Στο συμβουλευτικό Κέντρο Αθήνας της ΓΓΙΑΔ, οι γυναίκες δεν είναι μόνες- Τα 8 «ύπουλα» σημάδια κινδύνου

Από πότε λειτουργείτε και τι είδους υποστήριξη παρέχετε στις γυναίκες- θύματα βίας; Tι είναι ένα συμβουλευτικό κέντρο και τι μια δομή φιλοξενίας;

Το πρώτο Συμβουλευτικό Κέντρο της Αθήνας λειτούργησε το 1988! Σήμερα έχει αναπτυχθεί και βρίσκεται σε λειτουργία ένα ολοκληρωμένο δίκτυο δομών για την στήριξη και προστασία των γυναικών θυμάτων που περιλαμβάνει 44 Συμβουλευτικά Κέντρα, 20 Ξενώνες Φιλοξενίας και την 24ωρη τηλεφωνική Γραμμή SOS 15900.

Στις εξυπηρετούμενες των Συμβουλευτικών Κέντρων παρέχονται υπηρεσίες όπως ψυχολογική και κοινωνική στήριξη, νομική συμβουλευτική και νομική βοήθεια, συμβουλευτική απασχόλησης και προώθησης στην αγορά εργασίας.

Στις δομές φιλοξενίας παρέχεται ασφαλής διαμονή και σίτιση, ψυχοκοινωνική στήριξη, παραπομπή στις αστυνομικές και εισαγγελικές αρχές, στο δικαστήριο, σε νοσοκομεία ή κέντρα υγείας, σε φορείς κοινωνικής πολιτικής, σε φορείς φύλαξης και υποστήριξης παιδιών κλπ.

Με τα χρόνια, παρατηρείτε αύξηση ή μια σχετική σταθερότητα στον αριθμό των γυναικών που αποφασίζουν να μιλήσουν και να απευθυνθούν σε εσάς;

Σίγουρα υπάρχει αύξηση των γυναικών που αποφασίζουν να σπάσουν τη σιωπή τους, να μιλήσουν, να μην ανέχονται άλλο τη βία σε σχέση με παλαιότερα καθώς τώρα πια υπάρχουν και οι κατάλληλες δομές να απευθυνθούν και να αναζητήσουν βοήθεια. Ένα κρυμμένο πρόβλημα έγινε πλέον ορατό. Αύξηση παρατηρείται όταν συμβαίνει κάποια γυναικοκτονία που ανησυχεί και κινητοποιεί τα θύματα.

Ποια είναι η πιο συχνή μορφή βίας σύμφωνα με τις καταγραφές σας και από την άλλη, βάσει της εμπειρίας σας, ποια θεωρείτε την πιο «ύπουλη»;

Η συντριπτική πλειοψηφία των γυναικών που απευθύνονται στις δομές της ΓΓΙΑΔ είναι θύματα ενδοοικογενειακής/ συντροφικής βίας. Επίσης, κινητοποιούνται και αναζητούν βοήθεια ως θύματα stalking, όταν πχ ο πρώην σύντροφος τις παρακολουθεί εμμονικά με τρόπο που τους προκαλεί τρόμο και τις εξαναγκάζει να αλλάξουν την καθημερινότητά τους.

Ως «ύπουλη» θεωρούμε κάθε μορφή συναισθηματικής/ ψυχολογικής χειραγώγησης προτού καταλήξει σε σωματική/ απτή βία.

Έχετε συναντήσει ποτέ γυναίκες που αρνούνται ότι είναι θύματα, παρουσιάζουν το σύνδρομο της Στοκχόλμης κι επιστρέφουν στα χέρια του θύτη; Γιατί πιστεύετε ότι τελικά συμβαίνει αυτό;

Είναι ίσως δύσκολο να κατανοηθεί γιατί πολλές γυναίκες που υφίστανται βία, παραμένουν σε κακοποιητικές σχέσεις. Υπάρχουν πολλοί αντικειμενικοί παράγοντες, όπως: η οικονομική εξάρτηση από τον σύζυγο/ σύντροφο, η έλλειψη στέγης, τα προβλήματα του νομοθετικού μας συστήματος, ο φόβος, καθώς ο χωρισμός πολλαπλασιάζει την πιθανότητα φονικής βίας και κυρίως η προσήλωση σε αυστηρά καθορισμένους ρόλους και ταυτότητες του φύλου, όπως και η άνιση κατανομή εξουσίας μεταξύ ανδρών και γυναικών.

