ΑΝ Η ΥΠΕΡΒΟΛΗ θεωρείται ίδιον της φυλής μας, σίγουρα είναι μία από τις αθεράπευτες ασθένειες των ΜΜΕ. Η απόφαση της Ολομελείας του Αρείου Πάγου με την οποία κρίθηκε παράνομος ο ανατοκισμός που εφαρμόζουν οι τράπεζες από το 1980 ως σήμερα δεν σημαίνει ότι αφορά κάθε δανειολήπτη ή, το χειρότερο, ότι ωφελεί τους κακοπληρωτές ή όσους επιδίδονται στην πρακτική τού «δανεικά και αγύριστα».
Διότι το πρώτο που πρέπει να διευκρινισθεί είναι ότι η απόφαση της Ολομελείας δεν εφαρμόζεται αυτοδικαίως σε κάθε άλλη παρεμφερή περίπτωση. Επηρεάζει, βεβαίως, καθοριστικά τόσο τις εκκρεμείς στη Δικαιοσύνη υποθέσεις όσο και την πρακτική των τραπεζών να τοκίζουν τους τόκους χωρίς χρονικό ή άλλον περιορισμό δημιουργώντας χρέη που αυξάνονται με γεωμετρική πρόοδο.
Τι θα γίνει, λοιπόν, την επόμενη ημέρα της ιστορικής αποφάσεως του Αρείου Πάγου; Ποιοι θα ωφεληθούν και ποιοι θα χάσουν;
«Το Βήμα», με τη βοήθεια ειδικών, δίδει απαντήσεις στις εύλογες ερωτήσεις που «γεννά» η απόφαση του ανωτάτου δικαστηρίου της χώρας, απαντήσεις που αφορούν χιλιάδες δανειολήπτες.
Η εξαίρεση είναι που επιβεβαιώνει τον κανόνα. Τον κανόνα που ορίζει ότι η Δικαιοσύνη εφαρμόζει τους νόμους και σπανιότατα προκαλεί με τις αποφάσεις της νομοθετικές μεταβολές ή ανατρέπει πολιτικές επιλογές, που έχουν τεράστιες συνέπειες για τους πολίτες, αλλά και για το κράτος. Η απόφαση της Ολομέλειας του Αρείου Πάγου να κρίνει παράνομο τον ανατοκισμό, 16 ολόκληρα χρόνια από τότε που ίσχυσε η απόφαση της Νομισματικής Επιτροπής (αριθμός 289/80), που αποτέλεσε την «πέτρα του σκανδάλου», έχει προκαλέσει πρωτοφανή αναστάτωση στο τραπεζικό σύστημα αλλά και στους χιλιάδες δανειολήπτες.
Το ανώτατο δικαστήριο, με την απόφασή του, ό,τι είχε να πει το είπε! Εκρινε παράνομο το σύστημα ανατοκισμού που εφαρμόζουν οι τράπεζες, επιβάλλοντας τόκους επί των τόκων (τα γνωστά σε όλους πανωτόκια), χωρίς κανέναν χρονικό ή άλλον περιορισμό. Τώρα τον λόγο έχουν τα αρμόδια υπουργεία αλλά και τα πιστωτικά ιδρύματα. Η αλήθεια όμως είναι ότι όταν η Ολομέλεια του Αρείου Πάγου κηρύσσει, ύστερα από 16 χρόνια εφαρμογής, μία ρύθμιση παράνομη, είναι βέβαιον ότι οι ανατροπές που επέρχονται δεν είναι απλές και οι όποιες ανισότητες έχουν προκληθεί, αναμφίβολα, δεν θεραπεύονται εν μιά νυκτί.
Ο Αρειος Πάγος, υιοθετώντας την τολμηρή εισήγηση του εισαγελέως του, με την ιστορικής σημασίας απόφασή του, δεν έκρινε μόνο παράνομο τον ανατοκισμό όπως ίσχυε ως τώρα. Το σημαντικότερο της δικανικής κρίσεως των ανώτατων δικαστών μας είναι ότι καθόρισαν το πλαίσιο νομιμότητας, στο οποίο οφείλει η πολιτεία να κινηθεί, νομοθετώντας για το μέλλον.
