«Χωρίς φόβον και χωρίς πάθος». Αυτό ήταν το κύριο άρθρο του πρώτου φύλλου της εφημερίδας «Ελεύθερον Βήμα» την 6η Φεβρουαρίου του 1922. Μία νέα εφημερίδα έκανε την εμφάνισή της στη δίνη μιας στρατιωτικής εκστρατείας που μέσα σε λίγους μήνες εξελίχθηκε στη μεγάλη εθνική τραγωδία της Μικρασιατικής Καταστροφής. Η ιστορική συγκυρία της εμφάνισής του είναι σαν να κληροδότησε τα κύρια χαρακτηριστικά της έκδοσης που σφράγισε τη σύγχρονη ελληνική ιστορία. «Το Βήμα», όπως μετονομάστηκε η εφημερίδα το 1945, διακρίθηκε στον 20ό αιώνα ως η κατεξοχήν μαχητική και νηφάλια εφημερίδα, το σημείο συνάντησης διανοουμένων και στοχαστών από όλο το πολιτικό φάσμα, το καθημερινό εργαστήριο πολιτικής και πολιτισμού που εξέπεμπε μια ξεχωριστή ακτινοβολία σε κάθε σημείο της επικράτειας.
Η εποχή αυτή, η εποχή της κυριαρχίας του τυπωμένου χαρτιού, έχει παρέλθει οριστικά. Και η δύση της διαπλέκεται με την ανάδυση νέων προκλήσεων στο τοπίο της παραγωγής και της διάχυσης αυτού που συνοπτικά περιγράφουμε ως «είδηση». Δεν πρόκειται για ελληνικό φαινόμενο. Είναι μια παγκόσμια συνθήκη που αποτυπώνεται στην κρίση ιστορικών τίτλων και στις έντονες αντιπαραθέσεις γύρω από τα όρια της ελευθερίας του λόγου, την ανεξαρτησία του Τύπου και την αγεφύρωτη όπως συχνά εμφανίζεται αντίθεση ανάμεσα στους μακρούς χρόνους της σοβαρής ανάλυσης και στην εφήμερη κυριαρχία της τρέχουσας επικαιρότητας.
Μέσα στο αρχιπέλαγος του εντυπωσιασμού, των fake news και της αέναης αναπαραγωγής του δευτερεύοντος, «Το Βήμα» διαμορφώνει ένα σύγχρονο και δυναμικό αντιπαράδειγμα για την ανάγκη, αλλά και τη δυνατότητα, της τεκμηριωμένης παρέμβασης και της αξιόπιστης είδησης
«Το Βήμα» κέρδισε το στοίχημα της επιβίωσης και αυτό δεν είναι καθόλου αμελητέο. Είναι μια προσφορά στη δημοκρατία μας. Προφανώς μπορεί κανείς να συμφωνεί ή να διαφωνεί με τη μία ή την άλλη τοποθέτηση της εφημερίδας. Αλλά αυτό είναι δευτερεύον. Το κύριο είναι η λειτουργία που επιτελεί «Το Βήμα» μέσα από τις επιφυλλίδες, τα άρθρα γνώμης και τα κείμενα ερευνητικής δημοσιογραφίας που υπηρετούν την καταστατική αρχή του «χωρίς φόβον και χωρίς πάθος». Μέσα στο αρχιπέλαγος του εντυπωσιασμού, των fake news και της αέναης αναπαραγωγής του δευτερεύοντος, «Το Βήμα» διαμορφώνει ένα σύγχρονο και δυναμικό αντιπαράδειγμα για την ανάγκη, αλλά και τη δυνατότητα, της τεκμηριωμένης παρέμβασης και της αξιόπιστης είδησης.
Πρόκειται για μία καθημερινή πρόκληση. Η εμπειρία των τελευταίων ετών – της πανδημίας, του πολέμου και της ενεργειακής κρίσης – μας έχει δείξει ότι η μάχη γύρω από τον έλεγχο της πληροφορίας και της είδησης δεν έχει τελειώσει. Το αντίθετο. Μπαίνει σε μία νέα περίοδο. Κέντρα αναπαραγωγής συνωμοσιολογικών θεωριών, διεθνή δίκτυα της άκρας δεξιάς, κήρυκες του πολιτικού αυταρχισμού επιτίθενται στις φιλελεύθερες Δημοκρατίες μέσα από τη διάβρωση του ορθολογισμού, την αμφισβήτηση της πολυφωνίας, την υπαγωγή των μέσων ενημέρωσης σε ασφυκτικούς περιορισμούς.
Οπως σε κάθε φαινόμενο του παγκοσμιοποιημένου κόσμου μας, η συνθήκη αυτή αφορά και τη χώρα μας. Η σημερινή Κυβέρνηση επιχείρησε να δημιουργήσει ένα μονοφωνικό τοπίο όπου κάθε κριτική φωνή εμφανίζεται να εξυπηρετεί αλλότρια συμφέροντα. Η προσπάθειά της να συγκαλύψει το σκάνδαλο των υποκλοπών συνιστά το τελευταίο – και ίσως πιο ηχηρό – επεισόδιο μιας μακράς λίστας. Δεν το έχει καταφέρει. Και αυτό μας θυμίζει για μια ακόμα φορά τη σημασία της «τέταρτης εξουσίας»· την αξία του κριτικού και ασυμβίβαστου Τύπου που πρωταγωνιστεί στην προσπάθεια για την Αλήθεια και τη Δημοκρατία.