Αυτό όμως που συχνά μας διαφεύγει είναι η συναισθηματική χειραγώγηση και ο υψηλός βαθμός σύγχυσης και σαγήνευσης που χαρακτηρίζει την επικοινωνία στις σχέσεις αυτές. Κάποιοι από τους τρόπους που χρησιμοποιεί ο κακοποιητής προκειμένου να ωθήσει τη σύντροφό του να αμφισβητήσει και εν τέλει να αρνηθεί την εμπειρία της, ήτοι να αποσπάσει την εικόνα της πραγματικότητας από το νου της και να την αντικαταστήσει με αυτήν που ο ίδιος επιθυμεί, είναι οι εξής:

Έλεγχος. Ο βίαιος σύντροφος προσπαθεί να θέτει ο ίδιος τους κανόνες και να λαμβάνει τις αποφάσεις στη σχέση. Αρχίζει λοιπόν να ελέγχει τον χώρο και τον χρόνο της συντρόφου του, εξαναγκάζοντας την να ακολουθεί τις δικές του αξίες και πεποιθήσεις. Ο έλεγχος μπορεί να αφορά αρχικά την εξωτερική συμπεριφορά της γυναίκας, για παράδειγμα την εμφάνισή της (ντύσιμο, μακιγιάζ), τις κοινωνικές της σχέσεις και τις οικονομικές της δαπάνες, συχνά όμως προχωρά στον έλεγχο του ψυχικού της κόσμου (θέλω να ξέρω τι σκέφτεσαι- εγώ θα σου πω τι θα νιώθεις) και των αισθητηριακών/ σωματικών της αναγκών (έλεγχος των ωρών του ύπνου, της ποσότητας των γευμάτων). Σταδιακά η σχέση μετατρέπεται σε αυτήν ενός αυστηρού τιμωρητικού γονέα και ενός τιμωρημένου παιδιού, όπου ο δράστης νιώθει ότι έχει το δικαίωμα να κακοποιήσει την σύντροφό του αν δεν έχει τον έλεγχό της ενώ η γυναίκα θα πρέπει να νιώθει ευγνωμοσύνη για κάθε ψιχίο ανεξαρτησίας που της παραχωρεί.

Απομόνωση. Ο βίαιος σύντροφος συχνά μεθοδικά και σταδιακά απομονώνει τη γυναίκα από την οικογένειά της, τους φίλους της και άλλα σημαντικά για την ίδια πρόσωπα. Αυτό το επιτυγχάνει είτε άμεσα με εχθρική συμπεριφορά απέναντι στα πρόσωπα αυτά, είτε έμμεσα, με λεπτοφυείς και επίβουλους τρόπους που υποσκάπτουν την εμπιστοσύνη που αισθάνεται η γυναίκα για τους οικείους της. To αποτέλεσμα αυτής της απομόνωσης είναι ότι ο ψυχισμός της γυναίκας κατακλύζεται από τα επικριτικά λόγια και την παρουσία του συντρόφου, ενώ αντιθέτως η δική της προσωπικότητα συρρικνώνεται.

Απρόβλεπτη και διακοπτόμενη κακοποίηση. Η κακοποίηση δεν είναι παρούσα εξ αρχής, χτίζεται σταδιακά και εναλλάσσεται με περιόδους τρυφερότητας και ηρεμίας. Όπως έχει δείξει η Lenore Walker, στον κύκλο της ενδοοικογενειακής βίας μετά το ξέσπασμα της βίας ακολουθεί συνήθως μια περίοδος επιφανειακής μεταμέλειας, κατά την οποία ο δράστης δηλώνει την μετάνοια του παρέχοντας στη γυναίκα τεκμήρια της υποτιθέμενης αγάπης και αλλαγής του όπως δώρα, υποσχέσεις αλλαγής, λόγια αγάπης. Ο δράστης στις δύο αυτές φάσεις (της κλιμάκωσης της έντασης και της ηρεμίας) μοιάζει τόσο διαφορετικός που η γυναίκα ξεχνάει ότι πρόκειται για τον ίδιο άνθρωπο. Οι εναλλασσόμενες περίοδοι έντονης αγωνίας με προσδοκία ξεσπάσματος βίας και ανακούφισης όταν η ένταση καταλαγιάζει, δημιουργούν μια ισχυρή σχέση θύτη- γυναίκας που έχει περιγραφεί σαν μια λαστιχένια ταινία: όσο η γυναίκα απομακρύνεται από τον θύτη, τόσο η ταινία τεντώνεται και την έλκει να επιστρέφει. Η κακοποιημένη γυναίκα, όπως ο τζογαδόρος που ελπίζει στο τυχερό της επόμενης ζαριάς, προσκολλάται στον σύντροφο ελπίζοντας στην ευμένειά του.

