Σταμάτα Ρεβύθη: Η πρώτη γυναίκα δρομέας στην ιστορία των Ολυμπιακών Αγώνων

Η αυγή ήταν ακόμα νωπή πάνω από τον Μαραθώνα, όταν η Σταμάτα Ρεβύθη στεκόταν μόνη της στην εκκίνηση του μαραθωνίου. Η πρωινή δροσιά αγκάλιαζε το πρόσωπό της καθώς αναλογιζόταν την απόφασή της να διασχίσει τη διαδρομή των 42 χιλιομέτρων, παρά τις αντιξοότητες. Η Σταμάτα δεν είχε καμία επίσημη αναγνώριση ως δρομέας. Ήταν μόνη της, αλλά αποφασισμένη.

Οι Ολυμπιακοί Αγώνες του 1896 ήταν η πρώτη αναβίωση του θεσμού στη σύγχρονη εποχή. Έλαβαν χώρα στην Αθήνα το διάστημα 6 με 15 Απριλίου (25 Μαρτίου μς 3 Απριλίου με το τότε Ιουλιανό ημερολόγιο) και στις γυναίκες απαγορευόταν να διαγωνιστούν. Συμμετείχαν μόνο Ευρωπαίοι και Αμερικανοί, με το 65% των αθλητών να είναι Έλληνες.

Σε εκείνη την πρώτη σύγχρονη Ολυμπιάδα, οι ΗΠΑ κατάφεραν να κερδίσουν τα περισσότερα χρυσά μετάλλια ενώ η Ελλάδα ήταν η χώρα με τις περισσότερες συνολικές διακρίσεις. Παρά την επιθυμία του βασιλιά Γεώργιου Α’, η διοργάνωση δεν επέστρεψε στην Ελλάδα την επόμενη τετραετία. Για την ακρίβεια, η Ολυμπιάδα δε θα επέστρεφε στη γενέτειρά της, την Αθήνα, μέχρι το 2004.   

Μια τυχαία αλλά καθοριστική συνάντηση

Λίγα πράγματα γνωρίζουμε για τη Σταμάτα Ρεβύθη. Γεννήθηκε στη Σύρο το 1866, έκανε δύο παιδιά, εκ των οποίων το ένα πέθανε σε ηλικία επτά ετών. Το δεύτερο ήταν 17 μηνών την περίοδο των αγώνων. Σύμφωνα με περιγραφές, ήταν ξανθιά και αδύνατη, με μεγάλα μάτια και ένα πρόσωπο που αποτύπωνε πάνω του τις δυσκολίες που είχε περάσει, κάνοντάς την να μοιάζει πολύ μεγαλύτερη. Στα 30 της, η Σταμάτα ζούσε σε κατάσταση μεγάλης φτώχειας στον Πειραιά, μεγαλώνοντας μόνη της το μωρό της, αφού σύμφωνα με τις επικρατέστερες πηγές, ήταν χήρα. Για το λόγο αυτό, αποφάσισε να αναζητήσει δουλειά στην Αθήνα. Μην έχοντας χρήματα, περπάτησε από την Αθήνα μέχρι τον Πειραιά.

Στο δρόμο, συνάντησε έναν δρομέα, ο οποίος έκανε προπόνηση για τους επερχόμενους αγώνες. Ο νεαρός της έδωσε κάποια χρήματα για να συνεχίσει το ταξίδι της και τη συμβούλεψε -πιθανότατα αστειευόμενος- να συμμετάσχει κι αυτή στους αγώνες, για να γίνει πλούσια και διάσημη. Η προτροπή του δεν την άφησε ασυγκίνητη. Η γυναίκα ήταν αποφασισμένη να βρει έναν τρόπο να βελτιώσει τις συνθήκες διαβίωσης για εκείνη και το παιδί της. Θυμήθηκε ότι ως παιδί ήταν πολύ γρήγορη και μπορούσε να τρέχει μεγάλες αποστάσεις. Ακόμη και τώρα, χωρίς προπόνηση, θεωρούσε ότι μπορούσε να κερδίσει ακόμη και άντρες αθλητές.  

Οι πρώτοι σύγχρονοι Ολυμπιακοί Αγώνες

Το 1896 ήταν η πρώτη φορά που ο μαραθώνιος εντάχθηκε στα επίσημα αγωνίσματα στίβου. Ήταν μια ιδέα του Michel Bréal, ο οποίος γνώριζε την ιστορία του Φειδιππίδη, του αγγελιαφόρου που, σύμφωνα με τον θρύλο, έτρεξε από τον Μαραθώνα στην Αθήνα για να ανακοινώσει την νίκη των Ελλήνων στη σχετική μάχη ενάντια στους Πέρσες. Οι γυναίκες απαγορεύονταν ρητά να συμμετέχουν σε οποιοδήποτε αγώνισμα.

