Το δίκαιο του ισχυροτέρου σε εφαρμογή

Κατά τη διάρκεια του Πελοποννησιακού Πολέμου, όταν η παντοδύναμη Αθήνα ετοιμαζόταν να εξοντώσει τη θεωρητικά ανεξάρτητη αλλά μικρή και ανίσχυρη Μήλο, οι κάτοικοί της στην προσπάθειά τους να σωθούν επικαλέστηκαν τις αρχές του σεβασμού και της δικαιοσύνης. Οι Αθηναίοι γέλασαν σαρκαστικά λέγοντας: «Οι ισχυροί κάνουν ό,τι θέλουν και οι ανίσχυροι υποφέρουν όσο τους πρέπει». Και πράγματι οι κάτοικοι της Μήλου υπέφεραν μόνοι και αβοήθητοι. Η Γεωργία είναι η σύγχρονη Μήλος. Δέχθηκε τους βομβαρδισμούς της Ρωσίας ως απάντηση στην ανταλλαγή πυρών μεταξύ των στρατευμάτων της και των δυνάμεων της αποσχισθείσας Νότιας Οσετίας, που έλαβαν στη συνέχεια τη μορφή σύγκρουσης μεταξύ των δύο χωρών. Ακόμη και αν δεχθούμε τους ρωσικούς ισχυρισμούς για τα γεγονότα, η δριμύτητα με την οποία αντέδρασε η Μόσχα παραμένει υπερβολική και αναίτια. Οι ΗΠΑ και οι ευρωπαίοι σύμμαχοί τους δεν πρόκειται ωστόσο να κάνουν κάτι που θα πλήξει ουσιαστικά τη Ρωσία.

Η υπομονετική στάση υπαγορεύεται από πλείστους λόγους: η συνεργασία της Ρωσίας είναι πολύτιμη σε πολλά ζητήματα και το στρίμωγμά της στη γωνία το μόνο που θα κατάφερνε θα ήταν η ενίσχυση του φιλοπόλεμου χαρακτήρα και του αυταρχισμού της. Μόνη λύση λοιπόν η διπλωματία – και βλέπουμε…

Οι προτάσεις των «σοφών» για περαιτέρω εξοπλισμό της Γεωργίας, μποϊκοτάρισμα των Χειμερινών Ολυμπιακών Αγώνων του 2014 στο Σότσι της Ρωσίας και αποπομπή της από το G8 δεν θα βρουν αποδέκτες. Τέτοια μέτρα θα μπορούσαν να εφαρμοστούν σε έναν ιδανικό κόσμο αλλά όχι στον πραγματικό. Αυτή είναι η πικρή αλήθεια για τη Γεωργία.

Μία ακόμη αμείλικτη αλήθεια είναι ότι η συγκεκριμένη συμπεριφορά της Ρωσίας είναι ο κανόνας και όχι η εξαίρεση. Ολες οι μεγάλες δυνάμεις επιβάλλουν τη θέλησή τους στους αδύναμους γείτονες περιορίζοντας την ελευθερία τους.

Οι συζητήσεις περί της δυναμικής της παγκοσμιοποίησης και των νέων κανόνων διεθνούς δικαίου δεν πρόκειται να επιβληθούν στον πολιτικό ορθολογισμό, σε αυτό δηλαδή που παραδοσιακά ονομάζεται «realpolitik». Η Ρωσία θα συνεχίσει να «αποτρέπει» τα γειτονικά της κράτη να ενισχύουν τους δεσμούς με τους αντιπάλους της. Τα μέσα μπορεί να ποικίλλουν, ο σκοπός όχι. Ο Βλαντίμιρ Πούτιν ενσαρκώνει την πολιτική της σημερινής Ρωσίας, η οποία αντανακλά μια βαθύτερη αλήθεια, την ισορροπία της πολιτικής της ισχύος.

