Επειδή σήμερα, ακόμη και οι σοβαροί συμπολίτες-μας είναι κάπως ανεκτικότεροι προς το «ευτραπικόν» (χιούμορ που λέμε), είπα να ξεκινήσω με μερικούς εκατονταδικούς χαρακτηρισμούς που αρμόζουν κάπως στην επέτειο: Το εκατώνυμον πλέον ΒΗΜΑ (ελεύθερον ή ψιλόν), ως εκατοντακρήπις ανέβαινε βαθμηδόν στη φήμη του – έστιν δ’ ότε εκατόγχειρος ισχύν έσχεν.
Πάντως, καθώς δέν έχω τις γνώσεις να συμβάλω στην αξιολόγηση της συμβολής της εφημερίδας στην ιστορία της Χώρας πρίν απ’ τα μέσα του εικοστού αιώνα, θα περιορισθώ στις μνήμες των προσωπικών-μου σχέσεων με το «Βήμα» – όσο (προφανώς) μικρή σημασία κι άν έχουν.
• Ηταν, νομίζω, σημαντικό για τα ελληνικά πράγματα το γεγονός ότι το «Συγκρότημα» (κατά τα μέσα του 1963) εξέδωσε ενα πολυσέλιδο – μηνιαίο περιοδικό, τις «Εποχές», μοναδικής ποιότητας απο άποψη εκδοτική κι απο άποψη περιεχομένου (Τέχνη, Φιλοσοφία, Επιστήμη, Ιστορία, Πολιτική)· φαντασθείτε οτι περιελάμβανε ακόμη και σύντομες «διαφημίσεις» ξένων ανάλογων σοβαρών περιοδικών. Ακούστε δε ονόματα Συμβούλων του περιοδικού: Σεφέρης, Δημαράς, Θεοτοκάς…
Ψυχή του σπουδαίου αυτού εκδοτικού γεγονότος, ο λαμπρός Άγγελος Τερζάκης – τον οποίον είχε φέρει ως συνεργάτη στο «Βήμα» ο Συριώτης, το 1947. Στις «Εποχές» ευτύχησα να δημοσιεύσω μιαν ανάλυση του προβλήματος της επιστημονικής Ερευνας στην Ελλάδα (Ιούλ. 1965, σ. 73), καθώς και εναν σχολιασμό των τάσεων της Νέας Τέχνης (Ιαν. 1966, σ. 9). Είχε προηγηθεί μια πολύ ευγενική πρόσκληση απ’ τον Τερζάκη (18. Οκτ. 1965)…
Ήταν, νομίζω, σημαντικό για τα ελληνικά πράγματα το γεγονός ότι το «Συγκρότημα» (κατά τα μέσα του 1963) εξέδωσε ενα πολυσέλιδο – μηνιαίο περιοδικό, τις «Εποχές», μοναδικής ποιότητας απο άποψη εκδοτική κι απο άποψη περιεχομένου (Τέχνη, Φιλοσοφία, Επιστήμη, Ιστορία, Πολιτική)
– Σε λίγο θά ‘ρθει το κακουργηματικό πραξικόπημα των συνταγματαρχών του 1967. Ο Τερζάκης θα γράφει στο «Βήμα» με ψευδώνυμο – και θά ‘χει σε λίγο την καλωσύνη να προβάλει στη στήλη-του και κείμενα δικά μου. Ετσι άρχισε η επαφή-μου με την εφημερίδα. Σ’ εκείνους τους χαλεπούς καιρούς, είχα συντάξει κι ενα μικρό κείμενο διαμαρτυρίας κατά του χουντικού υπουργού Παιδείας Φραγκάτου, για τον νόμο με τον οποίον επέβαλε στα Πανεπιστήμια τον διορισμό των λεγομένων επικουρικών καθηγητών. Στη σύσκεψη που κάναμε στα γραφεία της εφημερίδας, ο Καραπαναγιώτης ήταν ενθουσιασμένος – ώσπου κατέφθασε ο νομικός σύμβουλος και μας έβαλε στη θέση μας (άλλο άν εγώ βρήκα άλλον τρόπο…).
• Η εκτίμησή-μου προς τον πολυτάλαντο Χρήστο Λαμπράκη ήταν μεγάλη – παρ’ όλον οτι η συμπάθειά-του προς τον Ανδρέα, μου είχε προκαλέσει μια σχετική απογοήτευση. (Και του την είχαμε εξομολογηθεί, μαζί με τον Γ. Κουμάντο, ενα βράδυ τρώγοντας στο σπίτι-του στον Πόρο.) Η αντίθεσή-μου προς το ΠΑΣΟΚ, δέν επηρέασε τη στάση της εφημερίδας απέναντί μου. Όχι μόνον οι επιφυλλίδες-μου ήσαν τακτικές, αλλα και ολόκληρο «σαλόνι» μου προσφέρθηκε για να παρουσιάσω την αναλυτική κριτική-μου κατά του παπανδρεϊκού Νομοσχεδίου για τα Πανεπιστήμια.
