Κλέφτης Ρομπέν ή επιχειρηματίας Υπουργός;

Αν όντως αληθεύει το θρυλούμενο ότι ο Ρομπέν των Δασών όσα έκλεβε από τους πλούσιους τα έδινε στους φτωχούς, τότε έχουμε μια προφανή σύγκρουση αξιών: από τη μια ο ήρωας παρανομεί στο επίπεδο της λειτουργίας των θεσμών, από την άλλη όμως, σύμφωνα τουλάχιστον με τη χριστιανική ηθική, διαπράττει θεάρεστη πράξη. Υποθέτουμε πως όταν κάποια στιγμή επανέκτησε το βασίλειό του, έδωσε τέλος σε αυτή την πρακτική. Δεν είχε πια λόγο να κλέβει τους πλούσιους (πιθανώς τους φορολογούσε αγρίως), αλλά είχε ήδη αναλάβει την υποχρέωση να συντρέχει τους αναξιοπαθούντες, τους μικροσυνταξιούχους, τη φτωχολογιά. Υπό αυτή την έννοια συνδύαζε, ως κυβερνήτης πλέον, νομιμότητα και ηθική, ή κάτι τέτοιο, τελοσπάντων.

Από την άλλη, αν σήμερα ένας πάμπλουτος Υπουργός επιθυμεί (όπως κάθε θνητός) να αυξήσει την περιουσία του και να διασφαλίσει (όπως κάθε οικογενειάρχης) το μέλλον των παιδιών του και προκειμένου να πληρώνει λιγότερους φόρους ιδρύει προς τούτο μια δική του εταιρεία, μπορούμε να ισχυρισθούμε πως διαπράττει κάποιο αδίκημα νομικής τάξεως; Οχι. Οι πράξεις του είναι, ή εμφανίζονται να είναι, νόμιμες, ή, έστω, νομιμοποιημένες. Αναμφίβολα λοιπόν ο Υπουργός δεν έχει καμία σχέση με τις δραστηριότητες του Ρομπέν των Δασών. Ούτε τους πλούσιους κλέβει, αλλά ούτε και έρχεται αρωγός (ως δημόσιο πρόσωπο, φυσικά) στους φτωχούς. Πάει καλά. Εξετάζοντας όμως το πράγμα βαθύτερα θα μπορούσαμε να πούμε πως ο Υπουργός «κλέβει» τους φτωχούς (είναι σαφές τι εννοώ!) καθώς, σύμφωνα με όσα τού προσάπτουν, με το να στήσει μια εταιρεία δεν καταβάλλει τους ίδιους φόρους που θα κατέβαλε ως ιδιώτης. Αλλά ακόμη και έτσι ο Υπουργός είναι εντός της, ας πούμε, «νομιμοποιημένης νομιμότητας». Κάνει ό,τι ακριβώς θα έκανε και ένας καλός και προκομμένος επιχειρηματίας: κερδίζει κάτι παραπάνω από τους άλλους. Στο «Βήμα» της προηγούμενης Κυριακής (7.9.08, σελ. Α12) ο πρώην υπουργός Εμπορικής Ναυτιλίας αναφερόμενος στις δραστηριότητές του λέει: «Δεν είναι φοροαποφυγή γιατί και οι εταιρείες πληρώνουν φόρο. Είναι μια λογιστική επιλογή. Δεν την εφηύρα εγώ, δεν είναι δική μου πατέντα».

