Oriana Fallaci και Αλέκος Παναγούλης – Ο έρωτας, ο θάνατος και ο γραπτός λόγος

Η Oriana Fallaci λάτρευε τα θαυμαστικά. «Χα! Χα! Μπράβο!» αναφωνούσε όταν ήταν ευχαριστημένη, αφήνοντας μια υπέροχη, βαθιά εκπνοή, με τον καπνό του τσιγάρου να στροβιλίζεται. Αν ένιωθε απογοήτευση, θα βίωνε μια μίνι-έκρηξη σε πενταπλάσιο αριθμό: «Όχι! Όχι! Όχι! Όχι! Όχι!».

Όταν θύμωνε, φώναζε: «Λάθος! Λάθος! Λάθος! Λάθος! Λάθος!» με τα χέρια της να κουνιούνται σαν ανεμόμυλος. Περιστασιακά, η Fallaci θα έβαζε τις παλάμες της στα αυτιά της, κουνώντας τις μπρος-πίσω μοιάζοντας τόσο εκνευρισμένη που μπορούσε να αναγκαστεί να κόψει το κεφάλι της και να το πετάξει στον χαζό που την είχε ενοχλήσει με την παρουσία του.

Στο τελευταίο της μυθιστόρημα, το «Ινσαλλάχ», ένα συναρπαστικό ηθικό παιχνίδι που διαδραματίζεται στη Βηρυτό, ακόμη και οι ατάκες των χαρακτήρων της συχνά διακόπτονται τόσα πολλά ερωτηματικά και θαυμαστικά.  

Τολμηρή και φρενήρης είχε πάντα τον τρόπο της η Fallaci – δημοσιογράφος, συγγραφέας, μαξιμαλίστρια έτρεξε να καλύψει πολέμους και επαναστάσεις, να έρθει πρόσωπο με πρόσωπο με τους μεγαλύτερους τυράννους του πλανήτη, να παραγάγει άρθρα και βιβλία και να μιλήσει απτόητη από οτιδήποτε.

«Η Fallaci όταν βρισκόταν στο απόγειο των δυνάμεών της εισερχόταν στις αίθουσες σαν δερβίσης και ήταν δύσκολο να χωρέσει κανείς περισσότερες από λίγες λέξεις ανάμεσα στις αλληλένδετες ιστορίες της και τις διογκωμένες διακηρύξεις της» γράφει ο Douglas Foster στους Los Angeles Times, με τον οποίο γνωρίστηκαν όταν η Oriana είχε πάει στο Σαν Φρανσίσκο για να προωθήσει το «Ένας Άντρας», τη μυθιστορηματική βιογραφία του Έλληνα πολιτικού, ποιητή, επαναστάτη και πολέμιου της Χούντας, Αλέξανδρου Παναγούλη. Πάνω από τον θάνατό του παρέμενε το αμείλικτο ερώτημα: «ατύχημα ή δολοφονία;».

«Όχι ερωτήσεις! Όχι ερωτήσεις! Αν είχαν διαβάσει το βιβλίο μου δεν θα υπήρχαν άλλες ερωτήσεις!» ήταν τα πρώτα λόγια που είπε στον Douglas Foster. Παρόλα αυτά η Fallaci κάθισε και μίλησε για αρκετές ώρες, στριφογυρίζοντας τα μαλλιά της στην κορυφή του κεφαλιού της, μαζεύοντας τη φούστα της κάτω από τα λεπτά της πόδια και μετά απλώνοντάς την κατά μήκος του καναπέ στη σουίτα του ξενοδοχείου της και ξανατυλίγοντας τα μαλλιά της σε έναν υπερκινητικό, ρυθμικό κύκλο.

Ο Douglas Foster θα συναντήσει ξανά την Fallaci μια νύχτα του Νοεμβρίου του 1993, δεκατρία χρόνια πριν αυτή φύγει από τη ζωή. «Έχω αλλάξει πολύ» μουρμουρίζει, ενώ ξαπλώνει σε έναν καναπέ ενός ξενοδοχείου του Σαν Φρανσίσκο, γέρνει προς τα πίσω και μιλάει με έναν πνιχτό ψίθυρο. Είχε φύγει η κοφτερή τίγρης της δεκαετίας που πέρασε. Στη θέση της ήταν μια μικροκαμωμένη γυναίκα με μαύρο φόρεμα, με τα ανοιχτά καστανά μαλλιά της, γεμάτα γκρίζα στίγματα, να πέφτουν ίσια στους ώμους της.

