Κατερίνα Πατσογιάννη: «Οι γυναίκες πρέπει να μιλάνε και να ξέρουν ότι είμαστε έμπρακτα εδώ γι’ αυτές»

Μόνο το 2023 κάθε 10 λεπτά σε όλο τον κόσμο μια γυναίκα έχανε τη ζωή της από έναν άνδρα του περιβάλλοντός της. Στην Ελλάδα τα 4 τελευταία χρόνια έχουν σημειωθεί 89 γυναικοκτονίες με τις 13 από αυτές μέσα στο 2024. Το τελευταίο θύμα ήταν η Γαρυφαλλιά, την οποία η οικογένεια της αποσύνδεσε τελικά από τη μηχανική στήριξη, καθώς ο άγριος ξυλοδαρμός της από τον πρώην σύντροφο της, την άφησε εγκεφαλικά νεκρή.

Κάθε εβδομάδα στην Ελλάδα γίνονται πάνω από 200 συλλήψεις για ενδοοικογενειακή βία ενώ σύμφωνα με δηλώσεις του Υπουργού Προστασίας του Πολίτη, Μιχάλη Χρυσοχοίδη φέτος έχουμε 12.000 συλλήψεις για ενδοοικογενειακή βία, διπλάσιες σε σχέση με πέρσι. Πίσω από αυτούς τους αριθμούς κρύβονται θύματα με γυναικεία ονόματα.

Για τη Διεθνή Ημέρα Εξάλειψης της Βίας Κατά των Γυναικών, στο πλαίσιο του μεγάλου αφιερώματος του Grace για ευαισθητοποίηση, ενημέρωση και υπενθύμιση, μας μίλησε η Γενική Γραμματέας Ισότητας των Φυλων & Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, Κατερίνα Πατσογιάννη.

Κυρία Πατσογιάννη, πώς αισθάνεστε ως γυναίκα μία μέρα σαν αυτή;

Νιώθω την ανάγκη να ευχηθώ για τη στιγμή που θα έχει επιτευχθεί η εξάλειψη της βίας κατά των γυναικών και δε θα χρειάζεται καν να κάνουμε αυτή τη συνέντευξη. Όμως επειδή αυτή η μέρα αργεί ακόμα πολύ, θεωρώ απαραίτητη, την 25^η Νοεμβρίου τόσο στην Ελλάδα, όσο και σε όλο τον κόσμο γιατί είναι μια υπενθύμιση ότι παρά την εξέλιξη της κοινωνίας, η έμφυλη βία δυστυχώς υπάρχει. Ως γυναίκα και όχι μόνον, από την θέση μου ως Γενικής Γραμματέως θέλω να συμβάλλω -και το πράττω ήδη- με όλες μου τις δυνάμεις για την εξάλειψη της κάθε μέρα όλο το χρόνο. 

ΦΩΤΟΓΡΑΦΟΣ : ΚΛΕΑΝΘΗΣ ΜΗΤΣΙΟΥΛΗΣ

Πιστεύετε ότι οι γυναίκες αντιλαμβανόμαστε τι σημαίνει βία κατά των γυναικών;

Πολλές γυναίκες έχουμε μεγαλώσει και γαλουχηθεί με μία ριζωμένη πατριαρχική αντίληψη. Πόσες φορές για παράδειγμα δεν έχουμε ακούσει από μια γιαγιά όταν τα πράγματα γίνονταν δύσκολα: "κορίτσι μου κάνε υπομονή", "έτσι είναι οι άντρες", "Εσύ να μείνεις στο σπίτι να κρατήσεις την οικογένειά σου". Δηλαδή, πολλές γυναίκες έχουν γαλουχηθεί από το οικογενειακό τους κυρίως περιβάλλον, αλλά και από κοινωνικά πρότυπα ενδεχομένως, με τα οποία έχουν μεγαλώσει, όπου η γυναίκα φαίνεται φυσιολογικό να είναι θύμα και να δέχεται βία. Νομίζω, πως δεν είναι όλες οι γυναίκες έτοιμες να το αντιληφθούν και να βάλουν το όριό τους. Και δεν είναι γιατί είναι πολλά και τα στερεότυπα. Σύμφωνα όμως με τη Σύμβαση του Συμβουλίου της Ευρώπης για την αντιμετώπιση της βίας κατά των γυναικών και την ενδοοικογενειακή βία ή αλλιώς τη Σύμβαση της Κωνσταντινούπολης, η «βία κατά των γυναικών» θεωρείται παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και μία μορφή διάκρισης κατά των γυναικών και περιλαμβάνει όλες τις πράξεις μίας βίας που βασίζεται στο φύλο, οι οποίες έχουν ως αποτέλεσμα ή ενδέχεται να έχουν ως αποτέλεσμα, φυσική, σεξουαλική, ψυχολογική ή οικονομική βλάβη ή πόνο για τις γυναίκες, συμπεριλαμβανομένων των απειλών τέλεσης τέτοιων πράξεων, τον εξαναγκασμό ή την αυθαίρετη αποστέρηση της ελευθερίας, είτε αυτή συμβαίνει στο δημόσιο ή τον ιδιωτικό βίο. Λέμε stop. Δεν δέχομαι ψυχολογική βία, δεν δέχομαι σε καμία περίπτωση σωματική βία. Λέω stop σε οποιαδήποτε τέτοια κίνηση ή διάθεση του άντρα που έχω απέναντί μου, όποιος και αν είναι αυτός.

