Όταν η Βιρτζίνια Γουλφ και η Ομάδα Bloomsbury ξεκούμπωσαν τη Βρετανία

Αν και δεν υπάρχει ενιαία φιλοσοφία του Bloomsbury, η ομάδα συνδέθηκε μεταξύ τους τόσο με δεσμούς διά βίου αγάπης όσο και με κοινές ιδέες για την αισθητική, τη φιλοσοφία και την ψυχολογία. Στην εποχή της, η οποία δαμάζεται από την εξειδίκευση, η προθυμία των Bloomsbury να ενσωματώσουν ιδέες εκτός των επιμέρους ειδικοτήτων τους είναι μια σημαντική υπενθύμιση των πλεονεκτημάτων που μπορεί να αποκομίσει η παμφάγος διανόηση.

«Όσο ματαιόδοξα και αν φαίνονται, τα ρούχα έχουν, λένε, πιο σημαντικά καθήκοντα από το να μας κρατούν απλώς ζεστούς. Αλλάζουν την άποψή μας για τον κόσμο και την άποψη του κόσμου για εμάς». Έτσι έγραψε η Βιρτζίνια Γουλφ -η οποία συγκαταλεγόταν στην ομάδα Bloomsbery μαζί με άλλες ριζοσπαστικές δημιουργικές προσωπικότητες στις αρχές του 20ού αιώνα-, στο μυθιστόρημά της Orlando του 1928, για έναν νεαρό ευγενή που ζει για αρκετούς αιώνες, αλλάζοντας φύλο στην πορεία της ζωής του.

Η Γουλφ χρησιμοποιεί συχνά τις αλλαγές στα ρούχα του Orlando για να πει κάτι για την αλλαγή της εποχής και τις προσδοκίες των δύο φύλων. Ο νεαρός άνδρας Orlando μπορεί να ξεφαντώνει στην εξοχή ή να κάνει πατινάζ στον Τάμεση, αλλά η γυναίκα Orlando του 18ου και 19ου αιώνα εμποδίζεται από τα κρινολίνα, όπως και από τον τρόπο με τον οποίο η κοινωνία, ξαφνικά, τη βλέπει ως ευαίσθητη και αδύναμη. Τελικά, αγκαλιάζει το ανδρόγυνο και αρχίζει να φοράει παντελόνια - όπως ακριβώς συνήθιζε να κάνει η ερωμένη της Βιρτζίνια Γουλφ και έμπνευση για το Orlando, η Βίτα Σάκβιλ Γουέστ.

Το εύστοχο απόφθεγμα της Γουλφ ότι τα ρούχα «αλλάζουν την άποψή μας για τον κόσμο και την άποψη του κόσμου για εμάς» θα μπορούσε να προέρχεται από ένα σχετικά νέο βιβλίο για την Ομάδα Bloomsbury. Το βιβλίο του δημοσιογράφου μόδας Charlie Porter, με τίτλο Bring No Clothes: Bloomsbury and the Philosophy of Fashion, κυκλοφόρησε τον Νοέμβριο του 2023, ταυτόχρονα με την έκθεση που επιμελήθηκε στο Charleston in Lewes, έναν νέο εκθεσιακό χώρο στο Σάσεξ, κοντά στη διάσημη αγροικία όπου έζησαν αρκετοί από την ομάδα Bloomsbury.

«Η Βιρτζίνια Γουλφ αναγνώρισε ότι για να καταλάβεις τους ανθρώπους πρέπει να καταλάβεις τα ρούχα», λέει ο Porter στο BBC. «Τα ρούχα δεν είναι απλώς ένα διακοσμητικό σημείο στίξης», ξεκαθαρίζει.

Η Ομάδα Bloomsbury ήταν επαναστατική από πολλές απόψεις: στο έργο τους, παρουσίαζαν μια ανήσυχη αναζήτηση νέων μορφών, στη σελίδα ή στον καμβά. Στη φιλοσοφία τους, υπήρξαν πρωτοπόροι σε τομείς τόσο διαφορετικούς όσο ο φεμινισμός, ο ειρηνισμός, η θεωρία της τέχνης και η οικονομία. Και στην προσωπική τους ζωή, ήταν επίσης ξακουστά «ρευστοί» - πολλοί ήταν queer, και οι ρομαντικές και σεξουαλικές τους σχέσεις ήταν συχνά μη μονογαμικές και αμοιβαία περιπλεγμένες.

