Μια μπαλαρίνα-κατάσκοπος: Η αντιφασιστική δράση της Audrey Hepburn

Στο podcast της BBC Radio 4 History's Youngest Heroes, η Nicola Coughlan ρίχνει φως σε εξαιρετικές περιπτώσεις νεανικής αντίστασης, σύγκρουσης και επανάστασης, αφηγούμενη τις ιστορίες νέων ανθρώπων από όλη την ιστορία που έχουν αλλάξει τον κόσμο. Το τελευταίο επεισόδιο επικεντρώθηκε στην Audrey Hepburn, ένα από τα μεγαλύτερα είδωλα του κινηματογράφου και της μόδας τη δεκαετία του 1950 και του 1960. Ήταν υποψήφια για πέντε Όσκαρ και κέρδισε το βραβείο καλύτερης ηθοποιού το 1953 για την ερμηνεία της στην ταινία Roman Holiday. Ωστόσο, ως έφηβη κατά τη διάρκεια του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, έπαιξε έναν πολύ διαφορετικό ρόλο, τον οποίο δεν γνωρίζει μια μεγάλη μερίδα των θαυμαστών της. Κατά τη διάρκεια του πολέμου, οργάνωνε μυστικές παραστάσεις μπαλέτου για να συγκεντρώσει χρήματα για την ολλανδική αντίσταση κατά της ναζιστικής κατοχής.

Η Hepburn γεννήθηκε στις Βρυξέλλες το 1929 από μια Ολλανδή βαρόνη, την Ella van Heemstra, και έναν Βρετανο-Αυστριακό επιχειρηματία, τον Joseph Hepburn-Ruston. Στο Λονδίνο, οι γονείς της επηρεάστηκαν από τον Oswald Mosley, ηγέτη της βίαιης αντισημιτικής Βρετανικής Ένωσης Φασιστών (BUF). Η μητέρα της, μάλιστα,έγραψε ένα άρθρο για το περιοδικό της BUF για τα «μεγαλεία της Ναζιστικής Γερμανίας». Ο Hepburn-Ruston εγκατέλειψε την οικογένεια όταν η Audrey ήταν έξι ετών. Αργότερα συνελήφθη ως «σύμμαχος φασιστών» και πέρασε τον πόλεμο σε βρετανικές φυλακές.

«Ακόμα και ως μικρό κορίτσι, ξέρεις, ήταν εξωστρεφής, γελούσε, έπαιζε, έπαιζε θέατρο». λέει ο Luca Dotti, ο μικρότερος γιος της ηθοποιού, στον Robert Matzen, συγγραφέα του βιβλίου Dutch Girl, το οποίο καταγράφει τη ζωή της Hepburn κατά τη διάρκεια του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, σε μια συνέντευξη για το History's Youngest Heroes.

«Η μητέρα της Audrey αποφάσισε ότι η Αγγλία γενικά και το Kent, συγκεκριμένα, δεν ήταν μέρος για την Audrey λόγω της απειλής. Ξαφνικά φαινόταν ότι οι Γερμανοί θα καταλάμβαναν τη Γαλλία και θα ξεκινούσαν την εισβολή στην Αγγλία», λέει ο Matzen.

Η Van Heemstra απομάκρυνε την κόρη της από το βρετανικό εσώκλειστο σχολείο όπου φοιτούσε. Μετακόμισαν σε μια οικογενειακή έπαυλη στην Ολλανδία, και η Audrey γράφτηκε σε μια σχολή χορού, χρησιμοποιώντας ένα πιο ολλανδικό όνομα, Adriaantje van Heemstra (αργότερα θα άλλαζε το επώνυμό της σε Hepburn όταν ξεκινούσε την καριέρα της στον κινηματογράφο). Η μητέρα της συνέχιζε να θαυμάζει τον Άντολφ Χίτλερ και πίστευε ότι δεν θα εισέβαλε ποτέ στη «δική της» χώρα.

«Η μετακόμιση στην Ολλανδία δεν έμοιαζε σαν να γυρνά πίσω στην πατρίδα της. Δεν ήξερε Ολλανδικά. Έπρεπε να πάει σε ένα ολλανδικό σχολείο χωρίς να καταλαβαίνει λέξη με νέα παιδιά που την κορόιδευαν», λέει ο Dotti για την εμπειρία της μητέρας του στην Ολλανδία.

Σε αντίθεση με τις προβλέψεις της μητέρας της και των λοιπών Ολλανδών φασιστών, ο Χίτλερ εισέβαλε και κατέλαβε την Ολλανδία τον Μάιο του 1940. «Οι Γερμανοί χρειάζονταν τρόφιμα για τα στρατεύματα, χρειάζονταν ρούχα για τα στρατεύματα, και όλα αυτά τα πήραν από τους Ολλανδούς και τις άλλες κατεχόμενες χώρες», λέει ο Matzen για την κατάσταση.