• Οταν πολύ αργότερα θ’ αρχίσουν οι βαθύτατα αντιλαϊκές «καταλήψεις» στα Πανεπιστήμια, και ορισμένες απογευματινές εφημερίδες των Αθηνών έπαιρναν (άκουσον-άκουσον) συνεντεύξεις απ’ τους καταληψίες, το «Βήμα» είχε την πολιτική τιμιότητα να δημοσιεύσει πρωτοσέλιδη καταδίκη του φαινομένου, κάνοντας χρήση του (ακριβέστατου εν προκειμένω) όρου «φασιστοειδή». Περιμένω απ’ τους Ιστορικούς-μας να αναγνωρίσουν την προφητική εκείνη στάση μιας πραγματικά δημοκρατικής εφημερίδας.
• Η «Επιφυλλίδα» είναι ενα ιδιότυπο είδος δημόσιου λόγου: ένα κειμενάκι χαλαρώς συνδεδεμένο με την επικαιρότητα, που θέλει τάχα να ανατέμνει τις ιδέες μέσω επτακοσίων λέξεων. Ο συντάκτης της επιφυλλίδας εκτίθεται στους αέρηδες της πολυθεματικότητας – κινδυνεύει, αλλά (άν είναι τυχερός) ωριμάζει. Ο δε αναγνώστης βρίσκει ίσως ενδιαφέρον ν’ ακούει φωνές άλλες, εκτός απ’ τους κατ’ επάγγελμα δημοσιογράφους. Πάντως, στο «Βήμα», για τριάντα περίπου χρόνια, βρήκα το ιδεώδες έδαφος για μια τέτοια επιφυλλιδογραφία: Ο χώρος, η παρουσίαση αλλα και (το κυριότερο) τα μεγάλα ονόματα των συνεπιφυλλιδογράφων που ανέβαζαν ψηλά τον πήχυ (Βαγενάς, Βώκος, Μπαμπινιώτης, Νούτσος, Παπαγγελής, Τιβέριος – κι οι μόνιμες στήλες του Πλωρίτη και του Μαρωνίτη) με ωφέλησαν μεγάλως. Τώρα είναι άλλο θέμα άν εγώ ωφέλησα με την αγωνιστική-μου απαισιοδοξία – η οποία δέν ταίριαζε με τον σχεδόν ενδημούντα «χαϊδευτισμό» της περιόδου εκείνης…
Εξ άλλου, εύχομαι κάποιοι να αναλύσουν και τον χαρακτηριστικό ρεαλισμό του «Οικονομικού Ταχυδρόμου» (του οτρηρού Γιάννη Μαρίνου), με τον οποίον επίσης συνεργάσθηκα κάμποσες φορές.
Είναι χαρακτηριστικό το γεγονός οτι, όταν το 2012 συγκέντρωσα τις μισές μόνον Επιφυλλίδες μου (πάνω από 600 τυπωμένες σελίδες), ο φίλος εκδότης στον οποίον πρότεινα να βγάλει το βιβλίο, είπε «ποιος διαβάζει σήμερα παλιές επιφυλλίδες» – και αρνήθηκε. Οταν όμως το βιβλίο έκανε τρείς εκδόσεις, με μερικές χιλιάδες αντίτυπα, καταλάβαμε πως οι «Επιφυλλίδες του Βήματος» είχαν ίσως βγάλει καλό όνομα…
• Ανάμεσα απο πλείστα άλλα, οι «Νέες Εποχές» του «Βήματος», έφεραν στην επιφάνεια και την αδικία που έγινε στο σύστημα τονισμού της Νεοελληνικής: Αντί για τον φυσικό τονισμό του προφορικού λόγου κατα τις ανάγκες της προσωδίας (όπως τόνιζε τα γραφτά-του ο Ι. Θ. Κακριδής), μας επιβλήθηκε ενα αφύσικο τονικό σύστημα – η αποκάλυψη της ανεπάρκειας του οποίου έγινε απ’ τις στήλες των «Νέων Εποχών» το 1995.
• Τελευταίο, αλλ’ όχι έσχατον, το «Βήμα» ήταν η πρώτη εφημερίδα που θέσπισε ενα τόσο πετυχημένο ένθετο για την Επιστήμη – κι άς θυμηθούμε το ιστορικό γεγονός οτι τις τελευταίες δεκαετίες πρίν απ’ την Επανάσταση, το μεγαλύτερο ποσοστό των ελληνόγλωσσων εκδόσεων αφωρούσε τις θετικές Επιστήμες. Αλλα δυστυχώς, αυτή η τάση είχε τότε ηττηθεί απ’ τον λογιωτατισμό…
• Και μιά ευχή ακόμη: Μήν ακούτε τις ηλεκτροκασσάνδρες περι του θανάτου των έντυπων εφημερίδων: Εάν «έντυπες» θα ‘πεί «απο μεγαλύτερες ομάδες υπευθύνων» – τότε ευλόγως η αξιοπιστία-τους είναι μεγαλύτερη· υπο τον όρον βέβαια οτι θα αποφύγομε φαινόμενα τύπου Μάρντοχ και Μπερλουσκόνι…
Το «Βήμα» ήταν η πρώτη εφημερίδα που θέσπισε ενα τόσο πετυχημένο ένθετο για την Επιστήμη – κι άς θυμηθούμε το ιστορικό γεγονός οτι τις τελευταίες δεκαετίες πρίν απ’ την Επανάσταση, το μεγαλύτερο ποσοστό των ελληνόγλωσσων εκδόσεων αφωρούσε τις θετικές Επιστήμες