«Γλιστράει τα ψηλοτάκουνα από τα κουρασμένα πόδια της, αλλά τα χέρια της παραμένουν σε κίνηση, με μακριά δάχτυλα που τριβελίζουν με το 40ό τσιγάρο της ημέρας, καθώς μιλάει για το “Ινσαλλάχ, το παιδί μου, αυτό το βιβλίο". Αλλά συνεχίζει να γυρίζει στα αποσπάσματα για το θάνατο. "Έχω εμμονή με τον θάνατο", παραδέχεται. Το πρόσωπό της είναι ακίνητο, μια μάσκα γεμάτη αγωνία» παρατηρεί ο Foster.

Ήταν τότε που η Fallaci είχε εκμυστηρευτεί σε γνωστούς της ότι έδινε μάχη με τον καρκίνο του μαστού και ότι η πρόγνωση ήταν άσχημη. Ο Benjamin C. Bradlee, πρώην διευθυντής της Washington Post, γνώριζε τη Fallaci ολόκληρες δεκαετίες. «Είναι μια πολύ δραματική, τολμηρή κυρία, γεμάτη λαχτάρα για ζωή και ενέργεια και θάρρος, και τώρα είναι πολύ άρρωστη. Είναι ταραγμένη, από την αρρώστια και από τις νύξεις της θνητότητας» θα πει ο Bradlee.

«Δεν θέλω να μιλήσω για το ότι είμαι άρρωστη. Είναι δικό μου πρόβλημα. Δεν θέλω να είμαι αξιολύπητη. Δεν θέλω συμπόνια. Αυτό είναι το τελευταίο πράγμα που θέλω» θα βγάλει τη γλώσσα της στην ανημπόρια η Fallaci.

Αυτή ήταν η κλασική Fallaci, που προσέφερε δελεαστικά κομμάτια του εαυτού της για να τα εξετάσει ο κόσμος, και στη συνέχεια αποσυρόταν, προσπαθώντας να καλυφθεί μέσα σε έναν στενό μανδύα ιδιωτικότητας. «Η Oriana είναι ένα ανοιχτό βιβλίο» ανέφερε η αδελφή της Paola. «Ένα ανοιχτό βιβλίο, δηλαδή, γραμμένο στα κινέζικα ή στα σανσκριτικά».

Αυτή ήταν η μαχητική Fallaci που περίμεναν οι θαυμαστές της. Η συγγραφέας που έσκυβε για να διαβάσει δημόσια ένα απόσπασμα από το βιβλίο της, βυθισμένη στο κείμενο, τα γυαλιά της γλιστρούσαν στη μύτη της, η μπάσα φωνή της μάσαρε τις λέξεις. Όταν τελείωνε, καθόταν σεμνά, με το δεξί πόδι σταυρωμένο πάνω από το αριστερό, με καπνό να βγαίνει από τα ρουθούνια της, σαν να ετοιμαζόταν για καβγά.

Στην παιδική της ηλικία, κατά τη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, θυμάται να κουρνιάζει σε ένα καταφύγιο με την οικογένειά της, ενώ οι αμερικανικές βόμβες έπεφταν στη Φλωρεντία. Θυμάται ότι φοβόταν τρομερά και έκλαιγε, θυμάται επίσης τον αγαπημένο της πατέρα, θυμωμένο που είδε αυτά τα δάκρυα, να της δίνει «ένα τεράστιο χαστούκι μαζί με την αυστηρή παραίνεση “ένα κορίτσι δεν κλαίει!”».

Δεν παραπονιέται. «Όχι! Όχι! Όχι! Όχι! Όχι! Όχι! Όχι! Ω, ήταν πολύ σκληροί. Είμαι πολύ ευγνώμων που ήταν σκληροί μαζί μου. Είμαι τρομερά ευγνώμων. Δεν ξέχασα ποτέ αυτό το χαστούκι. Ήταν σαν ένα φιλί» θα πει.