Ο θείος της Hepburn, Κόμης Otto van Limburg Stirum, πήρε σθεναρή θέση εναντίον των Ναζί. Το 1942, μια ομάδα αντίστασης προσπάθησε να ανατινάξει ένα γερμανικό τρένο κοντά στο Ρότερνταμ. Παρόλο που ο van Limburg Stirum δεν συμμετείχε, συνελήφθη επειδή ήταν μια σημαντική αντιναζιστική προσωπικότητα. Οι Ναζί τον οδήγησαν με άλλους τέσσερις στο δάσος, τους πυροβόλησαν και πέταξαν τα σώματά τους σε τάφρους. Η Hepburn αγαπούσε τον θείο της, αφού ήταν η μόνη πατρική φιγούρα που είχε. Όταν έμαθε για τη δολοφονία, κλονίστηκε ψυχικά. "[Η δολοφονία] έγινε εθνικό περιστατικό, ένα σημείο καμπής για τον Ολλανδικό λαό», λέει ο Matzen.

Παρά την προνομιούχα θεση της οικογένειάς της, οι Ναζί απέσπασαν τρόφιμα και πόρους από την Ολλανδία, αφήνοντας την οικογένεια Van Heemstra να ζει σε καθεστώς φτώχειας. Όταν η Hepburn έγινε 15 ετών, της δόθηκε εντολή να ενταχθεί στο Nazi Kulturkammer, τη ναζιστική ένωση καλλιτεχνών, ή να σταματήσει τις δημόσιες παραστάσεις χορού. Εκείνη διάλεξε να σταματήσει τις παραστάσεις. Ή μάλλον...να τις κάνει με τους δικούς της όρους, αφού δε θα μπορούσε ποτέ να αφήσει την τέχνη που τόσο αγαπούσε.

«Μέσω του χορού μπορούσε να ονειρεύεται, να πετάει, να ξεχνά. Ήταν ο τρόπος με τον οποίο ξέφευγε από την πραγματικότητα», λέει ο Dotti για το πάθος της μητέρας του. Η Hepburn ξεκίνησε τότε να χορεύει σε ένα καταφύγιο με κλειστά παράθυρα και μόνο ένα κερί για φως, έτσι ώστε να μην ανακαλυφθεί. Ένας μουσικός έπαιζε, πολύ απαλά, το πιάνο του ενώ εκείνη χόρευε. Κανείς δε χειροκροτούσε, για να μην αποκαλυφθούν από τους Ναζί. Στο τέλος της παράστασης, συγκεντρώνονταν χρήματα για την αντίσταση.

Μια μπαλαρίνα - κατάσκοπος

Την άνοιξη του 1944, η Hepburn προσφέρθηκε εθελοντικά να γίνει η βοηθός ενός γιατρού – του Hendrik Visser 't Hooft – ο οποίος ήταν μέλος της αντίστασης. Όχι, η δουλειά της δε θα είχε να κάνει με την περίθαλψη τραυματιών: ο γιατρός αναζητούσε έναν κατάσκοπο, κάποιον πάσης υποψίας. H 15χρονη Hepburn ήταν αυτό που έψαχνε! Αν και ήταν ευρέως γνωστό πως η μητέρα της ήταν συνεργάτιδα των Ναζί, ο Visser 't Hooft είχε απεγνωσμένα ανάγκη να βρει βοηθό, για να υποστηρίξει τους χιλιάδες ανθρώπους που κρύβονταν από τους Ναζί. Ο γιατρός την εμπιστεύτηκε τυφλά και την πήρε μαζί του.

Σύμφωνα με τον γιο της, η Hepburn «Πίστευε ακράδαντα ότι υπάρχει μια πάλη μεταξύ του καλού και του κακού και ότι πρέπει να πάρεις θέση». Στις 17 Σεπτεμβρίου 1944, η Hepburn ήταν στην εκκλησία όταν ο ύμνος διακόπηκε από τον ήχο των κινητήρων. Η Επιχείρηση Market Garden, που ήταν ένα σχέδιο των Συμμαχικών Δυνάμεων για την κατάληψη εννέα γεφυρών που διασχίζουν τον ποταμό Ρήνο, είχε ξεκινήσει – και όταν έτρεξε έξω και κοίταξε ψηλά, χιλιάδες συμμαχικοί στρατιώτες αιωρούνταν πάνω από τα κεφάλια τους με αλεξίπτωτα.

Τότε, δύο βαριά θωρακισμένες ναζιστικές διμοιρίες ανασυγκροτήθηκαν στην περιοχή. Τα ναζιστικά τανκς πέρασαν μπροστά από το σπίτι των Van Heemstra. Η Hepburn και η οικογένειά της κρύφτηκαν στο υπόγειο ενώ η μάχη μαίνονταν για εννέα ημέρες. Όταν βγήκαν, τους ήρθε η είδηση ότι οι Ναζί είχαν νικήσει. Μπορούσαν να ακούσουν από τα παράθυρά τους ουρλιαχτά. Προέρχονταν από ένα κοντινό κτίριο όπου οι Ναζί εκτελούσαν αντιποίνια, βασανίζοντας και σκοτώνοντας μέλη της ολλανδικής αντίστασης.

