Τα τελευταία πέντε χρόνια

Δύο εικοσάρηδες Νεοϋορκέζοι, η Κάθι και ο Τζέιμι, βρίσκουν και χάνουν τον έρωτα στη διάρκεια μιας περιόδου πέντε χρόνων. Η μεν ηρωίδα, η Κάθι, αφηγείται την ιστορία αντίστροφα, ο δε ήρωας, o Τζέιμι, σε ευθεία χρονολογική σειρά. Μια απλή ιστορία με τίτλο «The Last Five Years» έγινε ένα από τα δημοφιλέστερα off-Broadway μιούζικαλ του βραβευμένου με τρία Tony αμερικανού συνθέτη και ενορχηστρωτή Τζέισον Ρόμπερτ Μπράουν (για τις παραστάσεις «Parade» και «The Bridges of Madison County») και χαρακτηρίστηκε μάλιστα ένα από τα δέκα καλύτερα μιούζικαλ του 2001 από το περιοδικό «Time», όταν έκανε δηλαδή την πρεμιέρα του στο θέατρο Northlight στο Σικάγο. Βασισμένο στην προσωπική του ιστορία, καθώς ο πρωταγωνιστής είναι ένας ανερχόμενος συγγραφέας και η πρωταγωνίστρια μια ηθοποιός όπως η πρώην σύζυγός του Τερίζα Ο’ Νιλ, έχει ανέβει σε σκηνές όλου του κόσμου, έγινε ταινία το 2014 με τους Αννα Κέντρικ και Τζέρεμι Τζόρνταν και τώρα παρουσιάζεται για πρώτη φορά στην Ελλάδα σε μια φιλόδοξη παραγωγή της Εναλλακτικής Σκηνής της Εθνικής Λυρικής Σκηνής. Η μουσική διεύθυνση είναι του Μιχάλη Παπαπέτρου, η μετάφραση και η σκηνοθεσία του κωμικού και λιμπρετίστα Δημήτρη Δημόπουλου και πρωταγωνιστούν οι Βάσια Ζαχαροπούλου και Πάρις Παρασκευάδης.

Το μιούζικαλ – στο οποίο, όσον αφορά τη μουσική, η ποπ-ροκ συνδυάζεται ιδανικά με την τζαζ, την κλασική και τη φολκ με στοιχεία κάντρι – μεταφέρεται στα ελληνικά, σε εγκεκριμένη απόδοση από τον αμερικανό δημιουργό του. «Ο ίδιος ο Μπράουν έχει αλλάξει στίχους στο έργο του, όπως πιστοποιείται και από τις δύο υπάρχουσες αγγλόφωνες ηχογραφήσεις του έργου, όμως κάθε μεταφορά σε μια άλλη γλώσσα αποτελεί μια ευκαιρία επαναδιαπραγμάτευσης του πρωτότυπου υλικού όχι μόνο για την παρουσίασή του σε ένα αλλόγλωσσο κοινό, αλλά και για την εποχή που παρουσιάζεται. Ετσι, μπορεί μια μετάφραση ενός έργου του 2001 να ενσωματώνει προβληματισμούς και συζητήσεις που αφορούν το 2023. Αλλωστε, δεν αντιμετωπίζουμε το έργο ως έργο εποχής, η παράστασή μας δεν τοποθετεί αυτά τα «τελευταία πέντε χρόνια» του τίτλου στην περίοδο που πρωτοπαρουσιάστηκε, αλλά η αφετηρία της αντίστροφης χρονικά αφήγησης του έργου τοποθετείται στο σήμερα» θα εξηγήσει στο BHΜΑgazino ο Δημήτρης Δημόπουλος.

