Η ζωή της Σέλμα Λάγκερλεφ, της πρώτης γυναίκας που κέρδισε το Νόμπελ Λογοτεχνίας

Σε έναν λόφο γεμάτο από τη γλυκιά μυρωδιά της σουηδικής υπαίθρου, γεννήθηκε το 1858 η Σέλμα Λάγκερλεφ, μια γυναίκα που θα άλλαζε για πάντα την παιδική λογοτεχνία. Στην αγκαλιά της Μορμπάκα, του αρχοντικού που περιτριγυριζόταν από δάση και λίμνες που καθρέφτιζαν τον ουρανό, έμαθε να παρατηρεί τον κόσμο με μάτια γεμάτα θαυμασμό και να αφουγκράζεται τις ιστορίες που κρύβονταν στους ψιθύρους του ανέμου.

Στις 10 Δεκεμβρίου 1909, η φωνή της αναγνωρίστηκε παγκοσμίως, όταν έγινε η πρώτη γυναίκα που τιμήθηκε με το Νόμπελ Λογοτεχνίας. Η αναγνώριση αυτή ήταν περισσότερο από μια επιβράβευση· ήταν μια απόδειξη ότι οι λέξεις της μπορούσαν να γεφυρώσουν το χάσμα ανάμεσα στη φαντασία και την πραγματικότητα.

Νοσταλγία για τη σουηδική γη

Τα παιδικά της χρόνια στη Μορμπάκα υπήρξαν ανεξάντλητη πηγή έμπνευσης για την Σέλμα Λάγκερλεφ. Εκεί, μέσα στις σκιές των δέντρων και τους θρύλους της περιοχής, η Σέλμα άκουγε ιστορίες γεμάτες μαγεία και μυστήριο, ιστορίες που έδεναν το φαντασιακό με το ανθρώπινο. Αυτές οι αφηγήσεις έγιναν η βάση της δικής της τέχνης: μια τέχνη που μπορούσε να αναστήσει έναν κόσμο ξεχασμένο, αλλά ποτέ χαμένο.

Ένα από τα πιο γνωστά έργα της, "Το Θαυμαστό Ταξίδι του Νιλς Χόλγκερσον μέσα στη Σουηδία", γράφτηκε αρχικά ως σχολικό ανάγνωσμα, αλλά σύντομα αγαπήθηκε για τον πλούσιο κόσμο του και τη δυνατή αλληγορία του. Στο βιβλίο αυτό, η Λάγκερλεφ αφηγείται την ιστορία ενός αγοριού που ταξιδεύει με αγριόχηνες πάνω από τη Σουηδία, ανακαλύπτοντας την ιστορία, τη φύση και την κουλτούρα της χώρας του. Η ιστορία συνδυάζει εκπαιδευτικά στοιχεία με ζωηρή αφήγηση, κάτι που την καθιστά κλασική μέχρι και σήμερα.

Όταν ο μικρός Νιλς Χόλγκερσον ξεκίνησε το μαγικό του ταξίδι πάνω από τη Σουηδία, ο αναγνώστης δεν ακολουθούσε μόνο έναν ήρωα· ακολουθούσε την ίδια τη χώρα. Ο ουρανός γινόταν καμβάς, οι λίμνες καθρέφτες της ιστορίας και τα βουνά μάρτυρες αιώνων. Το "Θαυμαστό Ταξίδι του Νιλς Χόλγκερσον" ήταν κάτι παραπάνω από μια διήγηση· ήταν ένα ύμνος στην πατρίδα και στη δύναμη της φαντασίας.

Το άλλο της σημαντικό έργο, η"Ιερουσαλήμ", διερευνά θέματα πίστης, κοινωνικής ευθύνης και αποξένωσης. Εμπνευσμένο από αληθινά γεγονότα, καταγράφει την ιστορία μιας ομάδας αγροτών από τη Σουηδία που μετοίκησαν στην Ιερουσαλήμ στα τέλη του 19ου αιώνα. Το μυθιστόρημα είναι γνωστό για τη λεπτομερή σκιαγράφηση χαρακτήρων και την εξερεύνηση των εσωτερικών συγκρούσεων τους.

