Η ήττα της Δεξιάς στις εκλογές του 1950

Από την επομένη των τελευταίων εκλογών και με βάση τις δημοσκοπήσεις πολλοί προβλέπουν το τέλος του «Δικομματισμού». Κάποιοι τον «ξορκίζουν» και καθημερινά διατυπώνονται σενάρια για τη «διαδοχή» του… με αποκλεισμό των συνεργα
σιών! Ο «Δικομματισμός», στον οποίο οφείλουμε την πολιτική σταθερότητα για 34 χρόνια- τη μακροβιότερη του κοινοβουλευτισμού από το 1844-,
έχει τη «δική του ιστορία». Η αφήγηση και η υπενθύμιση αυτής της ιστορίας με το ανάγνωσμα που άρχισε την περασμένη Κυριακή- και θα συνεχισθεί τις επόμενες ημέρες- προσφέρουν μιαν άλλη οπτική των πολιτικών εξελίξεων.

Οι Αμερικανοί δεν ήθελαν να δοθούν αφορμές αμφισβήτησης του αποτελέσματος και ταυτόχρονα επεδίωκαν αποδυνάμωση του Λαϊκού Κόμματος για να διευκολυνθεί η είσοδος στην πολιτική του «μεσσία» Παπάγου

Ο ι Αμερικανοί που θα αναλάβουν για πρώτη φορά το «μάνατζμεντ» ελληνικών εκλογών είχαν αποκρούσει κάθε ιδέα «μεταβατικής κυβέρνησης» και συνταγματικής εκτροπής. Είχαν πολύ καλά σχεδιάσει την «πολιτική διαχείριση» της μετεμφυλιακής περιόδου.

Στα μέσα Νοεμβρίου του 1949 ο πρεσβευτής Γκρέιντι περιόδευε στην Ελλάδα και διεκήρυττε ότι «αι εκλογαί πρέπει να διεξαχθούν ουχί βραδύτερον των αρχών του προσεχούς έτους»…

Ετσι και έγινε. Με την είσοδο του 1950 οι πολιτικές εξελίξεις είναι ραγδαίες. Στις 5 Ιανουαρίου ο αρχιστράτηγος Παπάγος ρίχνει τη δική του «βόμβα». Καλεί στο γραφείο του(!) τον υπουργό Στρατιωτικών Π. Κανελλόπουλο και υποβάλλει την παραίτησή του!

Το πρωί της ίδιας ημέρας ο Σοφ. Βενιζέλος καλεί τους βουλευτές του κόμματός του και τους ανακοινώνει την απόφασή του να αποχωρήσει από την κυβέρνηση. Το μεσημέρι ενημερώνει και τον πρωθυπουργό Διομήδη. Αφορμή το σκάνδαλο Χατζηπάνου. Το πρωί είχε αποκαλύψει «Το Βήμα» ότι ο υπουργός Μεταφορών Χατζηπάνος και μια προσωπική φίλη της συζύγου του Τσαλδάρη είχαν «στήσει» τον διαγωνισμό μεταφοράς καυσίμων. Το σκάνδαλο θα επιβεβαιωθεί αργότερα με την καταδίκη του Χατζηπάνου και των συνεργών του. Οι πολιτικές συνέπειες όμως ήταν άμεσες.

Μετά την αποχώρηση του Βενιζέλου από το γραφείο του πρωθυπουργού Διομήδη εισέρχεται ο Κανελλόπουλος με την παραίτηση του Παπάγου και τη δική του.

Ο Διομήδης με τις τρεις παραιτήσεις στο χέρι μεταβαίνει στα Ανάκτορα. Υποβάλλει την παραίτηση της κυβέρνησης και προτείνει τον σχηματισμό κυβέρνησης πολιτικής ευθύνης για τη διεξαγωγή αδιάβλητων εκλογών.

Την ημέρα των Θεοφανίων ορκίζεται νέα κυβέρνηση υπό τον παλαιό κερκυραίο πολιτικό Τζων Θεοτόκη. Εκτός του πρωθυπουργού, ο οποίος κρατεί τα τρία πολεμικά υπουργεία, το μόνο πολιτικό πρόσωπο είναι ο Στ. Στεφανόπουλος στο υπουργείο Συντονισμού.

Ακολουθεί ανάκληση της παραίτησης Παπάγου, που συνοδεύεται από σιβυλλική δήλωση αλλά αποκαλυπτική των προθέσεών του.

«Οπως ακριβώς η παραίτησις του κ. Παπάγου δεν εσήμαινεν ότι ούτος απεφάσισε να πολιτευθή, ούτω και η ανάκλησις της παραιτήσεώς του ουδόλως σημαίνει ότι απεφάσισε να μη πολιτευθή».