Το φιλί του χαστουκιού του πατέρα της διαμόρφωσε μία από τις πιο ενδιαφέρουσες χρονογράφους της εποχής μας. Σε ηλικία 11 ετών κατά τη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, η Fallaci ήταν αγγελιαφόρος της ιταλικής αντίστασης και έγινε δημοσιογράφος εφημερίδας στα 16 της.

Διεθνές αστέρι της δημοσιογραφίας έγινε στα 30 της χρόνια για τις ευρέως δημοσιευμένες αντιπαραθέσεις της με τους πιο ισχυρούς ηγέτες του κόσμου. Ξεκινώντας από τη δεκαετία του '60, απέκτησε φήμη στα ιταλικά περιοδικά Epoca και l'Europeo, αποκαλύπτοντας την υποβόσκουσα πλευρά του πολέμου του Βιετνάμ (παίρνοντας συνεντεύξεις από Αμερικανούς αιχμαλώτους πολέμου που ήταν φυλακισμένοι στο Βόρειο Βιετνάμ, καθώς και από αντιμαχόμενους ηγέτες του Βόρειου και του Νοτίου Βιετνάμ), κοιτάζοντας κατάματα τον Γιασέρ Αραφάτ, πείθοντας την Ίντιρα Γκάντι να ανοιχτεί και σκίζοντας το τσαντόρ μπροστά στον Αγιατολάχ Χομεϊνί (ένα «ηλίθιο, μεσαιωνικό κουρέλι», βροντοφώναξε).

Η Fallaci δημιούργησε πρόβλημα στον Henry Kissinger, τότε υπουργό Εξωτερικών του Nixon, όταν τον έκανε να πει ότι οι πολιτικοί ηγέτες δεν χρειάζεται να είναι έξυπνοι αρκεί να έχουν θάρρος. Αν και αργότερα θα αρνιόταν τα λόγια αυτά, η Fallaci λέει ότι χαρακτήρισε τον εαυτό του ως «καουμπόη που οδηγεί την άμαξα ιππεύοντας μπροστά μόνος του πάνω στο άλογό του». Ο Σάχης του Ιράν της αποκάλυψε τις μυστικιστικές εμφανίσεις και τα θρησκευτικά οράματα που διέπαν την πολιτική του.

Η επεκτατική, γενναιόδωρη πλευρά της Fallaci, που φάνηκε σε προσεκτικές συζητήσεις με τον Γερμανό καγκελάριο Willy Brandt και την Ισραηλινή πρωθυπουργό Golda Meir, τράβηξε λιγότερη προσοχή από τις φλογερές συγκρούσεις της με ισχυρούς άνδρες. Πέταξε το μικρόφωνό της στον Μοχάμεντ Άλι, όταν εκείνος ρευόταν επανειλημμένα, αποκάλεσε τον Νόρμαν Μέιλερ «μια ματαιόδοξη μικρή στάρλετ» και εξόργισε τον σκηνοθέτη Φεντερίκο Φελίνι τόσο πολύ που την αποκάλεσε «αυτή η αγενής μικρή σκύλα».

Η Fallaci συχνά αναδείκνυε τη φήμη της ως επικίνδυνης σαγηνεύτριας, παρομοιάζοντας μάλιστα μια καλή συνέντευξη με συνουσία. Αλλά ήταν το ένστικτό της και η ικανότητά της να κάνει την ουσιαστική και αληθινά αγενή ερώτηση που διέκρινε το έργο της. Σε μια συνέντευξη με τον Λίβυο ηγέτη Μοαμάρ Καντάφι, ρώτησε: «Γνωρίζετε άραγε γιατί είστε τόσο αντιπαθής;».