Ιδού τι απεφάνθη η Ολομέλεια του ανώτατου δικαστηρίου της χώρας:
* Πρώτα πρώτα ότι ο ανατοκισμός, σύμφωνα με την απόφαση της Νομισματικής Επιτροπής (289/80), είναι παράνομος. Το γιατί αιτιολογείται στην άποψη των αρεοπαγιτών που πλειοψήφησαν και έδωσαν και το νομικό τους στίγμα στην απόφαση: διότι επιβάλλεται, χωρίς κανέναν χρονικό ή άλλον περιορισμό, από την πρώτη ημέρα της καθυστέρησης της οφειλής και χωρίς τη συμφωνία πιστωτικού ιδρύματος και δανειολήπτη.
* Ο ανατοκισμός χωρίς όρους δεν είναι σύννομος, γιατί ο Αστικός μας Κώδικας απαιτεί σύμβαση και συμφωνία και των δύο μερών για να επιβληθούν τόκοι επί των τόκων (άρθρο 361).
* Παραβιάζονται γενικές διατάξεις του δικαίου μας όπως εκείνες του Αστικού μας Κώδικα, οι οποίες προστατεύουν το αδύνατο από τα συμβαλλόμενα μέρη (άρθρο 179) , που προβλέπει ότι οι συμβάσεις μπορεί να κηρυχθούν άκυρες αν έγιναν υπό το κράτος της απειλής ή της εκμετάλλευσης της ανάγκης, της αδυναμίας, της απειρίας και της κωφότητος του ενός εκ των δύο μερών.
Η Ολομέλεια δεν αποφάσισε όμως μόνον αυτά. Περιέγραψε και το πλαίσιο νομιμότητας του ανατοκισμού και ειδικότερα:
* Ο ανατοκισμός επιτρέπεται μόνο ύστερα από συμφωνία των συμβαλλόμενων μερών (τράπεζας και συναλλασσόμενων πολιτών) και μάλιστα με προϋποθέσεις.
* Θα ισχύει ανά εξάμηνο, σύμφωνα με τις διατάξεις του Αστικού μας Κώδικα, και για χρέη τουλάχιστον ενός έτους. Οι τόκοι θα «τρέχουν» μόνο μετά την έγερση σχετικής αγωγής, εκτός και αν, με τη συμφωνία των δύο μερών, έχουν συμφωνηθεί άλλα.
* Παρά τη συμφωνία των συναλλασσομένων, για να μην κινδυνεύει να ακυρωθεί ο ανατοκισμός, θα πρέπει να τηρούνται οι προϋποθέσεις που προβλέπονται για την προστασία του αδύνατου μέρους (του δανειολήπτη εν προκειμένω), σύμφωνα με όσα ορίζονται στην κοινοτική νομοθεσία αλλά και στις βασικές διατάξεις του Αστικού μας Κώδικα (άρθρο 179 και λοιπά), που θεωρούν άκυρες τις συμβάσεις οι οποίες είναι αντίθετες στα χρηστά ήθη ή όταν με τη σύμβαση κάποιος εκμεταλλεύεται την ανάγκη του δανειολήπτη.
* Οι ρυθμίσεις αυτές δεν έχουν σε καμία περίπτωση αναδρομική ισχύ! Ούτε εφαρμόζονται αυτομάτως και σε κάθε άλλη υπόθεση. Η απόφαση της Ολομέλειας επιλύει συγκεκριμένη διαφορά και ασκεί επιρροή στις δίκες που εκκρεμούν στα πρωτοβάθμια ή δευτεροβάθμια δικαστήρια.
Αυτά για την απόφαση που δημιουργεί, έτσι και αλλιώς, συνέπειες, τις οποίες ακόμη και οι ενδιαφερόμενοι δεν έχουν πλήρως συνειδητοποιήσει. Τι θα ακολουθήσει την έκδοσή της; Νομοθετικές ρυθμίσεις, δικαστικές διεκδικήσεις και χιλιάδες αγωγές στα δικαστήρια.