Η κυβέρνηση Θεοτόκη προχώρησε στην προκήρυξη εκλογών για τις 5 Μαρτίου με την απλή αναλογική. Σε αυτές μετείχαν 29 κόμματα μεμονωμένα, σε «μέτωπα» και σε παρατάξεις. Μόνο τα δέκα αντιπροσωπεύθηκαν στη νέα Βουλή. Ο προεκλογικός αγώνας είχε πάθος και τις συνήθεις αντιδικίες και αντιπαραθέσεις μεταξύ των κομμάτων, αλλά η εικόνα ήταν «ειδυλλιακή» σε σχέση με τις εκλογές του 1946.

Οι Αμερικανοί δεν ήθελαν να δοθούν αφορμές αμφισβήτησης του αποτελέσματος και ταυτόχρονα επεδίωκαν αποδυνάμωση του Λαϊκού Κόμματος για να διευκολυνθεί η είσοδος στην πολιτική του «μεσσία» Παπάγου… Με τη συμβολή και του αρχιστρατήγου, απετράπη η παρέμβαση του Στρατού και του παρακράτους, η οποία θα λειτουργούσε υπέρ της Δεξιάς, όπως συνέβη το 1946 και αργότερα, το 1961.

Το ΚΚΕ, το οποίο απείχε από τις εκλογές του 1946, είχε τεθεί εκτός νόμου με τη λήξη του εμφυλίου πολέμου. Πριν από τις εκλογές τέθηκε προς συζήτηση η νομιμοποίησή του και η παροχή γενικής αμνηστίας. Στις φυλακές και στους τόπους εξορίας βρίσκονταν χιλιάδες Ελληνες που είχαν ενταχθεί στον ΕΛΑΣ.

Μόνο ο Πλαστήρας και ο Μαρκεζίνης θα ταχθούν υπέρ της νομιμοποίησης. Το Λαϊκό Κόμμα και ο Γ. Παπανδρέου ούτε συζήτηση δεν δέχονταν. Ο Πλαστήρας είχε δηλώσει ότι ο Βενιζέλος του είχε υποσχεθεί πως θα προσχωρούσε σε έναν υπό την ηγεσία τού στρατηγού «Λαϊκόν Συναγερμόν». Ο Βενιζέλος θα διαψεύσει ότι είχε δώσει τέτοια υπόσχεση και ο Πλαστήρας θα εκφράσει τη λύπη του για την «ασθενή μνήμη» του αρχηγού των Φιλελευθέρων.

Πριν από τις εκλογές έγιναν προτάσεις προς τον Πλαστήρα από τον Σβώλο, τον Τσιριμώκο και τους «Αριστερούς Φιλελευθέρους» (Ν. Γρηγοριάδης- Στ. Χατζήμπεης) να συγκροτηθεί υπό την ηγεσία του «Δημοκρατικό Μέτωπο». Δημοσιεύθηκε και σχετική έκκληση στην εφημερίδα «Μάχη» (του Ηλία Τσιριμώκου), στην οποία η κίνηση οριοθετείτο «διαχωρισμένη με σαφήνεια από το ΚΚΕ, αλλά διαχωρισμένη και από τη Δεξιά». Στις ζυμώσεις μετείχε και το «Σοσιαλιστικό Κόμμα» του Γιάννη Πασαλίδη (πρώτου προέδρου της ΕΔΑ), το οποίο το 1945-47 ήταν ενταγμένο στον πολιτικό συνασπισμό του ΕΑΜ.

Ο Πλαστήρας θα αρνηθεί την πρόταση για «λόγους σκοπιμότητας». Φοβόταν, όχι αδικαιολόγητα, ότι η συγκρότηση ενός «αριστερού μετώπου» θα οδηγούσε σε πόλωση και σύγχυση ως προς την ιδεολογική ταυτότητα και την πολιτική που θα ακολουθούσε σε περίπτωση εκλογικής νίκης. Δεν είχε κλείσει χρόνος από το τέλος του Εμφυλίου και ακόμη η ηγεσία του ΚΚΕ, από το εξωτερικό όπου βρισκόταν, διακήρυττε ότι έχει «τα όπλα παρά πόδα» ελπίζοντας σε επανάληψη του ανταρτοπολέμου!

Μετά την άρνηση του Πλαστήρα συγκροτήθηκε το «μικρό μέτωπο» της Αριστεράς, με συμμετοχή του ΣΚΕΛΔ (Τσιριμώκος- Σβώλος), της «Ενωσης Δημοκρατικών Αριστερών» του Ι. Σοφιανόπουλου και των «Αριστερών Φιλελευθέρων» (Γρηγοριάδης- Χατζήμπεης). Προτάθηκε στον Πασαλίδη να μετάσχει στους συνδυασμούς ως ξεχωριστή προσωπικότητα, αλλά αυτός αρνήθηκε. Το ΚΚΕ θα συστήσει στους οπαδούς του να ψηφίσουν τη «Δημοκρατική Παράταξη» και όπου δεν έχει συνδυασμούς να ψηφισθεί η ΕΠΕΚ. Αλλά παράλληλα συνιστούσε να καταψηφισθούν οι ηγέτες και κυρίως οι Πλαστήρας, Σβώλος, Τσιριμώκος, Στρατής και άλλοι, χαρακτηρίζοντας τους περισσότερους «πράκτορες της Ιντέλιτζενς Σέρβις»! Στις εκλογές της 5ης Μαρτίου 1950 μετείχαν 29 κόμματα (3.042

υποψήφιοι) είτε μεμονωμένα είτε «μέτωπα», «ενώσεις», «παρατάξεις», «συνασπισμοί». Πολλά ήταν «προσωπικά» πολιτευτών που είχαν «διαφωνήσει» με τον αρχηγό τους, «οικογενειακά» ή «γραφικά».