Αλλά ήταν κυρίως, υποστηρίζει ο Porter, ριζοσπαστικοί όσον αφορά το τι φορούσαν και τι σήμαινε το ντύσιμό τους. Ο τίτλος του, Bring No Clothes, μετατρέπει τα αυθόρμητα σχόλια της Γουλφ σε ένα περιεκτικό μανιφέστο: πρόκειται για μια φράση που έγραφε συχνά στους επισκέπτες, μια υπόσχεση αντισυμβατικότητας.

Ο Porter παραθέτει μια επιστολή που έστειλε η Γουλφ στον TS Eliot το 1920, ενόψει της επίσκεψής του στο εξοχικό της στο Sussex: «Ελπίζουμε να σας δούμε το Σάββατο… Σας παρακαλούμε να μη φέρετε ρούχα: ζούμε στην κατάσταση της μεγαλύτερης απλότητας». Αυτή η οδηγία εξασφάλιζε στους καλεσμένους ότι γνώριζαν ότι δεν θα έπρεπε να συμμορφωθούν με την προσδοκία της ανώτερης τάξης να ντυθούν για το δείπνο - ότι απέρριπταν τις ιεραρχίες που στηρίζονταν από την ίδια την έννοια της κατάλληλης ενδυμασίας.

Φυσικά, η Ομάδα Bloomsbury δεν έκανε βόλτες χωρίς ρούχα (με εξαίρεση τον ζωγράφο Ντάνκαν Γκραντ, ο οποίος φαίνεται ότι λάτρευε να γδύνεται). Βέβαια, η λαϊκή μας αντίληψη για το τι φορούσαν, έχει ίσως υπεραπλουστευθεί τις τελευταίες δεκαετίες.

Η ιδέα του «Bloomsbury look» ως αναγνωρίσιμου στυλ είναι καλά τεκμηριωμένη. Κάθε τόσο, ένας σχεδιαστής μόδας την αναφέρει στην πασαρέλα και τα περιοδικά να ακολουθούν με φωτογραφήσεις για το πώς να «αποκτήσετε το λουκ». Ο Porter συνοψίζει το «Bloomsbury look» ως εξής: «Είναι ένα χαλαρό μακρύ φόρεμα με ανάλαφρο μοτίβο, ή μια ζακέτα πάνω από μια μπλούζα -όπως θα ντυνόταν σήμερα μια βιβλιοθηκάριος αν θέλουμε να μιλήσουμε με στερεότυπα» εξηγεί και γίνεται πιο σαφής:

«Η ιδέα του “Bloomsbury look” είναι ένα όμορφο φλοράλ φόρεμα, αλλά στην πραγματικότητα θα έπρεπε να είναι και το κομμένο και ραμμένο στο σώμα κοστούμι». Αν κοιτάξετε, ας πούμε, τον μυθιστοριογράφο Ε.Μ. Φόρστερ ή τον οικονομολόγο Μέιναρντ Κέινς, δύσκολα θα εντοπίσετε χαλαρότητα και ελευθερία - συνήθως τους βλέπουμε με ένα κλασικό κοστούμι, τη στολή της πατριαρχικής, αυτοκρατορικής, δικαιωματικής, κουμπωμένης βρετανικής εξουσίας.

Χρησιμοποιούν επίσης το κοστούμι για να κρύψουν την πραγματική τους ταυτότητα ως άνδρες που αγαπούν τους άνδρες- ένας τρόπος να γλιστρήσουν σε μια εποχή που η ομοφυλοφιλία ήταν παράνομη. Αυτό δεν μοιάζει με αποτίναξη των δεσμών, όπως έκαναν πιο ανοιχτά άλλα μέλη της ομάδας.