Αυτή η «λογιστική επιλογή», αυτή δηλαδή η «πατέντα» να γλιτώνουμε φόρους, ήταν, για να συνεχίσουμε τον φαινομενικά αυθαίρετο παραλληλισμό, παντελώς άγνωστη στον Ρομπέν των Δασών. Η πατέντα του Ρομπέν δεν αποσκοπούσε σε ίδιον όφελος. Είχε να κάνει, θα λέγαμε, με το συμφέρον των πολλών. Μείωνε κατά κάποιο τρόπο τις κοινωνικές αδικίες και διαφορές. Το ερώτημα λοιπόν ύστερα από όλα αυτά είναι, ποιος από τους δύο είναι πολιτικώς ορθότερος; Ο κλέφτης Ρομπέν, ή ο τίμιος επιχειρηματίας Υπουργός;

Για τους ρομαντικούς η επιλογή είναι σίγουρα ο Ρομπέν. Για τους νομοταγείς νεοφιλελεύθερους ο κ. Υπουργός. Ομως για τους πολλούς, για όλους εκείνους που αρνούνται την πολιτική αυθαιρεσία και τον πολιτικό φαρισαϊσμό, ούτε ο ένας τύπος ούτε ο άλλος χρειάζεται. Ωστόσο αν έπρεπε σώνει και καλά να διαλέξουμε έναν, η επιλογή του Ρομπέν (υπό την προϋπόθεση βέβαια ότι τα θρυλούμενα είναι αληθή) θα ήταν προτιμότερη. Παρά ταύτα η απόρριψη του Υπουργού δεν πρέπει να στηρίζεται στο γεγονός ότι (τάχα) παρανομεί ή φοροδιαφεύγει (τι ρήμα κι αυτό!). Ο Υπουργός απορρίπτεται όχι διότι ξεπέρασε τη θεσμοθετημένη νομιμοποίηση του κέρδους. Η «πατέντα» του (είπαμε) είναι νόμιμη, ή έστω νομιμοποιημένη, παρά το γεγονός πως ελέγχεται πολιτικώς μη ορθή. Ο Υπουργός πρέπει να απορριφθεί, σε σύγκριση με τον Ρομπέν των Δασών, διότι περιφρόνησε ή αγνόησε ένα ουσιώδες συστατικό της δημοκρατικής ηθικής: την ισότητα στις ευκαιρίες. Και αυτός και όσοι άλλοι Υπουργοί, σύζυγοι, κουμπάροι και συγγενείς υπουργών ή βουλευτών δεν θα κέρδιζαν τόσα (νόμιμα, έστω) αν ήσαν απλοί πολίτες. Ολοι τους διευκολύνθηκαν, στον ένα βαθμό ή στον άλλο, φανερά ή υπόγεια, πλαγίως ή ευθέως από τη δημόσια θέση τους. Είναι κανείς που μπορεί να το αμφισβητήσει; Σε σχετικό πίνακα που δημοσιεύθηκε πρόσφατα (μετά το «πόθεν έσχες» των πολιτικών) φαίνεται πως οι περισσότεροι βουλευτές ή υπουργοί, όλου του πολιτικού φάσματος, αύξησαν κατακόρυφα την προσωπική τους περιουσία με την πάροδο του καιρού. Προφανώς δεν έκλεψαν, προφανέστατα όμως είχαν περισσότερες ευκαιρίες από όλους τους υπόλοιπους.

Στον βαθμό λοιπόν που οι πολιτικοί μας διευκόλυναν εαυτούς ή άλλους να πλουτίσουν μέσα στα όρια μιας νομιμοποιημένης «πατέντας», σε αυτό τον βαθμό πρέπει να ελεγχθούν, να ζυγισθούν κι όσοι βρεθούν λειψοί να απορριφθούν. Και φυσικά ούτε η ηθική παρανομία του Ρομπέν των Δασών μας χρειάζεται, ούτε η ανήθικη νομιμότητα των πολιτικών μας. Υπάρχει ένας καλύτερος δρόμος, ο δρόμος της ηθικής νομιμότητας. Υπάρχει ο δρόμος της δημοκρατικής ηθικής. Οσο και να έχει χορταριάσει, εξακολουθεί και υπάρχει. Και εύκολα μπορεί κανείς να τον περπατήσει. Αρκεί να θέλει.

Ο κ. Γιώργης Γιατρομανωλάκης είναι καθηγητής Κλασικής Φιλολογίας και συγγραφέας.