Κάθε χρόνο, εκατομμύρια κορίτσια σε όλο τον κόσμο υφίστανται μία από τις πιο βίαιες και επώδυνες πρακτικές κατά των γυναικών: την κλειτοριδεκτομή. Συγκεκριμένα, σύμφωνα με νέα επιστημονική μελέτη, τουλάχιστον 100 εκατομμύρια κορίτσια και γυναίκες σε αναπαραγωγική ηλικία έχουν υποστεί ακρωτηριασμό/ κόψιμο γεννητικών οργάνων σε 30 χώρες, ενώ ο αριθμός τους πιθανότατα είναι ακόμη μεγαλύτερος, καθώς για ορισμένες περιοχές δεν υπάρχουν ακριβή στοιχεία.
Στην πλειοψηφία των περιπτώσεων, η κλειτοριδεκτομή είναι μη αναστρέψιμη, καθώς τα κατεστραμμένα ή αφαιρεθέντα τμήματα του σώματος, όπως η κλειτορίδα, δεν μπορούν να αναγεννηθούν. Σε ορισμένες περιπτώσεις, μπορεί να γίνει ιατρική παρέμβαση για τη μείωση των συνεπειών ή την ανακούφιση από τα συμπτώματα, όπως η χειρουργική αποκατάσταση του γεννητικού συστήματος, αλλά η αποκατάσταση του πλήρους λειτουργικού ή αισθητικού αποτελέσματος της κλειτορίδας είναι δύσκολη και σπάνια επιτυγχάνεται.
Πίσω από τα στατιστικά και τις αναφορές ανθρωπίνων δικαιωμάτων κρύβονται αληθινές ιστορίες, πρόσωπα και ζωές που άλλαξαν για πάντα. Μία από τις πιο εμβληματικές φωνές σε αυτόν τον αγώνα είναι η Waris Dirie. Από την αφιλόξενη έρημο της Σομαλίας στις διεθνείς πασαρέλες και από τη σιωπή στην παγκόσμια ακτιβιστική δράση, η Waris δεν είναι μόνο ένα θύμα, αλλά ένα σύμβολο αντίστασης. Η ιστορία της είναι μια υπενθύμιση πως η δύναμη μιας γυναίκας μπορεί να ραγίσει ακόμα και τις πιο παγιωμένες παραδόσεις.
Από την άμμο της ερήμου στις πασαρέλες του κόσμου
Η έρημος της Σομαλίας είναι ένας ωκεανός από καυτό χρυσάφι, ένας τόπος που γεννάει σκληρούς ανθρώπους και άγριες ιστορίες. Σε αυτή την έρημο γεννήθηκε η Waris Dirie, ένα κορίτσι που έμελλε να γίνει το πρόσωπο ενός σιωπηλού αγώνα, το σύμβολο μιας θηλυκότητας που αρνείται να σβήσει.
Όπως αμέτρητα κορίτσια πριν και μετά από αυτήν, η Waris βίωσε μια παράδοση βαθιά ριζωμένη στο κοινωνικό της περιβάλλον: την κλειτοριδεκτομή. Ήταν μόλις πέντε ετών όταν μια ηλικιωμένη γυναίκα, με ένα σκουριασμένο ξυράφι, έκοψε το σώμα της, αφήνοντας πίσω της μια ανεξίτηλη υπενθύμιση του ρόλου της: αυτού της γυναίκας που φέρει παιδιά και δε δικαιούνται καμίας σαρκικής απόλαυσης. Η μικρή Waris επιβίωσε από τη διαδικασία, παρά τον κίνδυνο μόλυνσης και αιμορραγίας – κάτι που δεν είναι δεδομένο για χιλιάδες κορίτσια κάθε χρόνο.
Αλλά η μοίρα της δεν ήταν να μείνει στην έρημο. Έφηβη πια, δραπέτευσε από έναν καταναγκαστικό γάμο και έφτασε στο Μογκαντίσου. Εκεί, βρήκε καταφύγιο στο σπίτι κάποιων συγγενών της και λίγο αργότερα έφυγε για το Λονδίνο, όπου εργαζόταν ως υπηρέτρια στην πρεσβεία της Σομαλίας. Όταν ξέσπασε ο εμφύλιος πόλεμος στη χώρα της, εξορίστηκε στο Λονδίνο χωρίς χαρτιά, χωρίς χρήματα ή μέλλον.