Από τη μία, ο Πιερ ντε Κουμπερτέν και η υπόλοιπη διοργάνωση ήθελαν να μείνουν πιστοί στους Αρχαίους Ολυμπιακούς Αγώνες, όπου ούτε εκεί διαγωνίζονταν γυναίκες (*στους αγώνες της αρχαιότητας αγωνίζονταν γυμνοί, αλλά μάλλον αυτό δεν ήταν κάτι που ο Κουμπερτέν θέλησε να αναβιώσει*). Πέραν αυτού, όμως, τα πατριαρχικά ήθη της εποχής, ήθελαν τις γυναίκες σπίτια τους, χωρίς επαγγελματικές φιλοδοξίες. Ο ίδιος ο Κουμπερτέν υποστήριζε πως οι γυναίκες δε θα έπρεπε να ασχολούνται καν με τον αθλητισμό και πως το μεγαλύτερο κατόρθωμα για εκείνες θα ήταν να γεννήσουν γερούς άντρες, που αργότερα θα γίνουν οι πρωταθλητές του μέλλοντος.  

Όλοι μιλούν για τη Σταμάτα

Σε αντίθεση με την Καλλιπάτειρα, την πρώτη γυναίκα που, ντυμένη άντρας μπήκε μέσα στον αθλητικό χώρο και παρακολούθησε τους αρχαίους Ολυμπιακούς Αγώνες, η Σταμάτα δεν σκόπευε να κρατήσει κρυφή τη συμμετοχή της. Έφτασε στην τοποθεσία της εκκίνησης την Πέμπτη, 9 Απριλίου (28 Μαρτίου με το γρηγοριανό ημερολόγιο), όπου οι αθλητές είχαν ήδη συγκεντρωθεί για τον αγώνα της επόμενης ημέρας. Γρήγορα τα νέα άρχισαν να ταξιδεύουν: μία γυναίκα υποστηρίζει ότι θα διαγωνιστεί στους Ολυμπιακούς Αγώνες. Ο δήμαρχος του Μαραθώνα την καλοσωρίζει και τη φιλοξενεί σπίτι του, ενώ δημοσιογράφοι της ζητούν να κάνει δηλώσεις.

Κάποια στιγμή, ένας δρομέας από το Χαλάνδρι την πείραξε, λέγοντας πως θα είναι τόσο αργή που όταν φτάσει στο στάδιο, θα το βρει άδειο από κόσμο. Εκείνη του απάντησε πως δε θα έπρεπε να προσβάλλει τις γυναίκες, όταν οι άντρες αθλητές της Ελλάδας, έχαναν ταπεινωτικά από τους Αμερικάνους. Η ημερήσια αθηναϊκή εφημερίδα “Εστία” θα γράψει για μια «παράξενη γυναίκα, η οποία έχοντας τρέξει λίγες ημέρες πριν στο δοκιμαστικό μαραθώνιο, σκοπεύει να διαγωνιστεί τη μεθεπόμενη ημέρα. Σήμερα ήρθε από τα γραφεία μας και είπε: Αν με εμποδίσουν, θα βγάλω τα παπούτσια μου και θα συνεχίσω ξυπόλητη». 

Η μέρα του αγώνα

Η μέρα του μαραθωνόδρομου είχε φτάσει. Το πρωί της Παρασκευής, 10 Απριλίου, ο γηραιός ιερέας, Ιωάννης Βελιώτης, ανέλαβε να διαβάσει μία προσευχή για τους αθλητές. Παρόλαυτα, αρνήθηκε να ευλογήσει τη Σταμάτα Ρεβίθη, επειδή αυτή δεν ήταν επισήμως αναγνωρισμένη αθλήτρια.

Το τελειωτικό χτύπημα ήρθε λίγο αργότερα, όταν η διοργάνωση της ανακοίνωσε ότι η συμμετοχή της δεν έγινε δεκτή. Της υποσχέθηκαν, ωστόσο, τη συμμετοχή της σε έναν αγώνα με Αμερικανίδες αθλήτριες - ένας αγώνας που, φυσικά, δεν υπήρξε ποτέ. Η Σταμάτα δεν τα έβαλε κάτω και αποφάσισε να διανύσει τη διαδρομή την επόμενη μέρα.  