Και υπάρχουν κάποιοι πιο προφανείς ενδυματολογικοί επαναστάτες του Bloomsbury: μορφές όπως η Βιρτζίνια Γουλφ και η αδελφή της, η ζωγράφος Βανέσα Μπελ, και ο εραστής της Γραντ, που απέρριπταν τα περιοριστικά ρούχα υπέρ της απογύμνωσης, της άνεσης και της ροής. Είναι αλήθεια ότι η Γουλφ και η Μπελ κυκλοφορούσαν με μακρόστενες ρόμπες που άφηναν το στήθος σχεδόν ακάλυπτο.

Γυναίκες όπως η Ντόρα Κάρινγκτον, η ζωγράφος, ή η Βίτα Σάκβιλ Γουέστ, που αγκάλιασαν συνειδητά το ανδρόγυνο. Ή η Lady Ottoline Morrell, η οποία σφυρηλάτησε το δικό της ιδιοσυγκρασιακό και αμίμητο στυλ, φορώντας περίτεχνα φορέματα που θεωρούνταν βαθύτατα εκτός μόδας.

Οι αναφορές της εποχής υποδηλώνουν ότι πολλοί από την ομάδα ήταν στην πραγματικότητα μεγάλοι λάτρεις του έντονου χρώματος - ακριβώς όπως θα περίμενε κανείς, αν κοιτούσε τους πίνακες των Μπελ και Γκραντ, όπου ζωγράφιζαν κάθε διαθέσιμη επιφάνεια με μουσταρδί, μανταρινί, chartreuse και τυρκουάζ, καθώς και με πιο απαλά παστέλ.

Ήταν κάτι που πραγματικά εντυπωσίασε τον Porter κατά την έρευνά του. «Πόσο συχνά οι άνθρωποι μιλούσαν για τα τρανταχτά χρώματα που φορούσαν… αυτά τα έντονα κοντράστ», θυμάται. Αναφέρει ότι η Μπελ έγραψε στην Γκραντ το 1915, ζητώντας το κίτρινο γιλέκο της - «θα φτιάξω ένα καινούργιο φόρεμα», συνέχισε, προσθέτοντας: «Φοβάμαι ότι δεν θα σας αρέσει το φόρεμα, καθώς θα είναι κυρίως μωβ… Επίσης, θα φτιάξω μια φωτεινή πράσινη μπλούζα ή παλτό».

Το Bloomsbury ήταν συνειδητά επαναστατικό με διάφορους καλλιτεχνικούς τρόπους - ήδη από το 1908, η Βιρτζίνια Γουλφ επέμενε ότι δεν ήθελε να κάνει τίποτα λιγότερο από το να «αναδιαμορφώσει το μυθιστόρημα» - και έτσι είναι δελεαστικό να υποθέσουμε ότι όλοι σχεδίαζαν αυτή την επανάσταση της μόδας, αποφασίζοντας να «κάνουν το καινούργιο».

Ωστόσο, το κλειδί για την κατανόηση της εμφάνισης των Bloomsbury δεν είναι να τη δούμε ως ένα τολμηρό, νέο στυλ, αλλά ως μια γενναία απόρριψη ενός καταπιεστικού παλιού. Ο ριζοσπαστισμός βρίσκεται στην άρνηση, το λουκ Bloomsbury έχει να κάνει τόσο με το να πεις όχι σε ό,τι προϋπήρχε όσο και με το να βρεις έναν νέο τρόπο να είσαι.

Η άρνησή τους ήταν εξίσου σημαντική με τις ιδέες που μοιράζονταν, τις συζητήσεις που έκαναν.

Ο όρος «περιοριστικά ρούχα» δεν είναι υπερβολή. Η Γουλφ και η Μπελ μεγάλωσαν σε μια εποχή, και σε μια τάξη, όπου έπρεπε να ντύνονται για το δείπνο και αναμενόταν να περνούν τα βράδια τους σε κοσμικά πάρτι που απεχθάνονταν. Το σωστό ντύσιμο ήταν υψίστης σημασίας, και για τις νεαρές γυναίκες αυτό σήμαινε ότι έπρεπε να φορούν κορσέδες με κόκαλα κάτω από βαριά, πλούσια φορέματα.

Η Γουλφ μισούσε τους περιορισμούς των κορσέδων - έγραψε στην πρώτη της αγάπη, τη Βάιολετ Ντίκινσον: «Προσπάθησα να πριονίσω τον δικό μου σήμερα το πρωί, αλλά δεν μπόρεσα. Σε τι σιδερένια συμβατικότητα ζούμε…».