1 Εκείνος που πλήρωσε πανωτόκια με βάση την απόφαση της Νομισματικής Επιτροπής του 1980 μπορεί να ζητήσει τα χρήματά του πίσω;
Αν έχει πληρώσει τα διογκωμένα από τον άμετρο ανατοκισμό πανωτόκια, μπορεί να καταθέσει αγωγή και να ζητήσει πίσω τα χρήματα που πλήρωσε και αφορούσαν τον υπέρμετρο ανατοκισμό. Την αξίωσή του μπορεί να στηρίξει στις διατάξεις του Αστικού Κώδικα περί αδικοπραξιών αλλά και αδικαιολόγητου πλουτισμού υποστηρίζοντας ότι μονομερώς του επιβλήθηκε από την τράπεζα ο ανατοκισμός άνευ όρων και πλήρωσε χωρίς να έχει ουσιαστικά αναλάβει τη σχετική υποχρέωση.
2 Αν όμως έχει καταφύγει στη δικαιοσύνη προσβάλλοντας το ύψος του χρέους από τον άμετρο ανατοκισμό, τότε τι γίνεται;
Αν η δικαστική διαδρομή της υπόθεσης έχει φθάσει στο τέλος της και η δικαστική απόφαση έχει καταστεί αμετάκλητη (δηλαδή, δεν επιτρέπεται να κριθεί πια από τον Αρειο Πάγο), τότε εκείνος που πλήρωσε δεν έχει δυνατότητα να ζητήσει τα χρήματά του πίσω. Αν όμως η υπόθεσή του εκκρεμεί σε πρωτοβάθμιο ή δευτεροβάθμιο δικαστήριο, τότε θα κάνει χρήση των ευχερειών του νόμου (ένδικα μέσα κλπ.) και θα ζητήσει να μειωθεί το ποσό της οφειλής στο ύψος του νόμιμου ανατοκισμού.
3 Τι γίνεται αν ο δανειολήπτης είχε προχωρήσει με την τράπεζα σε ρύθμιση χρέους και είχε καταβάλει τμήμα του ποσού που είχε τελικά αποδεχθεί;
Τότε δεν μπορεί να ζητήσει τα χρήματά του πίσω διότι με τη ρύθμιση χρέους έχει αποδεχθεί το ποσό της οφειλής. Αν όμως προκύπτει ότι η τράπεζα, ως το ισχυρότερο μέρος της συναλλαγής, είχε εκμεταλλευθεί την ανάγκη του στις διαπραγματεύσεις για τη ρύθμιση του χρέους, τότε ο δανειολήπτης μπορεί να επικαλεστεί τις διατάξεις του Αστικού μας Κώδικα για την προστασία του αδυνάτου μέρους στις συναλλαγές καθώς και τις διατάξεις του νόμου περί καταναλωτών.
4 Αν η τράπεζα, για να εισπράξει, είχε προχωρήσει σε πλειστηριασμό ακινήτων του δανειολήπτη, μπορεί αυτός να διεκδικήσει πίσω την περιουσία του;
Οταν ο πλειστηριασμός έχει τελειώσει και το ακίνητο έχει αλλάξει χέρια, τίποτα δεν μπορεί να γίνει. Εκείνος που αγόρασε από πλειστηριασμό δεν είναι υποχρεωμένος, σε καμία περίπτωση, να επιστρέψει το ακίνητο. Αυτό που μπορεί να διεκδικήσει ο δανειολήπτης είναι αποζημίωση από την τράπεζα για το ποσό εκείνο που αναλογεί στους υπέρμετρους τόκους επί των τόκων.
5 Τι γίνεται όμως σε περίπτωση που ο πλειστηριασμός δεν έχει ακόμη τελειώσει;
Τότε εκείνος που χρωστάει στην τράπεζα μπορεί να ασκήσει ανακοπή (είναι ένδικο βοήθημα για την προστασία του πολίτη) και να ζητήσει να μειωθεί το ποσό της οφειλής, σύμφωνα με την επιβολή τόκων επί των τόκων, σε νόμιμα πλαίσια.