«Δεν με αγαπούν εκείνοι που είναι εναντίον της ελευθερίας» απάντησε ο Καντάφι. Και αυτή ήταν η ατάκα της για «ψάρεμα» όταν συνάντησε για πρώτη φορά τον Λεχ Βαλέσα: «Σας έχει πει ποτέ κανείς ότι μοιάζετε με τον Στάλιν; Εννοώ σωματικά. Ναι, ίδια μύτη, ίδιο προφίλ, ίδια χαρακτηριστικά, ίδιο μουστάκι. Και το ίδιο ύψος, πιστεύω, το ίδιο μέγεθος».

«Συμβαίνει να έχετε ένα πολύ αυταρχικό στυλ, ένα τυπικά δικτατορικό» διαμαρτυρήθηκε ο Βαλέσα. «Και όπως και εγώ επίσης, έχουμε ένα πρόβλημα… Ας κάνουμε λοιπόν μια συμφωνία. Από εδώ και στο εξής, θα είμαι καλός μαζί σας και εσείς θα είστε καλή μαζί μου, εντάξει;». Η συνέντευξη συνεχίστηκε.

Η Fallaci αναδημοσιεύτηκε ευρέως, πράγμα διόλου ευκαταφρόνητο για μια Ιταλίδα δημοσιογράφο, και 14 από τις καλύτερες συνεντεύξεις της συγκεντρώθηκαν σε ένα βιβλίο του 1974, «Συνέντευξη με την Ιστορία». Η αιχμηρή της προσέγγιση και το πολυτελές δηλητήριό της έγιναν γνωστά ως «θεραπεία Fallaci». Ήταν η δόξα της γενιάς των νέων δημοσιογράφων, η μάστιγα του κατεστημένου.

Η επιτυχία της Fallaci είχε ένα τίμημα. Στις αρχές της δεκαετίας του '70, έγραψε το «Γράμμα σε ένα παιδί που δεν γεννήθηκε ποτέ», έναν στοχασμό για τη μητρότητα, την αποβολή, την άμβλωση και τα βάρη της καριέρας.

Σε αυτό, η Fallaci καταπιάστηκε με τη δύσκολη επιλογή που αντιμετώπιζαν οι γυναίκες της γενιάς της: δημόσιο επίτευγμα ή ιδιωτική ευτυχία; Εξήγησε τις άγρια αντιφατικές παρορμήσεις της, βυθομετρώντας τη θλίψη της για την αποβολή ενός μωρού («Αισθάνομαι ταπεινωμένη, γιατί τι ωφελεί να πετάς σαν γλάρος αν δεν παράγεις άλλους γλάρους που θα παράγουν και άλλους που μπορεί να πετάξουν;»). Αλλά καταφέρθηκε επίσης εναντίον του ρομαντικού έρωτα ως «μυστηριώδους έκστασης που απειλεί την ελευθερία περισσότερο από οτιδήποτε άλλο».

Παρόλα αυτά, το 1973, κάτι προκλητικό συνέβη στη γυναίκα που μέχρι τότε αντιστεκόταν στον ρομαντισμό: Σε ηλικία 43 ετών, ερωτεύτηκε. Όταν ο Αλέξανδρος Παναγούλης, ο Έλληνας πολιτικός και αντιφρονούντας, που είχε βασανιστεί και φυλακιστεί επειδή προσπάθησε να σκοτώσει τον Έλληνα δικτάτορα Γεώργιο Παπαδόπουλο, αποφυλακίστηκε, εκείνη πέταξε αμέσως στην Αθήνα για μια συνέντευξη.

Σε εκείνη τη συνάντηση, ξεκίνησε μια σχέση που κράτησε για τρία χρόνια. Εκείνη έβλεπε μπροστά της έναν ήρωα. Εκείνος μια ασυμβίβαστη και δυναμική γυναίκα. Ο έρωτάς τους λέγεται ότι γεννήθηκε με τη διάσημη φράση του Παναγούλη: «Δεν επεδίωξα να σκοτώσω. Δεν είμαι ικανός να σκοτώσω άνθρωπο. Επεδίωξα να σκοτώσω έναν τύραννο».

