«Η υπέροχη, φρικτή ζωή της Λένι Ρίφενσταλ»- Η auteur που ήθελε να ωραιοποιήσει τον φασισμό

Ναζίστρια και ιδιοφυΐα

Για πολλούς μελετητές της ζωής και της κληρονομιάς της, η Λένι Ρίφενσταλ ήταν ταυτόχρονα ναζίστρια και ιδιοφυΐα. Δημοφιλής χορεύτρια και ηθοποιός προτού γίνει σκηνοθέτις το 1932, έθεσε με ενθουσιασμό το ταλέντο της στην υπηρεσία του Χίτλερ. 

Χωρίς το καλλιτεχνικό της όραμα, τα δύο πιο διάσημα ντοκιμαντέρ της, ο Θρίαμβος της Θέλησης και το δίπτυχο Olympia, ούτε θα προκαλούσαν αίσθηση την εποχή εκείνη ούτε θα θεωρούνταν σήμερα κλασικά.

Η Λένι Ρίφενσταλ δεν αρνήθηκε ποτέ την πρώιμη πεποίθησή της ότι ο Χίτλερ θα μπορούσε να «σώσει» τη Γερμανία. Είπε επίσης ότι η εξιδανικευμένη εικόνα της γι' αυτόν κατέρρευσε «πολύ αργά», κοντά στο τέλος του Β' Παγκοσμίου Πολέμου.

Αλλά, εν μέσω ευρέως διαδεδομένου σκεπτικισμού, επέμεινε ότι δεν ήταν ποτέ ναζίστρια και ότι ο Θρίαμβος της Θέλησης και η Olympia ήταν απολιτικά, εμπνευσμένα μόνο από την επιθυμία της να δημιουργήσει έργα τέχνης.

Παρ' όλα αυτά, ενώ τα ντοκιμαντέρ της συνεχίζουν να μελετώνται σε ορισμένες σχολές κινηματογράφου, η Ρίφενσταλ παρέμεινε παγιδευμένη στη σκιά της σύνδεσής της με τον Χίτλερ.

Οι επανειλημμένες προσπάθειές της να βρει χρηματοδότηση για μια νέα ταινία κατέληγαν πάντα σε αποτυχία, ενώ οι δημόσιες προβολές των ταινιών της και οι εκθέσεις των φωτογραφιών της προκαλούσαν πάντοτε διαμαρτυρίες. Έναν χρόνο πριν τον θάνατό της άνοιξε μια συζήτηση στη Γερμανία για τα εγκλήματα φυλετικού μίσους τα οποία τη βάραιναν.

Καταδύσεις στα 71 της

Η Λένι Ρίφενσταλ εργάστηκε σκληρά για να αποβάλει την εικόνα της ως η πιο πειστική προπαγανδίστρια του ναζιστικού καθεστώτος. Μετά τον πόλεμο, πέρασε 20 χρόνια σε σχετική απομόνωση, ζώντας στο διαμέρισμα της μητέρας της στο Μόναχο.

Στη συνέχεια, στα τέλη της δεκαετίας του 1960, ίσως από απογοήτευση, επαναπροσδιορίστηκε ως φωτογράφος και, μέσα σε μια δεκαετία, είχε συνδέσει το όνομά της με μια νέα μορφή εικαστικής τέχνης.

Μια μικροσκοπική γυναίκα με μεγάλο σωματικό θάρρος και άγρια αποφασιστικότητα, ασχολήθηκε στη συνέχεια με τις καταδύσεις, ισχυριζόμενη ότι ήταν μόλις 51 ετών - ενώ στην πραγματικότητα ήταν 20 χρόνια μεγαλύτερη - προκειμένου να αποκτήσει άδεια κατάδυσης.

Δύο συλλογές υποβρύχιων φωτογραφιών της, Coral Gardens και Wonders Under Water, εκδόθηκαν στις Ηνωμένες Πολιτείες και συνέχισε να καταδύεται στις Μαλδίβες μέχρι τα τέλη της δεκαετίας των 90.

Το 2002, με αφορμή τα 100ά γενέθλιά της, κυκλοφόρησε την πρώτη της ταινία μετά από σχεδόν μισό αιώνα, ένα 45λεπτο ντοκιμαντέρ για τη θαλάσσια ζωή με τίτλο Impressions Under Water.