6 Οσοι έχουν πληρώσει κάποιες δόσεις και οφείλουν ακόμη χρηματικά ποσά από ανατοκισμό, τι μπορούν να κάνουν;
Να απευθυνθούν εγγράφως στην τράπεζα και να ζητήσουν νέο υπολογισμό των τόκων επί των τόκων με βάση τα νέα δεδομένα. Δηλαδή, σύμφωνα με όσα η απόφαση της Ολομελείας του Αρείου Πάγου έχει κρίνει.
7 Αν η τράπεζα δεν δεχθεί τη μείωση;
Μπορούν να κάνουν τους δικούς τους υπολογισμούς και να καταθέσουν το ποσό της δόσης που οι ίδιοι θεωρούν νόμιμο στο Ταμείο Παρακαταθηκών και Δανείων, για να μην είναι υπερήμεροι. Πάντως, όσοι έχουν πληρώσει κάποιες δόσεις αλλά ακόμη χρωστάνε θα πληρώσουν στο εξής στα νόμιμα πλαίσια τα πανωτόκια ενώ τα παραπάνω που κατέβαλαν στο παρελθόν θα τα συμφηφίσουν με τις μελλοντικές οφειλές τους.
8 Τι θα γίνει με εκείνους που τώρα συνάπτουν δάνεια;
Είναι υποχρεωμένοι να υπογράφουν σύμβαση με την τράπεζα στην οποία θα αναφέρεται λεπτομερώς πώς θα γίνεται ο ανατοκισμός και τι ακριβώς θα ισχύει.
9 Τι γίνεται όμως όταν οι τράπεζες επιβάλλουν λεόντειες συμφωνίες, εκμεταλλευόμενες την ανάγκη των πολιτών για χρήματα;
Τότε οι δανειολήπτες μπορούν να ζητήσουν την ακύρωση της συμφωνίας που υπέγραψαν με την τράπεζα (και την προσαρμογή της στα νόμιμα πλαίσια), επικαλούμενοι ότι εκμεταλλεύθηκε την ανάγκη τους ή παραβίασε διατάξεις που προστατεύουν το αδύνατο μέρος στις συναλλαγές ή τον καταναλωτή γενικότερα.
Πάντως ο αντιπρόεδρος του Δικηγορικού Συλλόγου Αθηνών κ. Σ. Φέλιος, που συνιστά «ψυχραιμία στους δανειολήπτες», επισημαίνει ότι για κάθε διεκδίκηση στην οποία τυχόν θα θέλουν να προχωρήσουν οφείλουν να κινηθούν με σύνεση για να μην πέσουν για δεύτερη φορά θύματα επιτηδείων. Υπογραμμίζει πάντως ότι όσοι χρωστούν από δάνεια είναι υποχρεωμένοι να πληρώσουν τις οφειλές τους (κεφάλαιο και τόκοι επί των τόκων, σύμφωνα με την απόφαση της Ολομελείας), τονίζοντας ότι «η οφειλή υπάρχει και ο οφειλέτης δεν κατασκευάζεται». Αλλωστε η απόφαση του Αρείου Πάγου αφορά τα πραγματικά θύματα μιας τακτικής των τραπεζών που μπορεί να χαρακτηρισθεί «νόμιμη τοκογλυφία» και όχι τους κακοπληρωτές και τους από σύστημα χρεοφειλέτες.
10 Είναι νόμιμη η επιβολή τόκων επί τόκων όταν αυτό δεν αναφέρεται στη σύμβαση του δανείου;
Σύμφωνα με την απόφαση του Αρείου Πάγου, οι τράπεζες δεν μπορούν μονομερώς να υπολογίζουν τόκους επί τόκων. Θα πρέπει αυτό να αναφέρεται στη σύμβαση του δανείου που έχει υπογράψει ο δανειολήπτης με την τράπεζα. Πάντως, όπως λένε τραπεζικά στελέχη, σε όλες τις συμβάσεις των τελευταίων ετών γίνεται αναφορά στον τρόπο υπολογισμού των τόκων στα καθυστερούμενα δάνεια. Μόνο σε πολύ παλαιότερες συμβάσεις, λένε, δεν υπήρχε η συγκεκριμένη αναφορά.