Λόγω της σχέσης του με τη Fallaci, η δικτατορία επέτρεψε στον Παναγούλη να βγει εκτός Ελλάδας. Ως τη Μεταπολίτευση, ο Παναγούλης αυτοεξορίστηκε στην Ιταλία. Στη Ρώμη εγκαταστάθηκε στο ξενοδοχείο «Εξέλσιορ», απέναντι από τα γραφεία του εκδοτικού οίκου Rizzoli, όπου εργαζόταν η Fallaci, και άρχισε να αρθρογραφεί και αυτός στο «Europeo».

«Θα σου πάρω ένα αυτοκίνητο για να με φέρνεις να ακούω την Πόλυ Πάνου»

«Ένα βράδυ είχαμε πάει στην Πόλυ Πάνου, σε ένα υπόγειο της οδού Αμερικής όπου τραγουδούσε τότε. Μείναμε ως αργά, ήμασταν σε ευθυμία. "Θα έρθω να ζήσω εδώ” είπε η Fallaci. "Και τι θα κάνεις;” τη ρώτησε ο Αλέκος. "Θα σου πάρω ένα αυτοκίνητο για να με φέρνεις να ακούω την Πόλυ Πάνου”» θυμάται άνθρωπος από το στενό τους περιβάλλον, τόσο στη Ρώμη όσο και στην Αθήνα.

Τελικά το αυτοκίνητο που του αγόρασε ήταν το μοιραίο Mirafiori με το οποίο σκοτώθηκε ο Αλέκος Παναγούλης τη λεωφόρο Βουλιαγμένης την 1η Μαΐου του 1976 κάτω από αδιευκρίνιστες συνθήκες.

Η δημοσιογράφος εξανέμισε τη θλίψη της κλείνοντας τον εαυτό της για τρία χρόνια στην απομόνωση για να δημιουργήσει το βιβλίο «Ένας Άντρας», το οποίο έγινε διεθνές μπεστ σέλερ το 1979 και το 1980.

«Ήταν σαν να βάζεις ένα μαχαίρι σε μια πληγή για τρία ατελείωτα χρόνια» είπε τότε η Fallaci. «Νιώθω κάπως άδεια τώρα. Και όταν οι άνθρωποι με ρωτούν: "Ποιο είναι το επόμενο βιβλίο σας;", πρέπει να νικήσω τον εκνευρισμό που μου προκαλεί αυτό. Την ανάγκη να πηδήξω πάνω τους και να τους πω: 'Πηγαίνετε στο διάολο, κοιτάξτε τη δουλειά σας, τι θέλετε, φύγετε από εδώ'. Είμαι σαν ένα πηγάδι που ήταν γεμάτο νερό και όλο αυτό το νερό έχει αντληθεί. Και τώρα πρέπει να περιμένω να το γεμίσω ξανά με νερό».

Τα τελευταία χρόνια της ζωής της η Fallaci εκτός από τη δημοσιογραφία έχει επίσης αποβάλει την πολιτική ιστορία που διέκρινε το πρώτο της έργο. Ο δημόσιος χώρος που προσέλκυσε την έξαλλη ενέργειά της, στη συνέχεια υπήρξε και για εκείνη απογοήτευση.

Η Fallaci περιέγραφε τον εαυτό της ως αντι-ιδεολογική αναρχική, που απορρίπτει εξίσου την Αριστερά και τη Δεξιά. Ισχυριζόταν μάλιστα ότι ποτέ δεν την έλκυσαν οι σοσιαλιστικές ιδέες. «Ποτέ δεν ψήφισα σοσιαλιστή! Ποτέ! Όχι, κύριε! Όχι κύριε! Όχι κύριε! Το πρόβλημα είναι ότι δεν υπάρχει κόμμα στο οποίο να αναγνωρίζω τον εαυτό μου» θα αναφωνήσει.

«Ο σοσιαλισμός ήταν ένα όμορφο όνειρο. Ειλικρινά πιστεύω ότι, από φιλοσοφική άποψη, οι ριζοσπαστικοί πειρασμοί μου έχουν τελειώσει».

*Η Οριάνα Φαλάτσι γεννήθηκε στις 29 Ιουνίου του 1929 στη Φλωρεντία και πέθανε στις 15 Σεπτεμβρίου του 2006 επίσης στη Φλωρεντία.