Έπιασε δουλειά ως καθαρίστρια σε εστιατόρια και εργάτρια σε εργοστάσια, μέχρι που η τύχη της άλλαξε. Ένας φωτογράφος μόδας, ο Terence Donovan, ανακάλυψε την ιδιαίτερη ομορφιά της και της άνοιξε τις πόρτες για τον χώρο της μόδας. Σε σύντομο χρονικό διάστημα έγινε το πρόσωπο της Revlon, περπάτησε στις πασαρέλες του Παρισιού και της Νέας Υόρκης, φωτογραφήθηκε για τη Vogue και συνεργάστηκε με κορυφαίους οίκους μόδας όπως οι Chanel και Yves Saint Laurent.
Όμως, πίσω από τη λάμψη, η Waris κουβαλούσε ένα τραύμα που δεν επουλωνόταν. Όταν έδωσε συνέντευξη στο περιοδικό Marie Claire, αποκάλυψε το μυστικό της: είχε υποστεί κλειτοριδεκτομή ως παιδί. Η ομολογία της έπεσε σαν κεραυνός στη Δύση. Έγινε αμέσως σύμβολο του αγώνα κατά του ακρωτηριασμού των γυναικείων γεννητικών οργάνων και επιλέχθηκε ως πρέσβειρα των Ηνωμένων Εθνών για τα δικαιώματα των γυναικών.
Η αυτοβιογραφία της, Το Λουλούδι της Ερήμου, και η ταινία που βασίστηκε σε αυτή, δεν είναι μόνο μια αφήγηση επιτυχίας. Είναι μια κραυγή. Ίδρυσε το Desert Flower Foundation, έναν οργανισμό που μάχεται για την κατάργηση της πρακτικής μέσω εκπαίδευσης, νομικών παρεμβάσεων και στήριξης των θυμάτων. Η Waris δεν είναι απλώς ένα μοντέλο που έγινε ακτιβίστρια. Είναι μια γυναίκα που διέσχισε την κόλαση και γύρισε για να τραβήξει και άλλες μαζί της προς την ελευθερία.
Μύθοι και αλήθειες για την κλειτοριδεκτομή
Η κλειτοριδεκτομή (ή FGM) είναι ένα έθιμο που ασκείται εδώ και αιώνες σε διάφορες περιοχές της Αφρικής, της Μέσης Ανατολής και της Ασίας. Συχνά, οι συζητήσεις γύρω από αυτό το θέμα είναι διαστρεβλωμένες από στερεότυπα, πολιτικές σκοπιμότητες και παρανοήσεις.
Μύθος: Είναι μια μουσουλμανική πρακτική. Η αλήθεια είναι ότι η κλειτοριδεκτομή δεν είναι θρησκευτική επιταγή του Ισλάμ. Το Κοράνι δεν την αναφέρει πουθενά. Είναι ένα τοπικό έθιμο που προηγείται του Ισλάμ και του Χριστιανισμού, με ρίζες σε παραδοσιακές αφρικανικές και αρχαίες πολιτισμικές αντιλήψεις περί αγνότητας και ελέγχου της γυναικείας σεξουαλικότητας. Σε πολλές μουσουλμανικές χώρες, όπως το Μαρόκο ή η Σαουδική Αραβία, δεν εφαρμόζεται. Αντίθετα, πολλοί μουσουλμάνοι ηγέτες και θεολόγοι έχουν καταδικάσει την πρακτική.
Μύθος: Η Δύση είναι ο σωτήρας των γυναικών που υφίστανται κλειτοριδεκτομή. Αν και οργανώσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων στη Δύση έχουν παίξει καθοριστικό ρόλο στην ενημέρωση και την καταπολέμηση της πρακτικής, η στάση αυτή συχνά εντάσσεται σε ένα πλαίσιο «σωτηριολογικού φεμινισμού», όπου η δυτική φωνή παρουσιάζεται ως η μόνη αυθεντική. Αυτό αποσιωπά τις προσπάθειες των ίδιων των αφρικανικών κοινοτήτων να καταργήσουν την πρακτική. Πρωτοβουλίες από τοπικές ακτιβίστριες, όπως η Waris Dirie και η Leymah Gbowee, αποδεικνύουν ότι η αλλαγή έρχεται από μέσα, όχι ως επιβολή από έξω.
Μύθος: Η κλειτοριδεκτομή εφαρμόζεται μόνο σε αγροτικές κοινότητες και από αμόρφωτους ανθρώπους. Στην πραγματικότητα, η πρακτική αυτή διατηρείται και σε αστικές περιοχές, ακόμη και σε μορφωμένες οικογένειες, καθώς είναι βαθιά συνδεδεμένη με την κοινωνική αποδοχή, την τιμή της οικογένειας και τις πατριαρχικές δομές. Η εκρίζωσή της απαιτεί όχι μόνο νομικά μέτρα αλλά και μακροχρόνια κοινωνική αλλαγή.