Τα προηγούμενα χρόνια έγινε πολύς λόγος για την πανδημία και πόσο αυτή έπαιξε ρόλο στα αυξημένα περιστατικά έμφυλης/ενδοοικογενειακής βίας μέσω του εγκλεισμού. Το φαινόμενο όμως συνεχίζει να βαίνει αυξανόμενο. Παίζει ακόμα το ρόλο του ο απόηχος του εγκλεισμού;

Την πρώτη περίοδο του περιορισμού στο σπίτι, οι κλήσεις προς τη γραμμή 15900 αυξήθηκαν σημαντικά. Γιατί συνέβη όμως αυτό; Όχι γιατί ξαφνικά έγιναν περισσότεροι οι βιαίοι άνδρες. Συνέβη γιατί σε περιόδους δύσκολες, όπως αυτές του περιορισμού οι σύζυγοι/σύντροφοι βρίσκονται περισσότερο μαζί και γίνονται συχνότερα τα ξεσπάσματα των ανδρών που ήταν πάντα κακοποιητικοί απέναντι στις γυναίκες. Μία από τις πολλές συνέπειες που προέκυψαν στην πανδημία, ήταν και αυτή. Τα ένστικτα εκφράστηκαν σε πολλά επίπεδα. Ένα από αυτό δυστυχώς ήταν και η βία κατά των γυναικών. Έχει καταγραφεί. Δεν μπορώ όμως να πω ότι το φαινόμενο της βίας αυτή τη στιγμή είναι σε ένταση λόγω της πανδημίας.

Αν από εδώ και πέρα βλέπουμε έξαρση, δηλαδή καταγράφονται πολλά περιστατικά, αυτό δεν σημαίνει απαραίτητα ότι αυξάνεται το φαινόμενο. Αυτό κατά πάσα πιθανότητα προκύπτει από το γεγονός ότι αποφασίζουν περισσότερες γυναίκες να μιλήσουν για το Γολγοθά τον οποίο ανεβαίνουν και να κλείσουν τον κύκλο της κακοποίησης.

ΦΩΤΟΓΡΑΦΟΣ : ΚΛΕΑΝΘΗΣ ΜΗΤΣΙΟΥΛΗΣ

Ποιο είναι το προφίλ της κακοποιημένης γυναίκας σήμερα στην Ελλάδα;

Δεν είναι συγκεκριμένο. Είναι απ' όλες τις κοινωνικές τάξεις, από όλα τα κοινωνικά στρώματα, από πολλές διαφορετικές ηλικίες, απ' όλα τα μέρη της Ελλάδας. Το κοινό χαρακτηριστικό είναι ότι είναι γυναίκες που έχει ασκηθεί βία από έναν άνδρα του περιβάλλοντός τους.

