτηρητής.
Ο outsider Μητροπολίτης Ελβετίας Δαμασκηνός είναι ιεράρχης με πλούσιο πνευματικό έργο και με μεγάλη προσφορά στο διορθόδοξο κέντρο του Σαμπεζύ στη Γενεύη, φαίνεται ότι «σπουδαίου έργου επιθυμεί»! Εν τούτοις η υποψηφιότητά του κατόρθωσε να συσπειρώσει την αγιοταφική αδελφότητα, η οποία δείχνει να μη θέλει να αναλάβει τις τύχες του Πατριαρχείου ένας εξωκλιματικός ιεράρχης, διότι αυτό θα λειτουργούσε αρνητικά στην ψυχολογία της αδελφότητας και δη των νεοτέρων κληρικών οι οποίοι από τη στιγμή που φθάνουν στην ιερή πόλη θεωρούν εαυτούς εν δυνάμει υποψηφίους για τον πατριαρχικό θρόνο!
ΔΙΑΔΟΧΗ Ο ρόλος των Αθηνών
Στο σημείο αυτό αξίζει να επισημάνουμε τον ρόλο που διαδραματίζει ο Αρχιεπίσκοπος Αθηνών κ. Χριστόδουλος, ο οποίος έχει εξελιχθεί σε μέγα παράγοντα των εκκλησιαστικών μας πραγμάτων στην ευρύτερη περιοχή εξαιτίας της ελευθερίας των κινήσεων που έχει, ώστε άνετα και απερίσπαστα από όποιες δεσμεύσεις ή καθοδηγήσεις να λειτουργεί και να πράττει το καλύτερο για το συμφέρον της Ορθοδοξίας. Ισως γι’ αυτό το Φανάρι και προσωπικά ο Οικουμενικός Πατριάρχης Βαρθολομαίος υπολογίζουν στη συνεργασία και συμμαχία του προκειμένου να επιλυθούν οι όποιες εκκρεμότητες υπάρχουν προς το συμφέρον του κέντρου της Ορθοδοξίας, ενώ όλοι οι υποψήφιοι και οι ενδιαφερόμενοι σπεύδουν να ζητήσουν τη βοήθειά του. Τέλος, ο Πατριάρχης Αλεξανδρείας Πέτρος, ενώ βρίσκεται σε θέση διακριτικής απόστασης από τα γεγονότα, φαίνεται ότι ταυτίζεται πλήρως με τις θέσεις του Αρχιεπισκόπου Αθηνών Χριστόδουλου. Αλλωστε το γεγονός και μόνο ότι πήγαν μαζί με κοινό μέσον στην κηδεία του Πατριάρχη Διόδωρου λέει πολλά. Ο Πατριάρχης Αντιοχείας Ιγνάτιος, εξάλλου, μολονότι θα επιθυμούσε την εκλογή ενός άραβα πατριάρχη, στην παρούσα φάση συμπορεύεται, κατά δήλωσή του στο Φανάρι ανήμερα τα Χριστούγεννα, με τις απόψεις του Αρχιεπισκόπου Αθηνών κ. Χριστόδουλου.
Παρ’ όλα αυτά και παρά την αναγκαιότητα να εκλεγεί και πάλι ελληνοκεντρικός και ορθοδοξοκεντρικός πατριάρχης στα Ιεροσόλυμα, όλες αυτές οι δυνάμεις και οι πολιτικές δεν έχουν καμία σχέση με τον Θεό της φάτνης. Και όμως κάθε χριστιανός, Ελληνας, Ρώσος ή Αραβας, ξέρει ότι είναι εκεί ακριβώς, μέσα στη μάχη των συμφερόντων και στην κατάπτωση, που ανυψώνεται σαν λεπτός καπνός λιβανιού η προσευχή του ταπεινού στον Θεό. Και ότι αυτές οι λεπτές κλωστές καπνού αραιά και πού, μέσα από τα χαλάσματα, αυτός ο ύμνος και το δάκρυ των ταπεινών, όλα αυτά είναι η Εκκλησία της φάτνης.
