Ειρήνη Παπά: Η παγκόσμια καταξίωση, ο έρωτας με τον Μάρλον Μπράντο και το πάθος της για το αρχαίο δράμα

Στις 3 Σεπτεμβρίου 1926, γεννιέται στο Χιλιομόδι Κορινθίας η Ειρήνη Λελέκου. Μπορεί το όνομα αυτό να μη σας λέει και πολλά αλλά μέσα στις επόμενες δεκαετίες θα γινόταν ένα από τα μεγαλύτερα ονόματα του ελληνικού θεάτρου, με το ταλέντο της γρήγορα να ταξιδεύει και στο εξωτερικό. Η Ειρήνη Παπά, με τη δωρική της μορφή και τις συγκλονιστικές ερμηνείες της στο σανίδι και τη μεγάλη οθόνη, άφησε τεράστια παρακαταθήκη στον χώρο της έβδομης τέχνης. Πέθανε λίγες μέρες μετά τα 96α γενέθλιά της, στις 14 Σεπτεμβρίου 2022. 

Η Ειρήνη Παπά προερχόταν από οικογένεια δασκάλων, η οποία στήριξε και ενθάρρυνε τη μόρφωσή της, σε μια εποχή που κάτι τέτοιο ήταν ανίκουστο, ειδικά για την μικρή κοινωνία του χωριού της. Οι γονείς της την επηρέασαν πολύ στην μετέπειτα επιλογή της καριέρα της. Η μητέρα της Ελένη Λελέκου, από το γένος Πρεβεζάνου, ήταν δασκάλα, από την οποία είχε ακούσει πολλά παραμύθια και ιστορίες. Ο πατέρας της Σταύρος Λελέκος ήταν καθηγητής κλασικού δράματος, υπήρξε διευθυντής στο σχολείο του Σοφικού Κορινθίας και την έμαθε να διαβάζει αρχαίους Έλληνες.

Η αξέχαστη ηθοποιός είχε διηγηθεί σε συνέντευξή της: «Αγάπησα περισσότερο τη μητέρα μου και λιγότερο τον πατέρα μου. Στο κάτω – κάτω ήταν άντρας, εγώ γυναίκα, και μας χώριζε μια άβυσσος. Δάσκαλος ο πατέρας μου, δασκάλα η μάνα μου. Η μάνα, μας έλεγε παραμύθια σε συνέχειες κάθε βράδυ κι εγώ ζούσα σ’ αυτό το σύμπαν φαντασίας. Πίστευα πως τα καλύβια τα μεσάνυχτα ανοίγουν τις πόρτες τους και από μέσα βγαίνουν ορχήστρες που παίζουν εξαίσιες μουσικές, και πως οι κολοκύθες λιώνουν σιγά – σιγά τη νύχτα και στο τέλος γίνονται γυναίκες λαμπερές, και πως μέσα στις τρύπες των μυρμηγκιών έχει τεράστιες σκάλες και άμα τις κατέβεις φτάνεις στην ψυχή της γης, που είναι ο κόσμος όλος σοκολάτα.

Στον πατέρα μου έχω χρεώσει δυστυχίες μου πολλές, αλλά του χρωστάω και πολλά. Με έκανε αυτό που είμαι. Να είμαι και εγώ και οι αδελφές μου περήφανες γυναίκες. Όχι να είμαστε σκυμμένες και να κεντάμε μαξιλαράκια, αλλά να διαβάζουμε Αριστοτέλη. Με έμαθε πως μια και μόνο αριστοκρατία υπάρχει: η αριστοκρατία του πνεύματος».

Δείτε αυτή τη δημοσίευση στο Instagram.

Η δημοσίευση κοινοποιήθηκε από το χρήστη Elena’s Diary Blog (@elenasdiary_blog)

Η «ζωντανή Καρυάτιδα» που μάγεψε τον Σακελλάριο

Από μικρή ηλικία είχε δείξει την επιθυμία της να μπει στον χώρο του θεάματος. Στα 15 της ξεκίνησε να δουλεύει ως ραδιοφωνική παραγωγός, τραγουδίστρια και χορεύτρια σε διάφορες εκδηλώσεις, ενώ αργότερα σπούδασε στη Δραματική Σχολή του Εθνικού Θεάτρου. Πριν γίνει γνωστή ήταν παντρεμένη με τον ηθοποιό Άλκη Παπά, με τον οποίο χώρισαν το 1951 (ή το 1947 σύμφωνα με άλλες πηγές), αλλά διατήρησε το επίθετό του.