Η Γαρυφαλλιά από την Πάτρα είναι το 12ο θύμα γυναικοκτονίας σε αυτόν τον τραγικό απολογισμό το 2024 μόνο, ενώ την εβδομάδα από τις 4 μέχρι τις 10 Νοεμβρίου, δηλαδή 6 μέρες μόνο, έχουν σημειωθεί 222 συλλήψεις για ενδοοικογενειακή βία, που πιθανόν κάποιες από αυτές, αν δεν γινόντουσαν συλλήψεις, να προχωρούσαν και σε γυναικοκτονία. Τι δεν πάει καλά;

Οι γυναικοκτονίες όπως και όλες οι μορφές βίας κατά των γυναικών, μας συγκλονίζουν και μας ανησυχούν. Ωστόσο, η αντιμετώπισή τους δεν είναι κάτι απλό γιατί δεν αρκεί μόνον το κατάλληλο νομοθετικό πλαίσιο, το οποίο υπάρχει στη χώρα μας επαρκές σ' ένα μεγάλο ποσοστό. Είμαστε συνεχώς σε εγρήγορση, συντονίζουμε συνεχώς τις πολλές διαφορετικές δράσεις μας και είμαστε έτοιμοι να προχωρήσουμε και να νομοθετήσουμε ακόμα περισσότερα μέτρα για την καταπολέμηση της βίας. Επιπλέον θέλω να τονίσω ότι για την κυβέρνηση το ζήτημα της ισότητας των φύλων και το ζήτημα της καταπολέμησης της βίας βρίσκεται πολύ ψηλά στην ατζέντα. Αυτό φαίνεται από το γεγονός ότι στα τελευταία Υπουργικά Συμβούλια του 2024 αλλά και του 2023 είναι αλλεπάλληλες οι προτάσεις από διαφορετικά Υπουργεία, οι οποίες αφορούν στη βία γενικότερα αλλά και τη βία κατά των γυναικών.

Υπάρχει κάτι που μπορείτε να μας πείτε ως νέο μέτρο που συζητάτε για την καλύτερη αντιμετώπιση της βίας κατά των γυναικών;

Μπορώ να σας πω ότι έχουμε στα σκαριά ένα εργαλείο εκτίμησης κινδύνου το οποίο έχει διαμορφωθεί από τη Γενική Γραμματεία Ισότητας και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων από την εποχή που ήταν Γενική Γραμματέας η Μαρία Συρεγγέλα. Το εργαλείο αυτό θα λέγεται Risk Tool και είναι ένα εργαλείο εκτίμησης κινδύνου για τις γυναίκες που έρχονται να καταγγείλουν ένα περιστατικό. Με τη βοήθεια αυτού του εργαλείου βλέπουμε πραγματικά σε τι επίπεδο βρίσκεται ο κίνδυνος που αντιμετωπίζει μια γυναίκα. Με αυτόν τον τρόπο προλαμβάνουμε περιστατικά και βλέπουμε και πόσο εκτεθειμένη είναι η γυναίκα σε ένα πραγματικό κίνδυνο.To Risk Tool εφαρμόστηκε ήδη πιλοτικά σε κάποιες συγκεκριμένες υπηρεσίες του Δημοσίου. Είδαμε τα αποτελέσματά του και αυτή τη στιγμή έχει νομοθετηθεί από το τελευταίο νόμο Φλωρίδη και βρίσκεται στη διαδικασία της υλοποίησης με μία κοινή υπουργική απόφαση.

Πώς πιστεύετε ότι μπορεί να βοηθήσει το Risk Tool μια γυναίκα;

Αυτό το εργαλείο είναι μια μεθοδολογία με την οποία τίθενται στη γυναίκα συγκεκριμένες ερωτήσεις και έχει δοκιμαστεί η επιτυχία του το εξωτερικό. Για παράδειγμα στην Αγγλία, η Scotland Yard το αξιοποιεί πάρα πολύ. Από το συγκεκριμένο ερωτηματολόγιο που θα θέσει ο λειτουργός είτε της αστυνομίας είτε και των Συμβουλευτικών Κέντρων στη γυναίκα που έρχεται να καταγγείλει, εξάγονται πιο ασφαλή συμπεράσματα για το βαθμό κινδύνου στον οποίο βρίσκεται η γυναίκα και συνεπώς θα λαμβάνονται τα κατάλληλα μέτρα για την προστασία της.

Ποιο πιστεύετε ότι είναι εκείνο το σχέδιο δράσης, ώστε να αρχίσουμε να μιλάμε πραγματικά για την Εξάλειψη της Βίας Κατά των Γυναικών;

Η πρόληψη. Το σχολείο. Η μάθηση. Οι πολλές συνεχόμενες δράσεις ευαισθητοποίησης στη νέα γενιά. Τα ειδικά εκπαιδευτικά σεμινάρια, από τα οποία πρέπει να περνούν και ήδη περνούν, οι διδάσκοντες μέσα στα σχολεία. Είναι η εκπαίδευση και η ευαισθητοποίηση των γονέων. Είναι ο κόσμος των μικρών. Πρέπει να απευθυνθούμε συστηματικά στον κόσμο των νέων ανθρώπων, των παιδιών, για να ξεριζώσουμε από εκεί όσο το δυνατόν περισσότερα στερεότυπα.