Όταν τα συμμαχικά αεροπλάνα, που κατευθύνονταν προς τη Γερμανία, χρειάστηκε να κάνουν αναγκαστική προσγείωση στην Ολλανδία, ο Visser 't Hooft έστειλε την Hepburn στο δάσος για να συναντήσει έναν Βρετανό αλεξιπτωτιστή. Η Hepburn είχε μάθει το συνθηματικό και έφερε στην κάλτσα της ένα μυστικό μήνυμα για τον Βρετανό σύμμαχο. Πραγματοποίησε με επιτυχία την αποστολή της, αλλά στον δρόμο για την έξοδο από το δάσος, είδε άνδρες της ολλανδικής αστυνομίας να πλησιάζουν. Χωρίς να το σκεφτεί, έσκυψε να μαζέψει αγριολούλουδα και μετά τα πρόσφερε παιχνιδιάρικα στους αστυνομικούς. Εκείνοι γοητεύτηκαν και δεν την ανάκριναν περαιτέρω. Από εκείνη τη στιγμή και μετά, συχνά μετέφερε μηνύματα για την αντίσταση.

«Οι Γερμανοί δεν έπαιρναν τα παιδιά σοβαρά. Μπορεί να έλεγαν τίποτα "Φύγε παιδί μου από τη μέση να περάσω". Ξέρεις, τέτοιου είδους πράγματα. Και οι Ολλανδοί ήταν αρκετά πρακτικοί και γρήγορα κατάλαβαν ότι τα παιδιά, επειδή δεν τα υποπτευόταν κανείς, μπορούσαν να είναι αυτοί που θα μετέφεραν τα μηνύματα, που θα έκαναν αυτές τις ζωτικές δουλειές για την αντίσταση. Και τα παιδιά το λάτρευαν. Ήταν συναρπαστικό, ήταν επικίνδυνο, και έγιναν ήρωες της αντίστασης», προσθέτει ο Matzen. Μέχρι τον Φεβρουάριο του 1945, αναφέρεται ότι 500 Ολλανδοί πέθαιναν από την πείνα κάθε εβδομάδα. Όπως και τόσοι άλλοι, η Hepburn και η οικογένειά της δεν είχαν να φάνε. Έτσι, έπαθε σοβαρή αναιμία, ίκτερο και οίδημα.

Με σφοδρές μάχες να μαίνονται διαρκώς έξω από την πόρτα τους, η Hepburn και η οικογένειά της κρύφτηκαν στο υπόγειο για τρεις εβδομάδες. Τελικά, στις 16 Απριλίου 1945, επικράτησε ησυχία. Η Hepburn διεσθάνθηκε μυρωδιά τσιγάρου στον αέρα, κάτι που ήταν αδύνατο να βρει κανείς στην Ολλανδία κατά τη διάρκεια του πολέμου. Σκαρφάλωσε τις σκάλες από το υπόγειο και άνοιξε την πόρτα για να βρει πέντε Καναδούς στρατιώτες με τσιγάρα στο στόμα, να τη σημαδεύουν με πολυβόλα. Αμέσως, άρχισε να τους μιλάει στα αγγλικά. Ένας από αυτούς φώναξε: «Δεν απελευθερώσαμε μόνο μια πόλη – απελευθερώσαμε και μια Αγγλίδα!».

Η Hepburn αργότερα είπε στον γιο της ότι ποτέ δεν συγχώρεσε τη μητέρα της για τα φασιστικά πιστεύω της. Όταν τελείωσε ο πόλεμος, κέρδισε μια υποτροφία για το Ballet Rambert στο Λονδίνο. Αν και ήταν ταλαντούχα, η υγεία της είχε μόνιμα καταστραφεί από την υποσιτισμό και δεν είχε την αντοχή να γίνει μπαλαρίνα. Αντίθετα, στράφηκε στο θέατρο και στον κινηματογράφο, με μικρούς ρόλους στο West End και σε ταινίες όπως το The Lavender Hill Mob.

Το 1953 κέρδισε τον πρώτο της πρωταγωνιστικό ρόλο στην ταινία Roman Holiday. Ήταν μια τεράστια κριτική και εμπορική επιτυχία, για την οποία κέρδισε και Όσκαρ, σε ηλικία μόλις 24 ετών. Αργότερα, η Hepburn θα κέρδιζε επίσης βραβεία Emmy, Grammy και Tony (ναι, η Audrey είναι EGOT, αν και το Grammy το κέρδισε το 1994, μετά τον θάνατό της). «Τα ένστικτα της Audrey είχαν τελειοποιηθεί σε πολύ υψηλό επίπεδο από τον πόλεμο και όλα όσα πέρασε, και είχε τόση εμπειρία να αντλήσει, ώστε μπορούσε να βάζει τον εαυτό της σε αυτούς τους διάφορετικούς χαρακτήρες», λέει ο Matzen. Καθ' όλη την διάρκεια της καριέρας της, συνέχισε να ασχολείται με φιλανθρωπικά έργα, ιδίως ως πρέσβειρα καλής θέλησης για την Unicef. Πέθανε το 1993.