Αλλά ήταν η φωτογραφία της που προκάλεσε τις περισσότερες αντιδράσεις. Εμπνευσμένη από τη διάσημη εικόνα του Τζορτζ Ρόντζερ, όπου ένας μυώδης παλαιστής Νούμπα μεταφέρεται στους ώμους ενός άλλου μαχητή, έκανε πολλά ταξίδια στο νότιο Σουδάν για να φωτογραφίσει τους Νούμπα.

Στην αρχή δούλευε μόνη της και αργότερα με τον Χορστ Κέτνερ, 42 χρόνια νεότερό της, ο οποίος έγινε σύντροφός της και έζησε μαζί της μέχρι το θάνατό της. Τον Μάρτιο του 2000, κατά τη διάρκεια μιας επανειλημμένης επίσκεψης στους Νούμπα, η 97χρονη Ρίφενσταλ τραυματίστηκε σοβαρά σε ατύχημα με ελικόπτερο στο Σουδάν και μεταφέρθηκε αεροπορικώς σε νοσοκομείο του Μονάχου.

«Τρίπτυχο φασιστικών εικόνων»

Το πρώτο της βιβλίο για το Σουδάν, Last of the Nuba, που εκδόθηκε στις Ηνωμένες Πολιτείες το 1974, της χάρισε αναγνώριση ως φωτογράφου και σε κάποιο βαθμό την αποκατέστησε ως καλλιτέχνιδα.

Αλλά ενώ στη Γερμανία ήταν αποδεκτό να επαινέσει κανείς τη Ρίφενσταλ ως τη σημαντικότερη γυναίκα σκηνοθέτιδα κινηματογράφου όλων των εποχών, τόσο ο ρόλος της στον εορτασμό του Τρίτου Ράιχ όσο και το γεγονός ότι η Αμερικανίδα κριτικός Σούζαν Σόνταγκ περιέγραψε ως «φασιστική αισθητική» το έργο της, τέθηκαν επίσης υπό νέο έλεγχο.

Γράφοντας στο The New York Review of Books το 1975, η Σόνταγκ είπε ότι υπάρχει μια κοινή «αισθητική» που διατρέχει αυτό που αποκάλεσε «τρίπτυχο φασιστικών εικόνων» της Ρίφενσταλ - την πρώιμη δουλειά της ως ηθοποιού στις ταινίες του Arnold Fanck, τα δύο κύρια ντοκιμαντέρ της και τις φωτογραφίες της από τις Νούμπα.

«Η φασιστική δραματουργία επικεντρώνεται στις οργιαστικές συναλλαγές μεταξύ των ισχυρών δυνάμεων και των μαριονετών τους» έγραψε η Σόνταγκ.

«Η χορογραφία της εναλλάσσεται ανάμεσα στην αδιάκοπη κίνηση και σε μια παγιωμένη, στατική, παρθένα πόζα». Στις αρχές της δεκαετίας του 1990, όταν η Ρίφενσταλ ήταν πάνω από 90 ετών, βρέθηκε και πάλι στο επίκεντρο έντονης συζήτησης, αφού αποτέλεσε το αντικείμενο ενός τρίωρου ντοκιμαντέρ, «Η υπέροχη, φρικτή ζωή της Λένι Ρίφενσταλ», του Γερμανού σκηνοθέτη Ray Müller. Κατά σύμπτωση, τότε δημοσίευσε επίσης τη δική της αυτοβιογραφία 669 σελίδων, Leni Riefenstahl: A Memoir.

«Οπότε πού είναι η ενοχή μου;»

Στο βιβλίο, μπόρεσε να δώσει τη δική της εκδοχή για τη ζωή της. Γράφοντας στο The New York Times Book Review, ο John Simon είπε ότι τα απομνημονεύματα δεν περιέχουν «ούτε μία σελίδα που να μην μαγεύει».

Έθεσε το ερώτημα σχετικά με την ειλικρίνεια των αφηγήσεών της για τα πάντα, από τις ιδιωτικές συναντήσεις της με τον Χίτλερ μέχρι τη ζωή της με τους Νούμπα. Αλλά κατέληξε: «Το βιβλίο πρέπει, κατά κύριο λόγο, να είναι αληθινό -είναι υπερβολικά παράξενο για μυθοπλασία».