Το έργο αυτό φέρνει στο φως τις ανθρώπινες αντιφάσεις. Οι ήρωες της Λάγκερλεφ είναι τόσο απλοί, όσο και βαθιά σύνθετοι, κινούμενοι από τη δύναμη της πίστης και της αμφιβολίας. Στις σελίδες αυτού του έργου, οι λέξεις ζωντανεύουν και ο χρόνος μοιάζει να διαστέλλεται, φέρνοντας τον αναγνώστη πρόσωπο με πρόσωπο με τις δικές του εσωτερικές διαμάχες.

Σαπφικοί έρωτες κι απαγορευμένη ελευθερία

Στα τέλη του 19ου αιώνα, όταν η Σέλμα Λάγκερλεφ συνάντησε τη Σουηδή συγγραφέα Σοφί Έλκαν, άρχισε να πλέκεται ένας δεσμός που ξεπερνούσε τη φιλία. Οι δύο γυναίκες ανέπτυξαν μια στενή, συναισθηματική σχέση που συνδύαζε τη συνεργασία, τον έρωτα και τον αλληλοθαυμασμό. Η Σοφί υπήρξε όχι μόνο συνοδοιπόρος στη ζωή της, αλλά και αυστηρή κριτικός των έργων της Σέλμα. Η επιρροή της Έλκαν ήταν τόσο ισχυρή που η Λάγκερλεφ συχνά έγραφε για τη σύγκρουση μεταξύ των δικών της λογοτεχνικών οραμάτων και των συμβουλών της Σοφί.

Αυτή η σχέση αποτυπώνεται στις επιστολές της Λάγκερλεφ προς την Έλκαν, οι οποίες δημοσιεύθηκαν το 1993 υπό τον τίτλο "Du lär mig att bli fri" ("Μου μαθαίνεις να είμαι ελεύθερη"). Τα γράμματα αυτά είναι γεμάτα από βαθιά νοσταλγία και ένα άγγιγμα αφοσίωσης που δύσκολα κρύβει τον έρωτά τους.

Στη δεκαετία του 1900, η Λάγκερλεφ ανέπτυξε μια εξίσου έντονη σχέση με τη Βάλμποργκ Όλαντερ, δασκάλα και λογοτεχνική σύμβουλο. Η Όλαντερ δεν ήταν μόνο γραμματέας και ατζέντισσά της, αλλά και πηγή πάθους και έμπνευσης. Τα γράμματά τους, δημοσιευμένα το 2006 με τον τίτλο "En riktig författarhustru" ("Μια σωστή σύζυγος συγγραφέως"), μαρτυρούν έναν έρωτα σαρκικό και πνευματικό. Παρότι η Σελμα φρόντισε να καταστρέψει πολλές από τις επιστολές που έκρινε «επικίνδυνες», τα απομεινάρια της αλληλογραφίας τους φέρουν την ειλικρινή θερμότητα και τον ερωτισμό μιας σχέσης που δεν μπορούσε να υπάρξει στο φως.

Η σχέση της Λάγκερλεφ με τη Σοφί Έλκαν και τη Βάλμποργκ Όλαντερ δεν ήταν μόνο προσωπική, αλλά και βαθιά λογοτεχνική. Ο ανταγωνισμός ανάμεσα στην Έλκαν και την Όλαντερ υπογράμμιζε την ένταση και τη μοναδικότητα των δεσμών που είχαν με τη Σέλμα. Και στις δύο περιπτώσεις, οι σχέσεις χαρακτηρίζονταν από βαθιά αγάπη, που δυσκολευόταν να εκφραστεί ανοιχτά λόγω της κοινωνικής πίεσης. Σε μια εποχή που ο έρωτας μεταξύ γυναικών ήταν ταμπού και παράνομος, η Λάγκερλεφ αναγκάστηκε να κρύψει την αλήθεια της.