Μπορείτε να μας πείτε ποια είναι τα κίνητρα ενός κακοποιητή για να ασκήσει βία στο θύμα του;

Τα κίνητρα κάθε φορά μπορεί να είναι διαφορετικά. Η "δυνατότητα" που του δίνεται όμως να χτυπήσει και να κακοποιήσει, προέρχεται από την πεποίθησή του για την ανισότητα των φύλων και επειδή εκείνος ξέρει ότι είναι πιο εύκολο στον άντρα να ασκήσει βία, γιατί είναι πιο δυνατός από τη γυναίκα. Το θέμα είναι πώς θα ξεριζώσουμε τα βίαια ένστικτα και θα σταματήσουμε να αναπαράγουμε στερεότυπα. Όπως ότι η δύναμη του άνδρα είναι και επιβολή στην "ανίσχυρη" γυναίκα.

ΦΩΤΟΓΡΑΦΟΣ : ΚΛΕΑΝΘΗΣ ΜΗΤΣΙΟΥΛΗΣ

Η οικογένεια τι ρόλο παίζει στη διαμόρφωση… ενός θύτη ή ενός θύματος;

Πολύ σημαντικό. Η οικογένεια είναι ο πυρήνας της κοινωνίας. Εκεί όπου τα παιδιά παίρνουν παραδείγματα συμπεριφοράς, ρόλων, αξιών από τους γονείς. Όπως και στο σχολείο. Οι γερές βάσεις χτίζονται όταν υπάρχει ένα οικογενειακό περιβάλλον όπου κυριαρχούν ίσα δικαιώματα και υποχρεώσεις, σεβασμός και ενσυναίσθηση.

Ποιους θεωρείτε "ύπουλους" ή "διακριτικούς" τρόπους, με τους οποίους προάγεται η έμφυλη βία σήμερα;

Την αναπαραγωγή φαινομενικά ακίνδυνου σεξιστικού λόγου. Όπως βέβαια και με την αναπαραγωγή προτύπων. Ο τρόπος με τον οποίο αναπαράγονται κάποια πρότυπα στην τέχνη, στον πολιτισμό, στην καθημερινότητα, στην τηλεόραση, στα social media, συντηρούν και αναπαράγουν στερεοτυπικές αντιλήψεις. Δυστυχώς αυτές αναπαράγονται και στη νεότερη γενιά. Για παράδειγμα η τραπ μουσική. Σε πολλές περιπτώσεις οι στίχοι των τραγουδιών αυτών μιλούν για μία γυναίκα- τρόπαιο, για μία γυναίκα- κτήμα του άνδρα, περιγράφουν τις γυναίκες με τις πιο "φθηνές" λέξεις.

 Ποιο είναι το έργο και οι δράσεις της Γενικής Γραμματείας Ισότητας των Φύλων και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων;

 Εμείς ως Γενική Γραμματεία Ισότητας των Φύλων και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων βρισκόμαστε πλέον κάτω από το νεοσύστατο και αναγκαίο Υπουργείο Κοινωνικής Συνοχής και Οικογένειας κάτω από την ομπρέλα του οποίου υλοποιούνται πολιτικές, οι οποίες έχουν να κάνουν με την οικογένεια, με το δημογραφικό, με τους ανθρώπους που βρίσκονται σε κίνδυνο, με τις ευπαθείς κοινωνικές ομάδες. Και μέσα σε αυτό το Υπουργείο συμπεριλαμβάνονται και θέματα Ισότητας και φυσικά το οριζόντιο και μεγαλύτερο, τα ανθρώπινα δικαιώματα. Ως Γενική Γραμματεία προσπαθούμε οριζόντια με όλα τα υπουργεία, με όλους τους συναρμόδιους φορείς, να προσαρμόζουμε τις δικές μας πολιτικές δράσεις και τα δικά μας εργαλεία στις διάφορες πολιτικές που ασκούν τα συναρμόδια υπουργεία. Σε λίγο καιρό θα ανακοινώσουμε ένα μνημόνιο συνεργασίας με τη Γενική Γραμματεία ΑΕI του Υπουργείου Παιδείας, όπου με αυτό το μνημόνιο συνεργασίας θα παρέχουμε εκπαίδευση σε πανεπιστημιακούς, οι οποίοι θα διαμορφώνουν με τη σειρά τους τα σχέδια δράσης ισότητας μέσα στα πανεπιστήμια Τα συμβουλευτικά κέντρα της Γενικής Γραμματείας Ισότητας και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων αποκτούν μία σχέση με τη Σ.Ε.Ι.Β, έτσι οι νέοι οι οποίοι υφίστανται διαδικτυακή, σωματική ή ψυχολογική βία  να απευθύνονται στα συμβουλευτικά μας κέντρα για συστηματική βοήθεια και ψυχολογική υποστήριξη.