Στο ντοκιμαντέρ, ενώ ο κ. Μίλερ τής επέτρεψε να μιλήσει με συναρπαστική έκταση για τις τεχνικές της κινηματογράφησης, αμφισβήτησε επίσης τη μνήμη της, ιδίως τον ισχυρισμό της ότι είχε ελάχιστες σχέσεις με τον Γιόζεφ Γκέμπελς, τον υπουργό προπαγάνδας του Χίτλερ. Στο τέλος του ντοκιμαντέρ, ο Ray Müller προσπάθησε επίσης να την προκαλέσει ώστε να παραδεχτεί την ενοχή της για το παρελθόν της.

«Τι εννοείτε με αυτό;» ρώτησε, φανερά έκπληκτη. «Πού είναι η ενοχή μου; Μπορώ να μετανιώσω. Μπορώ να μετανιώσω που έκανα την κομματική ταινία, Θρίαμβος της Θέλησης, το 1934. Αλλά δεν μπορώ να μετανιώσω που έζησα εκείνη την εποχή. Καμία αντισημιτική λέξη δεν πέρασε ποτέ από τα χείλη μου. Ποτέ δεν ήμουν αντισημίτρια.

»Δεν εντάχθηκα στο κόμμα. Οπότε πού είναι η ενοχή μου; Πείτε μου εσείς. Δεν έριξα ατομικές βόμβες. Ποτέ δεν πρόδωσα κανέναν. Για ποιο πράγμα είμαι ένοχη;».

Ήταν προφανώς μια καλά προετοιμασμένη απάντηση. Σε συνέντευξή της στους New York Times το 2002, είπε: «Δεν έκανα κακό σε κανέναν. Τι έχω κάνει ποτέ; Δεν είχα ποτέ την πρόθεση να κάνω κακό σε κανέναν».

Στα τελευταία χρόνια της ζωής της, δεν απέφυγε τα φώτα της δημοσιότητας.

Το μνημειώδες όραμά της για την ομορφιά

Το 1997, όταν μια γκαλερί του Αμβούργου διοργάνωσε την πρώτη έκθεση του έργου της στη μεταπολεμική Γερμανία, η Ρίφενσταλ συμφώνησε να δώσει συνέντευξη σε μεγάλες γερμανικές εβδομαδιαίες εφημερίδες, παρόλο που γνώριζε ότι οι ερωτήσεις θα ήταν εχθρικές. Την ίδια χρονιά, αγνοώντας τις διαμαρτυρίες, ταξίδεψε στο Λος Άντζελες για να παραλάβει βραβείο ζωής από την Cinecon, μια ομάδα που αποκαθιστά παλιές ταινίες.

Το 2001 επισκέφθηκε την Αγία Πετρούπολη, όπου οι ταινίες της προβλήθηκαν σε ένα φεστιβάλ ντοκιμαντέρ. Είτε από ματαιοδοξία είτε από αφέλεια, η Ρίφενσταλ πίστευε ότι η καλλιτεχνική της ανεξαρτησία δεν διακυβεύτηκε ποτέ, ότι δεν «πούλησε» το ταλέντο της στους Ναζί που χρηματοδότησαν τον Θρίαμβο της Θέλησης και τo Olympia.

Διαμορφωμένη από τον βαθύ ρομαντισμό της γερμανικής κουλτούρας του 19ου αιώνα, το μνημειώδες όραμά της για την ομορφιά ταίριαζε απόλυτα στην εθνικοσοσιαλιστική ιδεολογία.

«Με γοητεύει ό,τι είναι όμορφο, δυνατό, υγιές, ό,τι είναι ζωντανό. Αναζητώ την αρμονία» θα πει.

Η εντυπωσιακή, νεαρή χορεύτρια

Γεννημένη σε ένα άνετο σπίτι στο Βερολίνο στις 22 Αυγούστου 1902, η Helene Berta Amalie Riefenstahl μεγάλωσε αγαπώντας τη φύση και τη ζωή στην ύπαιθρο.

Η μητέρα της ενθάρρυνε το καλλιτεχνικό της ταλέντο, και παρόλο που ο πατέρας της, επιχειρηματίας, ήταν αντίθετος στο να δουλέψει στη σκηνή, άρχισε να χορεύει σε ένα ελεύθερο στυλ σαν της Ισιδώρας Ντάνκαν σε ηλικία 16 ετών και σύντομα βρήκε δουλειά - και σημαντική αναγνώριση - σε θέατρα του Βερολίνου.

