Η διαδικασία που θέσπισε ο νέος νόμος για την επιλογή πανεπιστημιακών συγγραμμάτων δεν θα λύσει το πρόβλημα
Στο πρόσφατο νομοσχέδιο για την ανώτατη εκπαίδευση το υπουργείο προσδιορίζει τον τρόπο διανομής των συγγραμμάτων. Γίνεται έτσι μια προσπάθεια από την πολιτεία να λυθεί νομοθετικά ένα υπαρκτό πρόβλημα. Η εκπαίδευση των φοιτητών με βάση ένα και μοναδικό σύγγραμμα για κάθε μάθημα (στις περισσότερες περιπτώσεις του διδάσκοντος) έχει κριθεί απαράδεκτη στον 21ο αιώνα. Λύνονται όμως τόσο σοβαρά εκπαιδευτικά θέματα, όπως η επιλογή του συγγράμματος ή των συγγραμμάτων που θα χρησιμοποιηθούν για ένα πανεπιστημιακό μάθημα, με νομοθετική ρύθμιση; Ας δούμε τη διαδικασία που θέσπισε ο νέος νόμος για την επιλογή πανεπιστημιακών συγγραμμάτων για να διαπιστώσουμε αν αυτή η τροπολογία θα λύσει το πρόβλημα της παντοκρατορίας του μοναδικού συγγράμματος.
Με βάση τον νέο νόμο ζητείται από τους διδάσκοντες κάθε τμήματος να προτείνουν δύο συγγράμματα για το μάθημά τους. Η γραμματεία κάθε τμήματος δημιούργησε καταστάσεις με τα προτεινόμενα συγγράμματα για το κάθε μάθημα (η διαδικασία αυτή σε μερικά τμήματα δεν ολοκληρώθηκε ακόμη!). Στη συνέχεια θα ερωτηθούν οι εκδότες αν τα βιβλία που έχουν προταθεί είναι διαθέσιμα και αν είναι πρόθυμοι να τα μοιράσουν, αν και όταν τα επιλέξουν οι φοιτητές. Αυτό το βήμα είναι επίσης σε εξέλιξη και θα πάρει χρόνο (ενώ τα μαθήματα έχουν ήδη ξεκινήσει). Εφόσον διαπιστωθεί ότι τα βιβλία που πρότειναν οι διδάσκοντες είναι διαθέσιμα, θα ζητηθεί από τους φοιτητές να επιλέξουν ένα από τα δύο συγγράμματα. Ο διδάσκων, όπως είναι λογικό, θα έχει ανακοινώσει στους φοιτητές του το σύγγραμμα που προτίθεται να ακολουθήσει. Στη φάση αυτή το υπουργείο περιμένει να γίνει το θαύμα: ο χθεσινός μαθητής, που συνήθισε να παίρνει τα βιβλία έτοιμα στην αρχή κάθε σχολικής χρονιάς, θα επιλέξει με ανοιχτό μυαλό διαφορετικό βιβλίο από αυτό που θα του προτείνει ο καθηγητής του;! Αφού επιλέξει λοιπόν κάθε φοιτητής, στη συνέχεια θα δοθούν στους εκδότες οι εντολές να μοιράσουν τα βιβλία. Χρονικά αυτό τοποθετείται περίπου στο τέλος του εξαμήνου.
Εχουν όλα αυτά κάποιο βαθύτερο νόημα; Για ποιον ακριβώς λόγο γίνονται; Μήπως είναι απλές γραφειοκρατικές ασκήσεις; Τι γίνεται στα περισσότερα πανεπιστήμια στην αλλοδαπή; Σε κάθε γνωστικό αντικείμενο μερικά καλογραμμένα συγγράμματα ξεχωρίζουν και σιγά σιγά καθιερώνονται. Ο κάθε διδάσκων προτείνει ένα από αυτά στους φοιτητές του για «βιβλίο-οδηγό» και δημιουργεί παράλληλα στο Διαδίκτυο την ιστοσελίδα του μαθήματος. Διαθέτει, όπου κρίνει κατάλληλο, δικές του σημειώσεις στους φοιτητές που παρακολουθούν το μάθημα μέσα από την ιστοσελίδα του μαθήματος. Συγχρόνως, παραπέμπει τους φοιτητές του στην ηλεκτρονική βιβλιοθήκη του πανεπιστημίου του για ειδικές μελέτες και δημοσιευμένες εργασίες σε επιστημονικά περιοδικά που θεωρεί ότι χρειάζονται κατά περίπτωση στο μάθημά του (αυτό φυσικά αφορά τα μαθήματα προχωρημένων εξαμήνων και τα μεταπτυχιακά μαθήματα). Τόσο απλό και ουσιαστικό είναι το σύστημα διανομής συγγραμμάτων διεθνώς σήμερα.
Για ποιους λόγους «στράβωσε» το σύστημα στην Ελλάδα τόσο ώστε να χρειάζεται να θεσπίσουμε νομοθετικές ρυθμίσεις; Οι λόγοι είναι πολλοί, αλλά θα αναφέρω μόνο μερικούς:
1) Παλαιότερα κάθε τμήμα είχε έναν μόνο καθηγητή σε κάθε γνωστικό αντικείμενο, ο οποίος είχε την «έδρα» του τμήματος και την αποκλειστικότητα σε όλα (διδασκαλία, συγγράμματα, διεύθυνση εργαστηρίου κτλ.). Το εκπαιδευτικό μας σύστημα έχει «μνήμες» από την εποχή αυτή, με αποτέλεσμα όσοι αργότερα διαδέχθηκαν τους καθηγητές που είχαν την έδρα να θεωρήσουν καθήκον τους να κρατήσουν για τα μαθήματα που δίδασκαν οι καθηγητές της έδρας το σύγγραμμα που είχαν γράψει εκείνοι ή να γράψουν δικά τους (μ΄ όποιον δάσκαλο καθήσεις, τέτοια γράμματα θα μάθεις).
