The real problem with humanity is that we have Paleolithic emotions, medieval institutions, and God-like technology. (E.O. Wilson)
Σε μια εποχή που ακόμα και οι προβλέψεις για την επόμενη χρονιά φαντάζουν επίφοβες, τι μπορεί να τολμήσει να πει κανείς για τα επόμενα 100 χρόνια;
Το απόφθεγμα του αμερικανού επιστήμονα E.O. Wilson συμπυκνώνει εύγλωττα μια θεμελιώδη μακροχρόνια πρόκληση: Από τη μια πλευρά, η τεχνολογία αλλάζει κάθε πτυχή της ανθρώπινης ύπαρξης και μάλιστα με αυξανόμενους ρυθμούς. Από την άλλη, οι άνθρωποι παραμένουν διαχρονικά σχεδόν οι ίδιοι, με χαρακτηριστικά και συναισθήματα που έχουν τις ρίζες τους στους προϊστορικούς χρόνους. Οι δε θεσμοί που διέπουν την κοινωνία μας μπορεί να βελτιώνονται σταδιακά ως προς τη συμπεριληπτικότητα και τη διαφάνειά τους, απηχούν όμως σε μεγάλο βαθμό ακόμα τα δεδομένα προηγούμενων αιώνων.
Δεν μπορούμε με ασφάλεια να προβλέψουμε πώς οι τεχνολογικές εξελίξεις θα αλλάξουν την ανθρωπότητα τα επόμενα εκατό χρόνια. Και μόνο οι δυνατότητες (αλλά και οι κίνδυνοι) που φαίνεται να ανοίγονται από την τεχνητή νοημοσύνη και τη βιοτεχνολογία για τα επόμενα 20-40 χρόνια προδιαθέτουν για σενάρια που ξεπερνούν αυτά που μέχρι πρόσφατα θεωρούσαμε επιστημονική φαντασία.
Μπορούμε όμως, και οφείλουμε, να επιταχύνουμε την εξέλιξη των θεσμών μας, έτσι ώστε να είμαστε σε καλύτερη θέση να γεφυρώσουμε άνθρωπο και τεχνολογία, να ελαχιστοποιήσουμε τους κινδύνους και να μεγιστοποιήσουμε τα οφέλη αυτής της συνύπαρξης. Η πρόκληση είναι τεράστια, και χρειάζεται κοινωνική και πολιτική συναντίληψη τουλάχιστον ως προς κάποιες γενικές κατευθύνσεις. Οι οιωνοί δεν είναι ενθαρρυντικοί στην παρούσα συγκυρία, καθώς συχνά σπανίζει ακόμα και η εποικοδομητική ανταλλαγή απόψεων, πόσο μάλλον η συναντίληψη.
Σε έναν κόσμο που – σε κάθε σενάριο – θα απαιτείται διαρκώς μεγαλύτερη ευελιξία, καινοτομία, προσαρμοστικότητα, ταχύτητα, εμπιστοσύνη, διαφάνεια, οι δυνατοί θεσμοί αποτελούν εχέγγυα
Σε τι μεταφράζονται όλα αυτά για τη μικρή Ελλάδα; Αφενός, ότι είμαστε τυχεροί που είμαστε ενταγμένοι σε μια μεγαλύτερη «θεσμική οικογένεια», την ευρωπαϊκή. Εξω από αυτήν, η μοναχική πορεία θα ήταν ακόμα δυσκολότερη. Αφετέρου, ότι πρέπει να επενδύσουμε στη βελτίωση των θεσμών μας, να τολμήσουμε πολύ πιο ρηξικέλευθες αλλαγές και μεταρρυθμίσεις στην παιδεία, στη δημόσια διοίκηση, στη δικαιοσύνη, στην επιχειρηματικότητα, και αλλού. Σε έναν κόσμο που – σε κάθε σενάριο – θα απαιτείται διαρκώς μεγαλύτερη ευελιξία, καινοτομία, προσαρμοστικότητα, ταχύτητα, εμπιστοσύνη, διαφάνεια, οι δυνατοί θεσμοί αποτελούν εχέγγυα. Για να τους εξελίξουμε όμως χρειάζεται κοινή νοοτροπία, ισχυρή βούληση και συντονισμένη προσπάθεια.
Σε αυτή την κρίσιμη συζήτηση, η καλή δημοσιογραφία, η οποία επί σχεδόν έναν αιώνα χαρακτηρίζει «Το Βήμα», παίζει καθοριστικό ρόλο, προάγοντας τον εποικοδομητικό, τεκμηριωμένο και νηφάλιο διάλογο που είναι βάση για την απαραίτητη κοινωνική συναίνεση. Εύχομαι ολόψυχα να παραμείνει, και για τις επόμενες δεκαετίες, μια από τις δυνατές φωνές προόδου που τόσο χρειάζεται η χώρα μας.