Το 1924, η ζωή της άλλαξε κατεύθυνση. Ανακάμπτοντας από έναν τραυματισμό στα 22 της, η Ρίφενσταλ επηρεάστηκε βαθύτατα βλέποντας την ταινία του Fanck, Mountain of Destiny, και αμέσως αναζήτησε τον σκηνοθέτη.

Γοητευμένος από την εντυπωσιακή νεαρή χορεύτρια, ο Fanck την έβαλε στο καστ των επόμενων επτά ορεινών ταινιών του, μεταξύ των οποίων Το Άγιο Βουνό, Η Λευκή Κόλαση του Piz Palu και SOS Iceberg.

Αυτές οι ταινίες της έδωσαν την εικόνα μιας ρομαντικής ηρωίδας στο βαγκνερικό καστ, σε αρμονία με τη φύση και με διάθεση να πολεμήσει το κακό. Οι συχνά επικίνδυνοι ρόλοι της - σκαρφάλωσε ξυπόλητη σε βράχους και μια φορά παραλίγο να παρασυρθεί από χιονοστιβάδα που προκάλεσε ο Fanck - την έδειχναν επίσης ατρόμητη.

«Άκουσα τη φωνή του»

Το 1932 σκηνοθέτησε την πρώτη της ταινία, το Γαλάζιο Φως, μια άλλη «ορεινή» ταινία, στην οποία εμφανιζόταν ως μια θερμόκαρδη χωριατοπούλα. (Τα ονόματα του Εβραίου συν-σεναριογράφου της, Bela Balázs, και του Εβραίου παραγωγού της ταινίας, Harry Sokal, αφαιρέθηκαν από τους τίτλους τέλους όταν το Γαλάζιο Φως επανακυκλοφόρησε το 1938).

Ήταν επίσης περίπου εκείνη την εποχή, ένα χρόνο πριν από την άνοδο του Χίτλερ στην εξουσία, που άκουσε για πρώτη φορά τον ηγέτη των Ναζί να μιλάει σε μια συγκέντρωση. «Άκουσα τη φωνή του: "Συμμαθητές Γερμανοί'", θυμάται στην αυτοβιογραφία της. "Την ίδια ακριβώς στιγμή είχα ένα σχεδόν αποκαλυπτικό όραμα που δεν μπόρεσα ποτέ να ξεχάσω. Φάνηκε σαν να απλωνόταν μπροστά μου η επιφάνεια της γης, σαν ένα ημισφαίριο που ξαφνικά χωρίζεται στη μέση, ξερνώντας έναν τεράστιο πίδακα νερού, τόσο ισχυρό που άγγιξε τον ουρανό και συγκλόνισε τη γη. Ένιωσα να παραλύω».

Το γράμμα στον Χίτλερ

Στη συνέχεια έγραψε στον Χίτλερ, σημειώνοντας ότι «πρέπει να ομολογήσω ότι εντυπωσιάστηκα τόσο πολύ από εσάς και από τον ενθουσιασμό των θεατών που θα ήθελα να σας γνωρίσω προσωπικά».

Η δημοτικότητά της ως ηθοποιού έκανε το αίτημα να φαίνεται λογικό- η εκτίμηση του Χίτλερ για τον ρόλο της στο Γαλάζιο Φως έκανε δυνατή τη συνάντηση. Στα χρόνια που ακολούθησαν, συναντήθηκε συχνά με τον ηγέτη των Ναζί.

Πάντα αρνιόταν κατηγορηματικά ότι ήταν εραστές, αν και, ανακαλώντας μια συνάντηση, έγραψε αργότερα: «Εκείνο το βράδυ ένιωσα ότι ο Χίτλερ με επιθυμούσε ως γυναίκα». Στην πρώτη τους συνάντηση το 1932, πάντως, είπε ότι της έκανε μεγαλύτερη εντύπωση η ανεπίσημη συμπεριφορά του και ανέφερε ότι της είπε: «Μόλις έρθουμε στην εξουσία, πρέπει να κάνεις τις ταινίες μου».

Στην αυτοβιογραφία της, ισχυρίζεται ότι του είπε ότι δεν μπορούσε να κάνει ταινίες με προμήθεια.