Εκείνον τον πρώτο μαραθώνιο στην ιστορία των Ολυμπιακών Αγώνων τον κέρδισε φυσικά ο 24χρονος Σπύρος Λούης. Ο νερουλάς ολοκλήρωσε τη διαδρομή σε 2 ώρες, 58 λεπτά και 50 δεύτερα, αφήνοντας πίσω του διακεκριμένους δρομείς του εξωτερικού. Το χρυσό μετάλλιο δεν άλλαξε τον Σπύρο Λούη, ο οποίος δε ξαναδιαγωνίστηκε και έζησε μια ήσυχη ζωή δουλεύοντας ως αγρότης και αργότερα αστυνομικός.  

Η πρώτη μαραθωνοδρόμος στην ιστορία των Ολυμπιακών Αγώνων

Το πρωί της 11ης Απριλίου, η Σταμάτα Ρουμπίνη ξεκίνησε να τρέχει, με κάθε βήμα να αντηχεί την αποφασιστικότητά της να αποδείξει ότι οι γυναίκες μπορούν να αντέξουν την ίδια δοκιμασία με τους άντρες. Τα πόδια της χτυπούσαν το χώμα του αρχαίου δρόμου και η καρδιά της χτυπούσε δυνατά. Οι σκέψεις της γύριζαν στο μικρό της γιο και στον αγώνα της για να του προσφέρει μια καλύτερη ζωή.

Η πόλη της Αθήνας άρχισε να εμφανίζεται στον ορίζοντα. Τα πόδια της πονούσαν, αλλά η θέλησή της ήταν πιο δυνατή. Έτρεξε τη διαδρομή με σταθερό ρυθμό και έφτασε στα Παραπήγματα (εκεί όπου σήμερα βρίσκεται το νοσοκομείο Ευαγγελισμός, κοντά στο Χίλτον) στη 13:30. Εκεί τη σταμάτησαν αξιωματικοί, μπλοκάροντάς της την είσοδο στο Παναθηναϊκό Στάδιο. Η Σταμάτα Ρεβύθη, η πρώτη γυναίκα μαραθωνοδρόμος, είχε ολοκληρώσει τη διαδρομή της σε 5 ώρες και 30 λεπτά. Χωρίς επίσημη καταγραφή, χωρίς αναγνώριση, αλλά με την ικανοποίηση ότι είχε καταφέρει το ακατόρθωτο.  

Κάπου εκεί χάνονται τα ίχνη της, με τους ιστορικούς να μη γνωρίζουν αν παρέμεινε στην Αθήνα κι αν κατάφερε να βρει δουλειά. Η επόμενη Ολυμπιάδα πραγματοποιήθηκε στο Παρίσι το 1900, όπου οι γυναίκες μπορούσαν επίσημα να συμμετέχουν για πρώτη φορά στην ιστορία. Έτσι, η Ελβετή Ελέν ντε Πουρταλέ, αμερικανικής καταγωγής, έγινε η πρώτη γυναίκα Ολυμπιονίκης της νεότερης εποχής.

Από τη Σταμάτα Ρεβύθη στο 2024 - Μια νέα εποχή

Περισσότερο από έναν αιώνα αργότερα, το 2024, οι Ολυμπιακοί Αγώνες επέστρεψαν στο Παρίσι, σηματοδοτώντας ένα ιστορικό γεγονός. Για πρώτη φορά στην ιστορία των Αγώνων, γυναίκες και άνδρες εκπροσωπούνται ισάριθμα στην Ολυμπιάδα. Αυτό το ισοζύγιο σημαίνει πως οι φετινοί Ολυμπιακοί αγώνες είναι οι πρώτοι που θα επιτύχουν την πλήρη ισότητα των φύλων, τόσο στο πρόγραμμα των αγώνων όσο και ως προς τους αθλητές στον αγωνιστικό χώρο.

Διαβάζοντας την είδηση, η σκέψη γυρνά στη Σταμάτα Ρεβύθη που, σε πείσμα των ηθών της εποχής και χωρίς κανένα στήριγμα, κατάφερε να γράψει τη δική της σελίδα στην ιστορία των Ολυμπιακών Αγώνων. Η αδάμαστη θέλησή της ζει μέσα σε κάθε γυναίκα μαραθωνοδρόμο, κάθε γυναίκα που αγωνίζεται και θριαμβεύει.

Κάθε Ολυμπιάδα είναι, εκτός των άλλων, μια αναγνώριση των αγώνων και των θυσιών των πρωτοπόρων αθλητριών και αθλητών που άνοιξαν τον δρόμο για τις επόμενες γενιές. Η Σταμάτα Ρεβύθη ξεκίνησε κάτι σπουδαίο, και οι αθλήτριες του 2024 είναι οι περήφανες κληρονόμοι της.