Στο συγκεκριμένο έργο, μια δυσκολία στη μετάφραση των στίχων αποτελούσε το γεγονός πως ο Τζέιμι είναι ένας Αμερικανοεβραίος ο οποίος στο πρώτο του τραγούδι εκφράζει τη χαρά του που ερωτεύτηκε μια κοπέλα η οποία δεν προέρχεται από την ίδια κοινότητα. «Η χρήση πολλών εκφράσεων στα γίντις, εκφράσεων που γίνονται ευκολότερα κατανοητές σε ένα αμερικανικό ή και αγγλόφωνο κοινό, ήταν το πρώτο εμπόδιο που έπρεπε να υπερπηδήσω» θα εξηγήσει ο Δημόπουλος. «Φανταστείτε μεταγλωττισμένη τη «Νεράιδα και το παλικάρι», με τους Βροντάκηδες και τους Φουρτουνάκηδες να διαπληκτίζονται σε άλλες γλώσσες! Οχι μόνο δεν μεταφέρεται η προφορά, δεν μεταφέρεται καν η συμπαραδήλωση της κρητικής βεντέτας. Αυτό το χάσμα συμπαραδηλώσεων αποτελούσε το δεύτερο εμπόδιο στην απόδοση του συγκεκριμένου τραγουδιού και εδώ είναι που με βοήθησε η εμπειρία μου στην κωμωδία: αν κρατούσα το τόσο σκωπτικό χιούμορ που ο Μπράουν χρησιμοποιεί για να εκφράσει ο Τζέιμι τον ενθουσιασμό του που ερωτεύτηκε μια αλλόθρησκη, το τραγούδι για το ελληνικό κοινό θα έβγαινε εντελώς αντισημιτικό. Αν και ως σκηνοθέτης της παράστασης θα μπορούσα να βγάλω μια ταμπέλα που να λέει «ο Τζέιμι είναι Αμερικανοεβραίος και δύναται να μιλάει έτσι περιπαικτικά για τους ομοίους του», δεν ήταν κάτι που θα το ήθελα. Επρεπε να βρω λοιπόν μεταφραστικούς τρόπους ώστε ένας Τζέιμι που τραγουδάει στα ελληνικά για το πόσο χαίρεται που δεν αγάπησε μια Εβραία και καταγράφει κάθε ελάττωμα της φυλής του να μην προσληφθεί από το ελληνόφωνο κοινό ως αντισημίτης. Φανταστείτε αν αντί για τη Νία Βαρντάλος έκανε κάποιος μη Ελληνοαμερικανός μια ταινία σαν το «Γάμος α λα ελληνικά» – θα είχαμε πέσει να τον φάμε πως είναι ανθέλληνας!».

Ρόλοι υψηλών απαιτήσεων

Οι ερμηνευτές για τη συγκεκριμένη παράσταση επιλέχθηκαν από μια ανοιχτή ακρόαση όπου προσήλθαν 160 άτομα, δίχως να υπάρχει πίεση να συμπεριληφθούν «ονόματα» τηλεοπτικά ή influencers, όπως συνηθίζεται, θα εξηγήσει ο Δημόπουλος: «Μετά από δύο φάσεις ακροάσεων, καταλήξαμε με τον μαέστρο Μιχάλη Παπαπέτρου και τη Βαρβάρα Δούκα, σκηνοθέτιδα και καλλιτεχνική διευθύντρια του ΔΗΠΕΘΕ Κέρκυρας (και αρχική «υποκινήτρια» της παράστασης), στη Βάσια Ζαχαροπούλου και στον Πάρι Παρασκευάδη για να ερμηνεύσουν την Κάθι και τον Τζέιμι αντίστοιχα. Κάθε παρουσίαση του «The Last Five Years» βασίζεται στις ικανότητες και στη χημεία των δύο πρωταγωνιστών. Ετσι στόχος και επιθυμία μου ως σκηνοθέτη ήταν να διαμορφώσω στην πρόβα τον χώρο όπου η Βάσια και ο Πάρις θα δημιουργήσουν τους δικούς τους Κάθι και Τζέιμι, φέρνοντας τις δικές τους προτάσεις και ιδέες για τους ήρωες. Εξάλλου πρόκειται για φανταστικά πρόσωπα, δεν μπορούσα να τους φανταστώ προτού επιλεγούν οι ερμηνευτές που θα τους υποδυθούν. Δεν ήθελα να «φορέσω» σε όποια και όποιον επιλέγαμε μια Κάθι και έναν Τζέιμι, αντίστοιχα, που είχα προαποφασίσει πώς θα ήταν, αλλά να δημιουργήσουμε μαζί αυτούς τους τόσο ανθρώπινους, καθημερινούς και οικείους μας ήρωες».

