Τι χαρακτηρίζει μια εφημερίδα που αξίζει να διαβάζει κανείς; Πριν απαντήσουμε σε αυτό το ερώτημα θα πρέπει να ξεκαθαρίσουμε σε ποιους αναγνώστες επιλέγουμε να απευθυνθούμε. Δεν υπάρχει ομοιόμορφο κοινό αναγνωστών: στην Ιταλία του Μουντιάλ του 1982, εκείνο που κέρδισε με τον Πάολο Ρόσι, η αθλητική εφημερίδα «Gazzetta dello Sport» τύπωνε ενάμισι εκατομμύριο φύλλα ημερησίως και ήταν πρώτη σε αναγνώστες στη χώρα. Τούτο όμως δεν εμπόδισε ώστε να κυκλοφορούν στη γειτονική χερσόνησο υψηλού επιπέδου πολιτικές εφημερίδες, τότε αλλά και σήμερα. Με εβδομαδιαία πολιτιστικά ένθετα όπως της «Corriere della Sera» ή της οικονομικής «Sole 24 Ore», που έχουν συλλεκτική αξία εξαιτίας της θεματικής τόλμης και του βάθους του θεωρητικού και κριτικού σχολιασμού. Αντίστοιχα παραδείγματα μπορούμε να βρούμε και σε άλλες χώρες του δυτικού κόσμου.
Οι συγκρίσεις βέβαια είναι πάντα επισφαλείς, γιατί σε κάθε χώρα οι οικονομικές συνθήκες, το πολιτισμικό επίπεδο και η αναγνωστική έφεση των πολιτών παρουσιάζουν μεγάλες διακυμάνσεις. Κάθε χώρα έχει το κοινό της, και από την άποψη αυτή η Ελλάδα είναι μια χώρα δύσκολη: πέρα από το ότι πρόκειται για μια σχετικά μικρή αγορά, είναι ιδιαίτερα ευεπίφορη στον ανορθολογισμό, στην παραπληροφόρηση, στη φτηνή δημαγωγία. Από την άποψη αυτή η Ελλάδα μπορεί να είναι το βασίλειο των κοινωνικών δικτύων και άλλων μορφών χειραγώγησης της ζωής μας.
Από την άλλη, οι συνθήκες μεταβάλλονται με μια δυναμική που μπορεί να μας διαφεύγει. Οι νέοι, όσοι από προσωπική διαίσθηση ή συγκρότηση ξεγλιστρούν από το δίχτυ της μετριότητας της υποχρεωτικής παιδείας, όσοι σπουδάζουν συνειδητά στο ελληνικό πανεπιστήμιο, όσοι εκπαιδεύονται στο εξωτερικό και μεταφέρουν εδώ φρέσκες εμπειρίες φοίτησης και ζωής (προσπαθώντας στη συνέχεια να μην τις ξεχάσουν), όσοι επενδύουν σε νέες μορφές επιχειρηματικότητας· αλλά και πολίτες καλής θέλησης και ποικίλης προέλευσης, ιδίως οι γυναίκες, είναι σε θέση να διαμορφώσουν μια «κρίσιμη μάζα» ικανή να οδηγήσει την ελληνική κοινωνία σε μια ουσιαστική μεταστροφή εκσυγχρονισμού. Γιατί ο μεγαλύτερος εχθρός κάθε προόδου είναι οι κεκτημένες συλλογικές νοοτροπίες, που χωρίς την κρίσιμη μάζα της αλλαγής αναπαράγουν και διαιωνίζουν την κοινωνική υστέρηση.
Ο Τύπος σε αυτό το παιχνίδι έχει σοβαρό ρόλο, αλλά και υποχρέωση. Μπορεί να είναι εργαλείο της αλλαγής, επενδύοντας στα υγιέστερα κοινωνικά στρώματα, στην «κοινωνία των πολιτών» που αφενός ήδη υπάρχει, αφετέρου μπορεί να μορφοποιηθεί. Ενθαρρύνοντας την καλλιέργεια νέων νοοτροπιών, ενισχύοντας μια αντίληψη του κόσμου όπως θέλουμε να είναι, μια αντίληψη της χώρας όπως θέλουμε να είναι: μια ιδέα της Ελλάδας ως παραγωγικού και ισότιμου παίκτη στην ευρωπαϊκή σκακιέρα.
Μπορούμε να βρούμε τέτοια εκδοτικά παραδείγματα στον τόπο μας; Ναι, βέβαια, «Το Βήμα», που σε ασύγκριτα δυσχερέστερες ιστορικές συνθήκες επιδίωξε και πέτυχε να ανταποκριθεί στις πιο απαιτητικές προσδοκίες κάθε προοδευτικού τμήματος της ελληνικής κοινωνίας.
Σήμερα; Αυτή η νέα ουμανιστική αποστολή είναι μια εργασία και ένα στοίχημα μαζί, με την πεποίθηση ότι ο κόσμος μας μπορεί να είναι καλύτερος από αυτόν που φαίνεται ότι μας περιβάλλει. Ενα εκδοτικό στοίχημα με κέρδος και προοπτική για τον Τύπο και την κοινωνία.
Ο Τύπος μπορεί να είναι εργαλείο της αλλαγής, επενδύοντας στα υγιέστερα κοινωνικά στρώματα, στην «κοινωνία των πολιτών» που αφενός ήδη υπάρχει, αφετέρου μπορεί να μορφοποιηθεί