Ο Αλέκος Σακελλάριος την πρωτοβλέπει στο Σύνταγμα και μένει άναυδος από την ομορφιά της. Λόγω της εμφάνισής της, της ένδυσης και του περπατήματος της, του έμοιαζε σαν «ζωντανή Καρυάτιδα». Έτσι, αποφάσισε να την παρουσιάσει στον Φίνο, όπως γράφει κι ο ίδιος στην αυτοβιογραφία του, «Λες και ήταν χθες»:

«Ήταν αρχές του 1948, όταν στα γραφεία της Φίνος Φιλμ μού έφεραν ένα ωραίο μελαχρινό κορίτσι που ήθελε να παίξει στον Κινηματογράφο. Η κυρία Ειρήνη Παπά. Εκείνη την εποχή ετοίμαζα το φιλμ «Εκείνες που δεν πρέπει ν' αγαπούν» και προσπαθούσα να βρω δύο νέους κι άγνωστους ηθοποιούς για να πρωταγωνιστήσουν. Τον άντρα τον είχα βρει κιόλας. Ήταν ο Αλέκος Αλεξανδράκης, που έκανε μάλιστα την παρθενική του εμφάνιση σ' αυτή την ταινία. Η Παπά ήταν ό,τι έπρεπε. Από τις δοκιμές που της έκανα, διαπίστωσα ότι ήταν μία κοπέλα με πολύ ταλέντο. Η ομορφιά του προσώπου της ήταν ασύλληπτη. Πραγματικά αρχαία θεά. Οι απαιτήσεις, όμως, του ρόλου, την ήθελαν με μαγιό ή σορτς. Και αυτό ήταν κάτι, που δεν την κολάκευε καθόλου την Ειρήνη. Έτσι  την αποκλείσαμε από την ταινία, και ο Φίνος της ανέθεσε τον πρωταγωνιστικό ρόλο στο φιλμ του Νίκου Τσιφόρου ''Χαμένοι Άγγελοι'', που δε χρειαζόταν τέτοιου είδους  αποκαλύψεις. Εμένα όμως με είχε εντυπωσιάσει το ταλέντο και η προσωπικότητά της και δεν ήθελα να τη χάσω. Εκείνη την εποχή ετοίμαζα το θίασο για το Θέατρο Μετροπόλιταν και σκέφτηκα  να χρησιμοποιήσω την Παπά.

- Θα θέλατε να παίξετε στο Θέατρο;

- Αυτό είναι το όνειρό μου. Αλλά πώς θα γίνει;

- Τι πώς θα γίνει; Θα έρθετε μαζί μου στο Θέατρο Μετροπόλιταν. 

- Ναι, αλλά εγώ είμαι ακόμα μαθήτρια της σχολής. Δεν έχω άδεια.

- Θα το βολέψουμε.

Το τι τραβήξαμε ο Χρήστος Γιαννακόπουλος κι εγώ μέχρι να πάρουμε την άδεια της Ειρήνης Παππά είναι κάτι που δεν περιγράφεται. Όπως και να 'χει το πράγμα εμείς τα βολέψαμε, και η Ειρήνη το Καλοκαίρι του '48, εμφανίστηκε για πρώτη φορά στο Θέατρο, σε ένα νούμερο που έκανε μαζί  με τον αξέχαστο Χρήστο Τσαγανέα. Η επιθεώρηση αυτή, που την έλεγαν Άνθρωποι - Άνθρωποι, είχε τρομερή επιτυχία».

Το άστρο της φωτίζει διεθνώς

Η διεθνής καταξίωση δε θα αργήσει να έρθει, με την προβολή της ταινίας «Νεκρή Πολιτεία» της Φίνος Φιλμ στο Φεστιβάλ των Καννών. «Λέγεται ότι η όμορφη Ελληνίδα ηθοποιός Ειρήνη Παπά έλαβε πρόσκληση για να συναντήσει τον πρίγκιπα Aλή Χαν στη βίλα του στη Ριβιέρα στις 21 Μαΐου», γράφει ο διεθνής Τύπος την άνοιξη του 1952. Οι δυο τους είχαν συναντηθεί στο Φεστιβάλ των Καννών, με τον Αλή Χαν να γοητεύεται από την ηθοποιό, που μόλις ξεκινούσε τη διεθνή της καριέρα. Τo 1954 γνωρίζει στη Ρώμη τον Μάρλον Μπράντο, με τον οποίο ξεκινούν μια μακροχρόνια σχέση. Όπως είχε αποκαλύψει η Παπά, τον εκτιμούσε πολύ και ήταν το «μεγάλο πάθος της ζωής της». Συναντήθηκαν για τελευταία φορά το 1999 στην Αθήνα.