Μύθος: Είναι ένα απολίτιστο, βάρβαρο έθιμο. Ο χαρακτηρισμός «βάρβαρο» χρησιμοποιείται συχνά για να στιγματίσει ολόκληρες κουλτούρες, δημιουργώντας ένα αφήγημα πολιτισμικής ανωτερότητας της Δύσης. Αντί να δαιμονοποιούμε τις κοινότητες που εφαρμόζουν την κλειτοριδεκτομή, η έμφαση πρέπει να δίνεται στην εκπαίδευση και την αλλαγή από μέσα.
Μύθος: Στις χώρες της Δύσης, δεν υπήρξε κλειτοριδεκτομή. Η ιστορία της κλειτοριδεκτομής στη Δύση είναι σχετικά σύντομη, αλλά έχει ενδιαφέροντα πολιτισμικά και ιατρικά χαρακτηριστικά. Τον 19ο αιώνα, ορισμένοι γιατροί στη Δύση, προκειμένου να «θεραπεύσουν» την «υπερσεξουαλικότητα» ή απλώς τη σεξουαλική συμπεριφορά των γυναικών, ενθάρρυναν την κλειτοριδεκτομή. Η πρακτική αυτή θεωρούνταν θεραπευτική και συνδεόταν με την αντίληψη της εποχής για την ψυχική και σωματική υγεία των γυναικών. Από τη δεκαετία του 1970, όμως, η κλειτοριδεκτομή καταδικάστηκε έντονα ως παραβίαση ανθρωπίνων δικαιωμάτων και σταμάτησε να εφαρμόζεται στη Δύση.
Ένα μέλλον χωρίς κλειτοριδεκτομές
Παρόλο που παρατηρείται διαχρονικά μια έστω μικρή τάση μείωσης στις περισσότερες χώρες (στις 26 από τις 30 χώρες που εφαρμόζεται η πρακτικη), οι επιστήμονες αναφέρουν ότι πολλά περισσότερα πρέπει να γίνουν για να αντιμετωπιστεί το πρόβλημα.
Οι ερευνητές, με επικεφαλής τον Στίβεν ΜακΚολ του αμερικανικού Πανεπιστημίου της Βηρυτού, οι οποίοι έκαναν τη σχετική δημοσίευση στο ιατρικό περιοδικό «PLOS Medicine», αξιολόγησαν στοιχεία από 30 μελέτες, από τις οποίες οι 23 αφορούσαν την Αφρική, οι έξι την ανατολική Μεσόγειο και μία τη ΝΑ Ασία.
Συνολικά οι έρευνες αφορούσαν 406.048 γυναίκες από 30 χώρες και 296.267 κορίτσια από 25 χώρες. Διαπιστώθηκε ότι σχεδόν το 37% των γυναικών 15-49 ετών και το 8,3% των κοριτσιών 0-15 ετών είχαν υποστεί ακρωτηριασμό γεννητικών οργάνων.
Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, πρόκειται για μια επιβλαβή μη ιατρική παραδοσιακή πρακτική που έχει μακρόχρονες συνέπειες για την υγεία, καθώς και οικονομικές, γι’ αυτό ζητά τον τερματισμό της έως το 2030.
Η νέα μελέτη (συστηματική ανασκόπηση και μετα-ανάλυση) αναφέρει ότι αρκετές χώρες όπως η Αίγυπτος, η Σομαλία, το Σουδάν, η Ινδονησία, το Μάλι και η Γουινέα, δεν πρόκειται να πιάσουν αυτόν τον στόχο, εκτός κι αν λάβουν πιο δραστικά μέτρα για να θέσουν τέρμα στους ακρωτηριασμούς.
Η Waris Dirie και άλλες ακτιβίστριες έχουν ανοίξει τον δρόμο για την καταπολέμηση αυτής της πρακτικής, αλλά η πορεία είναι ακόμα μακρά. Η κλειτοριδεκτομή δεν θα σταματήσει απλά με νόμους – απαιτείται κοινωνική μεταμόρφωση, οικονομική ενδυνάμωση των γυναικών και αλλαγή της συλλογικής συνείδησης.
Το λουλούδι της ερήμου ανθίζει σε άνυδρες συνθήκες, όπως η Waris άνθισε παρά τις δυσκολίες. Σήμερα, αυτό το λουλούδι δεν είναι μόνο σύμβολο ομορφιάς, αλλά και γυναικείας αντίστασης. Και η αντίσταση συνεχίζεται.