Ωστόσο, τον επόμενο χρόνο, με τον Χίτλερ πλέον καγκελάριο, γύρισε τη Νίκη της Πίστης, ένα ντοκιμαντέρ για μια συγκέντρωση του ναζιστικού κόμματος στη Νυρεμβέργη. Δεν έμεινε ευχαριστημένη με την ταινία και την επόμενη χρονιά προσπάθησε ξανά, αυτή τη φορά με άφθονο χρόνο, χρήματα και εξοπλισμό. Το αποτέλεσμα ήταν ο Θρίαμβος της Θέλησης.

Καινοτόμες τεχνικές και Τρίτο Ράιχ

Η ταινία, η οποία χρειάστηκε σχεδόν δύο χρόνια για να μονταριστεί από 250 μίλια ακατέργαστου υλικού, περιελάμβανε καινοτόμες τεχνικές όπως κινούμενες κάμερες, συμπεριλαμβανομένης μιας σε ένα μικροσκοπικό ασανσέρ που ήταν προσαρτημένο σε ένα κοντάρι σημαίας πίσω από το βήμα του ομιλητή και παρείχε σαρωτική πανοραμική θέα- τη χρήση τηλεφακών για να δημιουργηθεί ένα εφέ συντόμευσης (για παράδειγμα, κατά την κινηματογράφηση μιας παρέλασης ναζιστικών σημαιών)- συχνές κοντινές λήψεις πιστών του κόμματος με ορθάνοιχτα μάτια και ηρωικές πόζες του Χίτλερ γυρισμένες από πολύ χαμηλότερα από το ύψος των ματιών.

Χρησιμοποίησε επίσης πραγματικό ήχο, αλλά δεν συνοδεύτηκε από σχολιασμό. Η ταινία κέρδισε διάφορα γερμανικά βραβεία και, παρόλο που δεσμεύτηκε και πάλι να μην γυρίσει άλλες κομματικές ταινίες, γύρισε στη συνέχεια ένα 18λεπτο ντοκιμαντέρ, την Ημέρα της Ελευθερίας: Ο Στρατός μας για τη Βέρμαχτ το 1935.

Αμέσως μετά, ανατέθηκε στη Ρίφενσταλ από τη Γερμανική Ολυμπιακή Επιτροπή να καταγράψει τους Ολυμπιακούς Αγώνες του 1936 στο Βερολίνο.

To Olympia και το Υπουργείο Προπαγάνδας του Γκέμπελς

Μέχρι το τέλος της ζωής της η Ρίφενσταλ επέμενε ότι η Olympia δεν ήταν επίσημη ταινία, αλλά υπάρχουν άφθονα στοιχεία που δείχνουν ότι χρηματοδοτήθηκε έμμεσα από το Υπουργείο Προπαγάνδας του Γκέμπελς.

Παρόλα αυτά, χρησιμοποίησε εξαιρετικά την 170μελή ομάδα οπερατέρ και τεχνικών που συγκέντρωσε. Για να θυμίσει τους πρώιμους ελληνικούς Ολυμπιακούς Αγώνες στο πρώτο μέρος του ντοκιμαντέρ, Φεστιβάλ των Εθνών, κινηματογράφησε σχεδόν γυμνούς αθλητές σε διάφορες ηρωικές πόζες. Κατά τη διάρκεια της προπονητικής περιόδου, τράβηξε επίσης κοντινά πλάνα κωπηλατών, μαραθωνοδρόμων και κολυμβητών, τα οποία επεξεργάστηκε στην τελική έκδοση.

Όταν άρχισαν οι αγώνες, έπρεπε να καλύψει 136 αγωνίσματα, επειδή, όπως θυμάται, «δεν ξέραμε ποτέ πότε θα σπάσει ένα παγκόσμιο ρεκόρ».

Και, για άλλη μια φορά, τόσο οι τεχνικές κινηματογράφησης όσο και το μοντάζ της άνοιξαν νέους δρόμους. Για να αποτυπώσει το δράμα των αγωνισμάτων του άλματος επί κοντώ και του άλματος σε μήκος, έσκαψε τρύπες δίπλα στην αμμοδόχο όπου προσγειώνονταν οι αθλητές.

Στο αγώνισμα των καταδύσεων σε ύψος, που κυριάρχησε στο δεύτερο μέρος της ταινίας, το Φεστιβάλ της Ομορφιάς, χρησιμοποίησε τέσσερις κάμερες, συμπεριλαμβανομένης μιας υποβρύχιας, για να καταγράψει την κίνηση των δυτών από όλες τις γωνίες.