Η Γενική Γραμματεία Ισότητας αναλαμβάνει επιπλέον ένα πολύ μεγάλο σοβαρό χαρτοφυλάκιο που είναι αυτό των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, το οποίο δεν αφορά μόνο στις γυναίκες, στην ενδοοικογενειακή βία, αφορά και στα δικαιώματα του παιδιού, τα δικαιώματα της γυναίκας, τα δικαιώματα των ΛΟΑΤΚΙ ατόμων, των Ρομά, των μεταναστών, των προσφύγων. Είναι ένα πλέγμα δικαιωμάτων που και αυτό αναλαμβάνουμε να το συντονίζουμε. Στις 3 και 4 Δεκεμβρίου θα βρισκόμαστε στη Γενεύη, όπου ως συντονιστές, εμείς η Γενική Γραμματεία Ισότητας και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, θα παραβρεθούμε στον ΟΗΕ και θα εξεταστούμε προφορικά ως χώρα για το τι μέτρα έχουμε λάβει για την αντιμετώπιση του ρατσισμού και εκεί υπάρχει και ένα μεγάλο κεφάλαιο που αφορά στη βία κατά των γυναικών. Θα βρισκόμαστε εκεί με μια αντιπροσωπία από 10 διαφορετικά υπουργεία.

Για ποια δράση δηλώνετε πραγματικά υπερήφανη ως Γενική Γραμματέας αυτού του πολύ ευαίσθητου χαρτοφυλακίου;

Είμαι υπερήφανη για τη δράση των δομών του Δικτύου για την αντιμετώπιση της βίας κατά των γυναικών και τους ανθρώπους τους. Όλες οι δομές μας -τα 44 Συμβουλευτικά Κέντρα, οι 20 Ξενώνες Φιλοξενίας και η 24ωρη τηλεφωνική γραμμή SOS 15900 λειτουργούν άρτια και επιτέλεσαν το καθήκον τους, την υποστήριξη των γυναικών που τους είχαν ανάγκη. Όλα αυτά γίνονται με την υποστήριξη ανθρώπων, οι οποίοι είναι εξειδικευμένοι, ασχολούνται χρόνια με το αντικείμενο και οι οποίοι ασχολούνται με τη γυναίκα, ολιστικά:  για την ψυχολογική στήριξη, για την ενημέρωσή της για το τι μπορεί να κάνει νομικά ή εργασιακά, ακόμα και ζητήματα στεγαστικά μπορούμε να αντιμετωπίσουμε μέσα στους ξενώνες ή μέσα στα συμβουλευτικά μας κέντρα.

Παίρνουν μία γυναίκα καταρρακωμένη και καταφέρνουν με δική τους πρωτοβουλία να φτιάξουν γι’ αυτήν ένα πλάνο ζωής. Γι’ αυτό οι γυναίκες πρέπει να μιλάνε και να ξέρουν ότι είμαστε εδώ γι’ αυτές. Υπάρχει ένα ολόκληρο πλέγμα οικονομικών διευκολύνσεων που κάνουμε στις γυναίκες αυτές όταν βρίσκονται σε πραγματικά δύσκολη θέση. Όλο αυτό το πλέγμα είναι το οποίο μας κάνει εδώ υπερήφανους και στο οποίο τώρα επενδύουμε. Σε λίγο καιρό θα ανακοινώσουμε καινούργια μέτρα γιατί θα αναβαθμίσουμε τον ρόλο και τον καλύτερο συντονισμό αυτών των συμβουλευτικών κέντρων.