11 Θα αυξηθούν τα επιτόκια αν καταργηθεί ο μηνιαίος ανατοκισμός;
Δεν αποκλείεται σε ορισμένες κατηγορίες δανείων, όπου ο εκτοκισμός γίνεται σε περιόδους μικρότερες του εξαμήνου, όπως π.χ. τα δάνεια για κεφάλαια κίνησης, οι τράπεζες να αυξήσουν τα επιτόκια. Η άνοδος αυτή ωστόσο δεν σημαίνει απαραίτητα ότι το χρήμα γίνεται ακριβότερο. Από τη στιγμή που επιμηκύνεται η περίοδος εκτοκισμού (π.χ. έξι μήνες αντί τρεις), το υψηλότερο ονομαστικό επιτόκιο του εξαμηνιαίου εκτοκισμού σε ετήσια βάση μπορεί να ισοδυναμεί με το πραγματικό ετήσιο επιτόκιο του τριμηνιαίου εκτοκισμού.
12 Είμαι έτοιμος να πάρω δάνειο. Να περιμένω ή να προχωρήσω κανονικά;
Η νομοθετική ρύθμιση που ετοιμάζει το υπουργείο Εθνικής Οικονομίας θα αφορά μόνο τα νέα δάνεια και δεν θα έχει αναδρομική ισχύ. Αν θέλετε οι όροι του δανείου σας να διέπονται από τις νέες διατάξεις, θα πρέπει να περιμένετε. Πάντως, όπως λενε τραπεζικά στελέχη, οι όποιες αλλαγές στον τρόπο εκτοκισμού θα αφορούν μικρή κατηγορία επιχειρηματικών δανείων. Σήμερα, λένε, τα περισσότερα δάνεια εκτοκίζονται κάθε τρίμηνο ή εξάμηνο και οι όροι του ανατοκισμού των καθυστερούμενων δανείων αναφέρονται σε όλες τις συμβάσεις.
13 Τι θα συμβεί στα δάνεια με μηνιαίο εκτοκισμό, όπως π.χ. τα στεγαστικά;
Το τι θα ισχύσει εξαρτάται από το τι θα προβλέπει η νομοθετική ρύθμιση. Πάντως, σε περίπτωση που και τα δάνεια αυτά ενταχθούν στον εξαμηνιαίο ανατοκισμό, τότε σε περίπτωση που δεν πληρώνεται μια μηνιαία δόση, το οφειλούμενο ποσό δεν θα κεφαλαιοποιείται κάθε μήνα. Οσο καιρό καθυστερείται η πληρωμή του θα επιβαρύνεται με τόκο υπερημερίας και, όταν συμπληρωθεί το εξάμηνο, η οφειλή θα κεφαλαιοποιείται και θα ανατοκίζεται μαζί με το κεφάλαιο.
14 Με τις πιστωτικές κάρτες τι θα γίνει;
Το υπουργείο Εθνικής Οικονομίας μελετά την ένταξη των πιστωτικών καρτών στη νομοθετική ρύθμιση που προωθεί για τα «πανωτόκια». Οι τράπεζες όμως που εκδίδουν πιστωτικές κάρτες, ερμηνεύοντας την απόφαση του Αρείου Πάγου από την πλευρά τους, θεωρούν ότι οι πιστωτικές κάρτες δεν εντάσσονται στο πλαίσιο της απόφασης λόγω του «τύπου του δανείου». Οι πιστωτικές κάρτες, εξηγούν τραπεζικά στελέχη, δεν δανείζουν χρήματα εκταμιεύοντας το ποσό εφάπαξ, όπως συμβαίνει π.χ. με ένα στεγαστικό δάνειο, αλλά οι λογαριασμοί τους πιστώνονται και χρεώνονται με διάφορα ποσά, ανάλογα με τις αγορές και τις πληρωμές που πραγματοποιεί ο κάτοχος της κάρτας.
Σήμερα, σε περίπτωση που ο κάτοχος της κάρτας καθυστερήσει την πληρωμή μιας δόσης, υπολογίζεται τόκος υπερημερίας στο καθυστερούμενο ποσό για όσο διάστημα εκκρεμεί η καταβολή της δόσης και, αν δεν έχει εξοφληθεί ως την έκδοση του επόμενου λογαριασμού, κεφαλαιοποιείται.