Το συγκεκριμένο έργο εμφανίζει αρκετές προκλήσεις και για τους δύο ρόλους. Η συνθήκη τού να απευθύνεσαι διαρκώς σε κάποιον που δεν αποκρίνεται ή που δεν είναι καν παρών είναι μια από αυτές. Οπως θα πει στο BHΜΑgazino η Βάσια Ζαχαροπούλου: «Θα έλεγα ότι η μεγαλύτερη πρόκληση για εμένα έγκειται στην τραγουδιστική τεχνική προσέγγιση του ρόλου. Ο ρόλος είναι υψηλών τραγουδιστικών απαιτήσεων και συνδυάζει τεχνικές όπως το belting, η μεικτή φωνή και η λυρική τοποθέτηση. Οι σπουδές μου και η βάση της εκπαίδευσής μου είναι το κλασικό τραγούδι. Εδώ και αρκετά χρόνια, όμως, κυρίως λόγω της ενασχόλησής μου με τη μεταγλώττιση ταινιών Disney, Mattel και άλλων, τραγουδάω και άλλα είδη που απαιτούν πιο σύγχρονη τεχνικά προσέγγιση. Συνήθως όμως μόνο σε περιβάλλον studio. Ο ρόλος της Κάθι είναι ο πρώτος καθαρά «ποπ» ρόλος που ερμηνεύω επί σκηνής στα 16 χρόνια πορείας μου στο μουσικό θέατρο». Και ο ρόλος του Τζέιμι έχει υψηλές μουσικές απαιτήσεις και χρειάζεται σκηνική αντοχή, όμως για τον Πάρι Παρασκευάδη η μεγαλύτερη δυσκολία έγκειται στο ότι «ο Τζέιμι αφηγείται τις περισσότερες στιγμές της σχέσης του δίπλα στην Κάθι, όμως το κοινό δεν μπορεί να τη δει επί σκηνής. Γι’ αυτό χρειάστηκε να δουλέψω αρκετά μαζί με τη Βάσια, για να μπορέσω αργότερα, «αφαιρώντας» την Κάθι από τη σκηνή, να συνεχίσω να τη βλέπω απέναντί μου: να βλέπω τις αντιδράσεις της, να ακούω τις απαντήσεις της, να την παρακολουθώ να κινείται και βέβαια να της μιλάω και να επικοινωνούμε χωρίς να είναι εμφανώς εκεί».

Η άνθηση του μουσικού θεάτρου στην Αθήνα

Σε ποιους απευθύνεται λοιπόν η συγκεκριμένη παράσταση, ένα μιούζικαλ, στην πόλη που φαίνεται να τα αγαπάει πολύ τον τελευταίο καιρό; «Το θέατρο, όπως και όλες οι μορφές της τέχνης, πρέπει να απευθύνεται σε όλους. Το μόνο που χρειάζεται είναι ένα κοινό διαθέσιμο, έτοιμο να ακούσει και να παρακολουθήσει κάτι που μπορεί να διαφέρει από αυτό που έχει συνηθίσει» θα πει ο Παρασκευάδης. «Το κοινό που χρειαζόμαστε είναι αυτό που έρχεται ανοιχτό να αφεθεί σε εκείνο που θα δει/ακούσει. Το ελληνικό κοινό είναι ένα τέτοιο κοινό. Η εποχή που ζούμε και οι δοκιμασίες που περάσαμε τα τελευταία χρόνια έχουν δημιουργήσει στους ανθρώπους όρεξη και διάθεση για θεάματα, γι’ αυτό και πιστεύω ότι διανύουμε μια περίοδο άνθησης του μουσικού θεάτρου στη χώρα μας. Οπως μπορεί να παρατηρήσει κανείς σήμερα, ακόμα και οι παραστάσεις θεάτρου λόγου στην πλειονότητά τους εμπεριέχουν μουσική και τραγούδια σε μεγαλύτερη αναλογία από ό,τι παλαιότερα. Το 2017 συμμετείχα στην παράσταση «Ειρήνη» του Αριστοφάνη του Εθνικού Θεάτρου σε μουσική σύνθεση Νίκου Κυπουργού και σκηνοθεσία Κωνσταντίνου Αρβανιτάκη. Η παράσταση αυτή, που παρουσιαζόταν στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Αθηνών και Επιδαύρου, ήταν η πρώτη μουσική παράσταση αρχαίου δράματος στην ιστορία του Εθνικού Θεάτρου» θα καταλήξει η Βάσια Ζαχαροπούλου.