Το κλίμα των εκλογών περιγράφεται σε σχετικό δημοσίευμα του συντηρητικού «Εconomist»:

«Αι εκλογαί διεξάγονται υπό το φάσμα του φόβου και με τον Εμφύλιον τόσον πρόσφατον ώστε να μη επιτρέπη διαυγήν κρίσιν. Αι φυλακαί είναι γεμάται και εις την Μακρόνησον και Τρίκερι υπάρχουν πάρα πολλοί ύποπτοι χωρίς τίποτε εναντίον τους, εκτός ίσως συγγενούς συμπολεμήσαντος με τους αντάρτες, είτε κατηγοριών τρίτων προσώπων. Ακόμη και εάν αι πρακτικαί δυσχέρειαι των εκλογών δύνανται να υπερνικηθούν- η πλήρης αναθεώρησις των εκλογικών καταλόγων και η ματαίωσις του επηρεασμού διά της βίας των όπλων- η ατμόσφαιρα της εντάσεως και της οξύτητος παραμένει» («Το Βήμα», 28 Ιανουαρίου 1950).

Τα τελικά αποτελέσματα των εκλογών: επί 1.688.923 εγκύρων ψηφοδελτίων πήραν: Λαϊκό Κόμμα 317.512, δηλαδή το 18,8% των ψήφων και έδρες 62, Κόμμα Φιλελευθέρων 291.083, 17,24%, έδρες 56, ΕΠΕΚ 277.739, 16,44%, έδρες 45, κόμμα Γ. Παπανδρέου 180.185, 10,67%, έδρες 35, Δημοκρατική Παράταξις 163.824, 9,70%, έδρες 18, ΠΑΠ (Κοτζιάς, Μανιαδάκης, Τουρκοβασίλης) 137.618, 8,15%, έδρες 16, ΜΕΑ (Κανελλόπουλος, Παπαδόπουλος, Σακελλαρίου) 88.979,

5,27%, έδρες 7, Εθνικό Κόμμα (Ζέρβας) 61.573, 3,65%, έδρες 7, ΠΑΕ (Μπαλτατζής, Μυλωνάς) 44.308,

3,62%, έδρες 3, Νέον Κόμμα (Σπ. Μαρκεζίνης) 42.157, 2,5%, έδρα 1. Η ΕΠΕΛ των Μαυρομιχάλη, Βαμβέτσου κ.ά., που πήρε 26.925 ψήφους, το «Εθνικόν Αγροτικόν Κόμμα της Χ» του Γρίβα, που συγκέντρωσε 14.256 ψήφους, και άλλα κομματίδια δεν κατόρθωσαν να βγάλουν βουλευτή.

Η Δεξιά με το Λαϊκό Κόμμα υπέστη συντριπτική ήττα. Επεσε στο 50% των ψήφων που είχε λάβει το 1946. Ηταν όμως ευχαριστημένος ο στρατάρχης Παπάγος, ο οποίος είχε στηρίξει το ΠΑΠ των τεταρτοαυγουστιανών. Φάνηκε απρόθυμος να κινήσει τους «μηχανισμούς» υπέρ του Λαϊκού Κόμματος ή του «φίλου» του Σπύρου Μαρκεζίνη. Είχε τον σκοπό του, που δεν τον αποκρύπτει σε δήλωσή του μετά τις εκλογές: «Τα αποτελέσματα των εκλογών δεικνύουν τον αναμφισβήτητον πόθον του ελληνικού λαού διά κάτι το νέον». Το «νέον» θα ήταν ο «Συναγερμός»- κατά αντιγραφή του Ντε Γκωλ- του στρατάρχη…

Δυσαρεστημένοι και οι Αμερικανοί για τη «σοβαρή στροφή προς τα Αριστερά», οι οποίοι θα αρχίσουν να σχεδιάζουν την κίνηση Παπάγου. Δυσαρεστημένος και ο Γ. Παπανδρέου: «Τα αποτελέσματα των εκλογών ηλλοίωσαν την φυσιογνωμίαν της πολιτικής μας ζωής. Ο μύθος των δύο μεγάλων κομμάτων διελύθη… Εδημιουργήθη νέα πολιτική κατάστασις η οποία πρέπει να αντιμετωπισθή με νέα κριτήρια».