Σε αυτή την κρίση οι ΗΠΑ και η Ευρώπη είχαν την αναμενόμενη αντίδραση: απέφυγαν να ξοδέψουν αίμα και χρήμα τη στιγμή που οι κίνδυνοι είναι τεράστιοι και τα ζωτικά συμφέροντα ανύπαρκτα. Κανένα κράτος-μέλος του ΝΑΤΟ δεν θα ήθελε να εμπλακεί σε σύγκρουση με τη Ρωσία ούτε και να υποσχεθεί μελλοντική προστασία στη Γεωργία. Η επικρατέστερη άποψη λέει ότι η ρωσική έφοδος θα μειώσει τις πιθανότητες της Γεωργίας να ενταχθεί στο ΝΑΤΟ, το οποίο άλλωστε παρουσιάστηκε διχασμένο στην τελευταία του Σύνοδο σχετικά με αυτή την υποψηφιότητα.

Η επίθεση όμως της Ρωσίας δείχνει και κάτι άλλο: πόσο λίγο μετράει στην πολιτική η ευγνωμοσύνη μεταξύ των εθνών και πόσο εύκολα γίνεται αντικείμενο εκμετάλλευσης από τους παγκόσμιους ηγεμόνες.

Οταν ο πρόεδρος Μιχαήλ Σαακασβίλι έστελνε στρατεύματα στο Ιράκ και ανακηρυσσόταν «στενός σύμμαχος» του προέδρου Μπους περίμενε αναμφίβολα να αποκομίσει κάποια οφέλη σε περίπτωση ανάγκης. Πίστεψε ίσως ότι οι ΗΠΑ θα κινητοποιούσαν τους συμμάχους τους και θα συνέτιζαν τη Ρωσία σε περίπτωση εισβολής, παρέχοντας στήριξη στη χώρα του.

Αν είναι έτσι, τότε υπολόγισε λάθος. Οι ΗΠΑ ευθύνονται που δεν έκαναν σαφές ότι το «ευχαριστώ» δεν σήμαινε πόλεμο.

Η παρούσα κρίση μάς λέει κάτι ακόμη, ασφαλώς ανησυχητικό, για την αποτελεσματικότητα των διεθνών οργανισμών όταν πρέπει να διαχειριστούν επιθετικές συμπεριφορές. Ορισμένοι αναλυτές περίμεναν ότι τα Ηνωμένα Εθνη θα εφαρμόσουν το δίκαιο στη Γεωργία. Ωστόσο τι ακριβώς σημαίνει αυτό; Ο ΟΗΕ δεν μπορεί να περιορίσει τη Ρωσία περισσότερο από όσο το έκανε με τον «προληπτικό πόλεμο» του Μπους εναντίον του Ιράκ. Το 2003 η Ουάσιγκτον δεν είχε λάβει καμία εντολή από τον ΟΗΕ και η αδυναμία του Οργανισμού έγινε αντικείμενο κριτικής. Το ίδιο πράττει και το Κρεμλίνο, εκθέτοντας τις αντιρρήσεις του στο Συμβούλιο Ασφαλείας και βάζοντας βέτο- με την υποστήριξη της συμμάχου Κίνας- σε όποια απόφαση θα είναι εναντίον των ρωσικών συμφερόντων.

Εν ολίγοις ό,τι συμβαίνει στον ΟΗΕ μοιάζει με θέατρο: υποκριτικές δηλώσεις, οργισμένες καταγγελίες και απειλές κυρώσεων. Τίποτε από αυτά δεν θα λύσει το θεμελιώδες πρόβλημα της Γεωργίας, την ανισορροπία δυνάμεων έναντι της Μόσχας.

Ο εξόχως κυνικός Πούτιν δεν διακινδυνεύει τίποτε επιτιθέμενος σε μια αδύναμη χώρα. Αντιθέτως ο Μπους δεν φαίνεται να γνωρίζει την ψυχοσύνθεση του ρώσου προέδρου. Και προφανώς δεν έχει διαβάσει καθόλου Θουκυδίδη.

Ο κ. Rajan Μenon είναι καθηγητής Διεθνών Σχέσεων στο Πανεπιστήμιο Lehigh των ΗΠΑ.