Ποια είναι τα σημάδια που προδίδουν την κακοποίηση μιας γυναίκας πριν ακόμη συμβεί;

Είναι δύσκολο από την αρχή μιας σχέσης να προβλέψουμε αν αυτή θα εξελιχθεί σε κακοποιητική. Εξάλλου όλοι στην αρχή μιας σχέσης προσπαθούμε να δώσουμε καλή εικόνα του εαυτού μας! Υπάρχουν όμως κάποιες συμπεριφορές που η συστηματική εκδήλωσή τους προμηνύει την εμφάνιση μελλοντικής βίας.

Αυτά τα προειδοποιητικά σημάδια της κακοποίησης, είναι καλό να μάθουμε να τα διακρίνουμε, σαν σημεία κινδύνου, όταν αυτά εμφανίζονται:

1. KTHTIKOTHTA. Ο δυνητικά βίαιος σύντροφος είναι κτητικός και τείνει να συμπεριφέρεται στη σύντροφό του, σαν να του ανήκει, σαν η γυναίκα να μην δικαιούται να αναπτύξει τη δική της αυτόνομη προσωπικότητα.
2. ΕΛΕΓΧΟΣ. Ο δυνητικά βίαιος σύντροφος προσπαθεί να θέσει ο ίδιος του κανόνες και να λαμβάνει τις αποφάσεις στη σχέση. Αρχίζει λοιπόν να ελέγχει κάθε κίνηση της συντρόφου του, και προσπαθεί να την αναγκάσει να ακολουθεί τις δικές του επιθυμίες και αντιλήψεις (πχ στο ντύσιμό της).
3. ZΗΛΟΤΥΠΙΑ. Η υπερβολική ζήλια του άντρα για το παρελθόν και το παρόν κάνει μερικές γυναίκες να αισθάνονται αρχικά κολακευμένες και ξεχωριστές. Ωστόσο, η ίδια η ζήλια αργότερα παίρνει τυραννικές μορφές, συνοδεύεται με σωματική βία και καταλήγει στο να ελέγχει ο άνδρας την κάθε κίνηση της γυναίκας.
4. ΑΠΟΜΟΝΩΣΗ. Ο δυνητικά βίαιος σύντροφος συχνά επιθυμεί να απομονώσει τη γυναίκα από την οικογένεια, τους φίλους και άλλα σημαντικά για την ίδια πρόσωπα, προκειμένου να αποτελέσει το μοναδικό στήριγμα στην ζωή της γυναίκας. Αυτό το πραγματοποιεί είτε συμπεριφερόμενος με αγένεια απέναντι τους είτε με έμμεσους τρόπους, προσπαθώντας να υποσκάψει την εμπιστοσύνη και την τρυφερότητα που αισθάνεται η γυναίκα για τους ανθρώπους αυτούς.
5. ΕΙΝΑΙ ΑΔΙΑΚΡΙΤΟΣ, ΑΓΕΝΗΣ ή ΣΕ ΠΡΟΣΒΑΛΛΕΙ ΙΔΩΤΙΚΑ ή ΔΗΜΟΣΙΑ. Ο δυνητικά κακοποιητικός σύντροφος χαρακτηρίζεται συχνά από μια αίσθηση ανωτερότητας απέναντι στη σύντροφό του. Αναζητώντας την κυριαρχία και την υποτιθέμενη υπεροχή, γίνεται επιρρεπής σε συμπεριφορές προσβολής, επίκρισης και υποτίμησης της συντρόφου του, αδιαφορώντας για το κόστος που έχει η λεκτική του επίθεση στον ψυχισμό της.
6. ΕΧΕΙ ΑΚΑΜΠΤΕΣ ΘΕΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΡΟΛΟΥΣ ΤΩΝ ΦΥΛΩΝ ΚΑΙ ΤΕΙΝΕΙ ΝΑ ΥΠΟΤΙΜΑ ΤΟ ΓΥΝΑΙΚΕΙΟ ΦΥΛΟ. Ο δυνητικά κακοποιητικός σύντροφος είναι πιθανόν να έχει υιοθετήσει πιο παραδοσιακές ταυτότητες των ρόλων των φύλων, συνδέοντας την αρρενωπότητα με το υψηλό γόητρο, την τραχύτητα, τον χειρισμό του περιβάλλοντος για την επίτευξη των προσωπικών στόχων, ενώ τη θηλυκότητα με την συναισθηματική έκφραση, τη συμμόρφωση και την αποκλειστική ευθύνη για τη διατήρηση αρμονικών, οικογενειακών σχέσεων και τη φροντίδα του σπιτιού. 
7. ΑΝΤΙΔΡΑ ΣΤΗ ΔΙΑΦΩΝΙΑ ΜΕ ΘΥΜΟ. Οι δυνητικά βίαιοι σύντροφοι είναι ιδιαίτερα γοητευτικοί και συμπαθητικοί όταν τα πράγματα γίνονται όπως θέλουν. Γίνονται όμως εγωκεντρικοί, ελεγκτικοί και αντιδρούν αρνητικά όταν οι άλλοι θέλουν κάτι διαφορετικό και διαφωνούν μαζί τους. Φαίνεται να μην μπορούν να σεβαστούν τη βούληση του άλλου και να μην μπορούν να συνεργαστούν για μια αμοιβαία αποδεκτή λύση.  Πχ πολλές γυναίκες αποφεύγουν να διαφωνήσουν με τον σύντροφό τους φοβούμενες μην προκαλέσουν μια έντονη αντίδρασή του.
8. ΑΣΚΗΣΗ ΣΩΜΑΤΙΚΗΣ ΒΙΑΣ ΣΤΟΥΣ ΑΛΛΟΥΣ ΑΝΘΡΩΠΟΥΣ. Εάν ο σύντροφός σου ασκεί βία σε άλλους ανθρώπους ή ήταν βίαιος σε προηγούμενες σχέσεις του είναι πολύ πιθανόν να ασκήσει βία και στη δική σας σχέση.