Όμως, μέσα από την αλληλογραφία της, διασώζεται ένα πορτρέτο μιας γυναίκας που τόλμησε να διεκδικήσει την ελευθερία του έρωτα και της δημιουργίας, ακόμα και κάτω από το βάρος της κοινωνικής καταπίεσης. Στα γράμματά της, οι εξομολογήσεις της καρδιάς της αντηχούν, σαν ένας μυστικός ύμνος στην ανεξαρτησία της ψυχής.

Η πρώτη γυναίκα που κέρδισε το Νόμπελ Λογοτεχνίας

Στις 10 Δεκεμβρίου 1909, στη χιονισμένη Στοκχόλμη, η Σέλμα Λάγκερλεφ έκανε ένα βήμα που καμία γυναίκα πριν από εκείνη δεν είχε τολμήσει: ανέβηκε στο βάθρο της τελετής απονομής των Βραβείων Νόμπελ για να παραλάβει το Βραβείο Λογοτεχνίας. Το Βασιλικό Σουηδικό Ακαδημαϊκό Ίδρυμα, που μέχρι τότε φάνταζε άβατο για τις γυναίκες, τίμησε το ταλέντο της, το οποίο είχε ήδη κατακτήσει τις καρδιές των αναγνωστών της πατρίδας της και του κόσμου.

Η αίθουσα της Ακαδημίας ήταν κατάμεστη από εκπροσώπους της αριστοκρατίας, επιστήμονες και διανοούμενους. Όλοι περίμεναν να ακούσουν τη Σέλμα, την αγρότισσα από τη Μορμπάκα που είχε κάνει τη σουηδική παράδοση διεθνή υπόθεση. Η στιγμή ήταν γεμάτη ένταση και συγκίνηση: μια γυναίκα που είχε αφιερώσει τη ζωή της στη γραφή βρισκόταν τώρα στο κέντρο του κόσμου, λαμβάνοντας μια αναγνώριση που ξεπερνούσε τα σύνορα της λογοτεχνίας.

Η Λάγκερλεφ, σεμνή και με λόγια γεμάτα ευγνωμοσύνη, μίλησε για την αξία της αφήγησης ως γέφυρας ανάμεσα στους ανθρώπους. Υπενθύμισε ότι η λογοτεχνία δεν ανήκει στους διανοούμενους ή στους ισχυρούς, αλλά στους απλούς ανθρώπους, στους θρύλους που περνούν από γενιά σε γενιά, και στα συναισθήματα που μοιράζεται η ανθρωπότητα.

«Η λογοτεχνία», είπε, «είναι το καταφύγιο των ονείρων μας. Όχι γιατί μας απομακρύνει από την πραγματικότητα, αλλά γιατί μας δείχνει πώς να την κατανοήσουμε καλύτερα».

Η απονομή αυτή δεν ήταν απλώς ένας θρίαμβος για τη Σέλμα Λάγκερλεφ, αλλά και για κάθε γυναίκα που αγωνιζόταν να ακουστεί σε έναν κόσμο ανδροκρατούμενο. Για τη Σουηδία, ήταν μια στιγμή υπερηφάνειας, καθώς μια δική της κόρη γινόταν πρέσβειρα του πολιτισμού της. Για τη Λάγκερλεφ, όμως, ήταν η αρχή μιας νέας εποχής. Το βραβείο της έδωσε τη δυνατότητα να επιστρέψει στη Μορμπάκα, να αγοράσει ξανά την οικογενειακή της περιουσία, η οποία είχε χαθεί λόγω οικονομικών δυσκολιών και να συνεχίσει να γράφει χωρίς την πίεση της επιβίωσης.

Όταν η Λάγκερλεφ απέκτησε ξανά τη Μορμπάκα, δεν ανακαίνισε απλώς ένα παλιό αρχοντικό. Επανέφερε στη ζωή το πνεύμα της παιδικής της ηλικίας. Το σπίτι έγινε μουσείο, μια πύλη στον χρόνο, όπου οι επισκέπτες μπορούν να αγγίξουν τον κόσμο της και να αφουγκραστούν τις ιστορίες που γέμισαν τις μέρες και τις νύχτες της.