Η Γουλφ κακοποιήθηκε σεξουαλικά ως παιδί από τον ίδιο της τον ετεροθαλή αδελφό, ένα τραύμα που φαίνεται να οδήγησε σε εξαιρετικά περίπλοκα συναισθήματα απέναντι στο σώμα της, την εμφάνισή της και τη σεξουαλικότητά της- έγραψε ότι βίωσε «ντροπή στον καθρέφτη» όταν έπιανε το είδωλό της. Το 1939 έγραψε: «ό,τι έχει να κάνει με το ντύσιμο, εξακολουθεί να με φοβίζει».

Το να περιφέρεται η Βιρτζίνια Γουλφ στην κοινωνία με βραδινά φορέματα που αποκαλύπτουν τους ώμους της και μαργαριτάρια, που αποφάσιζε ο ίδιος ο ετεροθαλής αδελφός της, ήταν βασανιστήριο για εκείνη. Για την Γουλφ δεν υπήρχε κανένα φετίχ στο λουκ Bloomsbery, αντιθέτως ήταν περισσότερο η διαφυγή από το τραύμα, η άνετη κάλυψη του σώματος, παρά η δημιουργία κάποιου μοντέρνου στυλ.

Ήταν το 1904 όταν η Γουλφ και η Μπελ δραπέτευσαν στο δικό τους σπίτι στο Λονδίνο - 46 Gordon Square - και αποφάσισαν να κάνουν τα πράγματα διαφορετικά. «Όλα θα ήταν καινούργια», έγραψε η Γουλφ το 1920, αναπολώντας εκείνη την εποχή. «Όλα θα ήταν διαφορετικά. Τα πάντα ήταν υπό δοκιμή». Αυτό σήμαινε ότι έπρεπε να ανατραπούν οι συμβάσεις σχετικά με τον τρόπο κοινωνικοποίησης, συμπεριλαμβανομένου του τι έπρεπε να φορέσει κανείς.

Ο αδελφός τους, Τόμπι Στίφεν, άρχισε να φέρνει φίλους από το Cambridge, και η ομάδα του Bloomsbury σχηματίστηκε κατά τη διάρκεια των βραδινών συναντήσεων της Πέμπτης, οι οποίες ήταν σκόπιμα ανεπίσημες: «Ήταν αργά το βράδυ- το δωμάτιο ήταν γεμάτο καπνό, καφέ και ουίσκι, δεν φορούσαμε λευκό σατέν ή μαργαριτάρια, δεν ήμασταν καθόλου ντυμένοι», έγραψε η Γουλφ.

Και αυτοί οι έξυπνοι, υψηλά μορφωμένοι νέοι έδειχναν να ενδιαφέρονται περισσότερο για ένα μεγάλο μυαλό παρά για μια μικροσκοπική μέση. Η Γουλφ έγραψε για το πώς «επέκριναν τα επιχειρήματά μας τόσο αυστηρά όσο και τα δικά τους… Δεν φάνηκε ποτέ να προσέχουν πώς ήμασταν ντυμένες ή αν ήμασταν όμορφες ή όχι».

Ήταν μια ανακούφιση και μια συγκίνηση - επιτέλους οι αδελφές μπορούσαν να αναπνεύσουν ελεύθερα, να σκεφτούν ελεύθερα και να τις ακούσουν, αντί να τις κοιτάζουν.

Έτσι, ενώ υπήρχε μια διανοητική φιλοσοφία πίσω από την αποτίναξη των δεσμών της βικτοριανής ευπρέπειας, υπήρχε επίσης απλώς η πρακτική επιταγή να είναι σε θέση να κινούνται ελεύθερα στον κόσμο, να δημιουργούν τέχνη χωρίς να επιβαρύνονται από στενά μανίκια ή τσιμπημένες μέσες.

Η Ομάδα Bloomsbury έκανε πράξη αυτό που κήρυττε: ελεύθερος έρωτας, σεξουαλικότητα του ίδιου φύλου και αποδοχή όλων των ειδών αντισυμβατικών σχέσεων.