Υπάρχει κάποιο περιστατικό που είχατε και σας συγκλόνισε;

Δεν μπορούμε να αναφέρουμε ένα περιστατικό διότι το καθένα έχει την ιδιαιτερότητά του. Αναλαμβάνουμε τις γυναίκες που χρειάζονται την βοήθειά μας με πολλή φροντίδα, με το βλέμμα πάντα στις εξατομικευμένες ανάγκες της κάθε περίπτωσης.

Πώς μπορεί μια γυναίκα να επικοινωνήσει μαζί σας και ποια είναι τα κριτήρια επιλογής;

Μια γυναίκα μπορεί να επικοινωνήσει τηλεφωνικά με την 24ωρη γραμμή SOS 15900 (ή μέσω e-mail στο sos15900@isotita.gr) για να βρει το πλησιέστερο στην ίδια Συμβουλευτικό Κέντρο και να κλείσει ραντεβού με εξειδικευμένη σύμβουλο για το πρόβλημα που την απασχολεί. Οι γυναίκες, που απευθύνονται στα συμβουλευτικά κέντρα, είναι θύματα έμφυλης βίας ή/ και πολλαπλών διακρίσεων και δεν υπάρχει κάποιο κριτήριο αποκλεισμού τους από τις υπηρεσίες μας. Φυσικά δίνεται μια προτεραιότητα στις περιπτώσεις που εκτιμάται ότι έχουν πιο υψηλή επικινδυνότητα.

• Ευφροσύνη Σπανέα, Κλινική Ψυχολόγος, Σύμβουλος ψυχολογικής στήριξης στο Συμβουλευτικό Κέντρο Αθήνας της ΓΓΙΑΔ
• Ειρήνη Σιώζου, Σύμβουλος νομικής στήριξης στο Συμβουλευτικό Κέντρο Αθήνας της ΓΓΙΑΔ