Στη συνέχεια, στην αίθουσα μοντάζ, μετέτρεψε τους δύτες σε χαριτωμένα πουλιά. Το Olympia δεν ήταν απροκάλυπτα προπαγανδιστική. Συγκεκριμένα, έδειξε τις στιγμές νίκης του Τζέσε Όουενς, ενώ ο Χίτλερ εθεάθη μόνο για 15 δευτερόλεπτα στη μοναδική φορά που επισκέφθηκε το Ολυμπιακό στάδιο.

Αν και η ταινία επαινέθηκε ευρέως, η υποδοχή της το 1938 ήταν υποτονική λόγω της σταδιακής διολίσθησης της Ευρώπης προς τον πόλεμο. Αντιμετώπισε επίσης εχθρότητα όταν πήγε την ταινία στις Ηνωμένες Πολιτείες τον Νοέμβριο του 1938.

Το συγχαρητήριο τηλεγράφημα στον Χίτλερ

Όταν η Γερμανία εισέβαλε στην Πολωνία τον Σεπτέμβριο του 1939, η Ρίφενσταλ πήγε στο μέτωπο ως πολεμική ανταποκρίτρια, αλλά ισχυρίστηκε ότι σύντομα έφυγε από την αηδία της για τις βιαιότητες της Βέρμαχτ.

Ωστόσο, τον επόμενο χρόνο, όταν η Γερμανία κατέλαβε τη Γαλλία, έστειλε ένα τηλεγράφημα στον Χίτλερ συγχαίροντάς τον για την κατάληψη του Παρισιού. «Όλοι πίστευαν ότι ο πόλεμος είχε τελειώσει», εξήγησε αργότερα, «και με αυτό το πνεύμα έστειλα το τηλεγράφημα στον Χίτλερ».

Κατά τη διάρκεια του πολέμου, συνέχισε να βλέπει τον Χίτλερ σποραδικά, αλλά έστρεψε την προσοχή της ξανά στην κινηματογραφική παραγωγή. Αρκετά πρότζεκτ ναυάγησαν, αλλά το 1944 κατάφερε να ολοκληρώσει τα γυρίσματα του Tiefland ή Lowlands, μιας διασκευής της οπερέτας του Ευγένιου ντ' Αλμπέρ, στην οποία έπαιξε επίσης το ρόλο μιας Ισπανίδας τσιγγάνας χορεύτριας.

Η ταινία γυρίστηκε στο Τιρόλο, και στους κομπάρσους της περιλαμβάνονταν Ρωμά που ήταν έγκλειστοι σε κοντινό στρατόπεδο συγκέντρωσης.

Μετά τον πόλεμο, η Ρίφενσταλ επέμεινε ότι δεν γνώριζε ότι οι Ρωμά κρατούνταν πριν από την απέλασή τους στα ναζιστικά στρατόπεδα θανάτου.

Ωστόσο, όταν τον Απρίλιο του 2002 επανέλαβε τον ισχυρισμό ότι κανένας από τους Ρωμά δεν είχε πεθάνει, μια γερμανική ένωση Ρωμά, η Rom, ξεκίνησε νομικές ενέργειες εναντίον της, υποστηρίζοντας ότι τουλάχιστον οι μισοί από τους κομπάρσους σκοτώθηκαν αργότερα.

Η λατρεία στον Χίτλερ

Στα 100ά γενέθλιά της, η εισαγγελία της Φρανκφούρτης ξεκίνησε έρευνα για τις κατηγορίες ότι είχε αρνηθεί το Ολοκαύτωμα, αλλά η υπόθεση έπεσε στο αρχείο δύο μήνες αργότερα λόγω έλλειψης στοιχείων και λόγω της προχωρημένης ηλικίας της.

Η Ρίφενσταλ είπε ότι είδε τον Χίτλερ για τελευταία φορά τον Μάρτιο του 1944, όταν τον επισκέφθηκε στο Kitzbuhel της Αυστρίας για να του συστήσει τον νέο της σύζυγο, έναν αξιωματικό του στρατού ονόματι Πίτερ Τζέικομπ.

Αργότερα έγραψε ότι ο Χίτλερ είχε γεράσει σημαντικά και τα χέρια του έτρεμαν, αλλά «εξακολουθούσε να είναι το ίδιο μαγικός όπως και πριν».