2) Σε ορισμένα τμήματα, ακόμη και σήμερα, η εξέλιξη μελών ΔΕΠ στις ανώτερες βαθμίδες συνδέεται με τη «συγγραφή μονογραφίας» που στη συνέχεια γίνεται διδακτικό σύγγραμμα.
3) Οι πανεπιστημιακές βιβλιοθήκες ως πρόσφατα (όχι πλέον) ήταν σε πολύ κακή κατάσταση για να παίξουν κάποιον ουσιαστικό ρόλο.
4) Οι μαθητές στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση δεν έχουν γνωρίσει ακόμη την αξία της βιβλιοθήκης και της εργασίας στο μάθημα (δυστυχώς, θα πάρει χρόνια να αναπτυχθούν οι σχολικές βιβλιοθήκες και να βρεθεί «χρόνος» για εργασίες στα ελληνικά σχολεία).
5) Ο τρόπος μελέτης των φοιτητών στα ελληνικά ΑΕΙ δεν επιτρέπει ούτε την πολυτέλεια της μελέτης του «μοναδικού συγγράμματος», αλλά οδηγεί τους φοιτητές να αναζητούν «φωτοτυπίες από παλαιότερα θέματα και SΟS» λίγες ημέρες πριν από την εξεταστική. Υπάρχουν όμως λύσεις που πλησιάζουν τη διεθνή πραγματικότητα και μπορούν να εφαρμοστούν στην Ελλάδα; Υπάρχουν και είναι εύκολο να εφαρμοστούν. Αναλυτικότερα:
1) Πρέπει, όπου είναι εφικτό, να αλλάζουν οι διδάσκοντες που διδάσκουν τα υποχρεωτικά μαθήματα κάθε 4-5 χρόνια, ώστε να μη διδάσκονται τα μαθήματα αυτά πάντα από τους ίδιους. Η ανανέωση του προσωπικού δεν αφήνει περιθώρια για τη δημιουργία μιας «μόνιμης» και μακροπρόθεσμης σχέσης με το μάθημα που έχει αποτέλεσμα και τη συγγραφή ειδικών συγγραμμάτων.
2) Είναι σχετικά απλό να μεταφραστούν, με την επιστημονική επιμέλεια του διδάσκοντος, τα κλασικά και διεθνώς καθιερωμένα συγγράμματα στα ελληνικά.
3) Μπορεί να καθιερωθεί η υποχρεωτική ανάπτυξη ιστοσελίδων για κάθε μάθημα στις οποίες θα παρέχεται στους φοιτητές συμπληρωματικό υλικό. Ενα φωτεινό παράδειγμα προς την κατεύθυνση αυτή αποτελεί το πρόγραμμα «Ανοιχτά μαθήματα» του ΜΙΤ (https://ocw.mit.edu/ΟcwWeb/web/home/home/index.htm) ή τα ελεύθερα προγράμματα για τη δημιουργία ιστοσελίδων μαθημάτων (https://www.moodle.org/). Το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης έχει αγοράσει ένα διεθνώς καθιερωμένο πρόγραμμα για τη διαχείριση των ηλεκτρονικών μαθημάτων και έχει δημιουργήσει μια ομάδα νέων ανθρώπων για την υποστήριξη των μαθημάτων στο Διαδίκτυο. Είμαι σίγουρος ότι αντίστοιχη ετοιμότητα έχουν και τα άλλα εκπαιδευτικά ιδρύματα.
Πολλά απ΄ όσα προτείνω εδώ έχουν ήδη εφαρμοστεί, ωστόσο μόνο από λίγους, δυστυχώς, συναδέλφους. Παραμένει το υπουργείο Παιδείας να στηρίξει, χρηματοδοτώντας προτάσεις, τη μαζική ανάπτυξη των ιστοσελίδων για τα μαθήματα ή πρωτοβουλιών αντίστοιχων του ΜΙΤ. Σε μια τέτοια πρωτοβουλία στηρίζεται το μέλλον στη διαδικασία επιλογής πανεπιστημιακών συγγραμμάτων τον 21ο αιώνα.
Προτείνω λοιπόν στο υπουργείο Παιδείας να αναβάλει για άλλη μία χρονιά τη «μεταρρύθμιση στα συγγράμματα». Οι πρωτοετείς φοιτητές έχουν τεράστιες δυσκολίες προσαρμογής στο Πανεπιστήμιο, ας μην τους στερήσουμε τα συγγράμματα για ένα ολόκληρο εξάμηνο. Σταδιακά, ύστερα από ειδική χρηματοδότηση από το 4ο Κοινοτικό Πλαίσιο, να περάσουμε σε νέες, πιο ριζοσπαστικές λύσεις στην παροχή συγγραμμάτων. Η σημερινή ρύθμιση στον νόμο-πλαίσιο δεν εξυπηρετεί κανένα σκοπό και δεν υπηρετεί κανέναν (μεσοπρόθεσμο ή μακροπρόθεσμο) στόχο.
Ο κ. Λ. Βλάχος είναι καθηγητής στο Τμήμα Φυσικής του ΑΠΘ.