Δείτε αυτή τη δημοσίευση στο Instagram.

Η δημοσίευση κοινοποιήθηκε από το χρήστη Aris Loupasis (@arisloupasis)

Αυτό ήταν μόνο η αρχή. Γιατί ενώ πολλές φορές η φράση «διεθνής καριέρα» χρησιμοποιείται καταχραστικά και σχεδόν ευθαρσώς, κανένας Έλληνας ηθοποιός δεν κατάφερε να κάνει την καριέρα της Ειρήνης Παπά στο εξωτερικό. Έλαβε μέρος σε δεκάδες αμερικανικής, γαλλικής, ιταλικής και ελληνικής παραγωγής. Ανάμεσα σε αυτές ήταν οι βραβευμένες Τα κανόνια του Ναβαρόνε, ο Αλέξης Ζορμπάς και το Z. Συμμετείχε και σε ελληνικές ταινίες, όπως οι μεταφορές στη μεγάλη οθόνη των αρχαίων τραγωδιών, Ηλέκτρα και Ιφιγένεια, που αναδείχθηκαν υποψήφιες για Όσκαρ Καλύτερης Ξενόγλωσσης Ταινίας. Επίσης συμπρωταγωνίστησε το 1967 και στο Μπρόντγουεϊ στο πλευρό του Γιον Βόιντ (του πατέρα της Αντζελίνα Τζολί).

Κατά την περίοδο της Χούντας, εγκαταστάθηκε στην Ιταλία, λόγω των κομμουνιστικών της πεποιθήσεων. Ήταν μέλος του ΚΚΕ, αλλά θαύμαζε τον Ανδρέα Παπανδρέου. η  Ιταλία τη δέχτηκε με ανοιχτές αγκάλες και όπως θα δήλωνε αργότερα, ένιωθε τη χώρα ως δεύτερη μητέρα της. Οι Ιταλοί τη λάτρεψαν και τη φώναζαν Bella Greca και Irene Nostra («η δικιά μας Ειρήνη»). Η Πορτογαλία επίσης είχε κομμάτι της καρδιά της. Το κράτος της Πορτογαλίας είχε υποστηρίξει το θέατρο που ίδρυσε εκεί η ηθοποιός, για να παίζονται αρχαίες τραγωδίες. Για αυτό το θέατρο, η Ειρήνη Παπά μετακόμισε στην Πορτογαλία όπου διέμενε τα τελευταία ενεργά χρόνια της καριέρας της. 

Δείτε αυτή τη δημοσίευση στο Instagram.

Η δημοσίευση κοινοποιήθηκε από το χρήστη Elena’s Diary Blog (@elenasdiary_blog)

Η Ειρήνη Παπά είχε πάρει μέρος σε περισσότερες από 80 ταινίες, με γυρίσματα σε όλο τον κόσμο (Τσινετσιτά, Χόλιγουντ, Γιουγκοσλαβία, Λίβανος, Μαρόκο, Βραζιλία, Αυστραλία, Πορτογαλία κ.α.) έχοντας στο πλευρό της συμπρωταγωνιστές , μεταξύ άλλων, τους Μάρλον Μπράντο, Ιβ Μοντάν, Γκρέγκορι Πεκ, ‘Αντονι Κουίν, Ρίτσαρντ Μπάρτον, Τζαν Μαρία Βολοντέ, Τζέιμς Κάγκνεϊ. Ο Πορτογάλος σκηνοθέτης Μανοέλ Ντε Ολιβέιρα, είχε πει ότι είναι «η πανέμορφη και μεγαλοπρεπή φιγούρα που ενσαρκώνει τη γυναικεία ψυχή στη βαθύτερη έκφραση της και η εικόνα της Ελλάδας όλων των εποχών».

Το 1983 εμφανίστηκε στην Επίδαυρο ενσαρκώνοντας την Ηλέκτρα στην ομώνυμη τραγωδία του Σοφοκλή, σε σκηνοθεσία Μιχάλη Κακογιάννη, με τον οποίο είχε συνεργαστεί και στον κινηματογράφο. «Τα έργα αυτά με συγκινούσαν από τα δώδεκά μου χρόνια. Εξακολουθώ να πιστεύω ότι είναι επίκαιρα όσο ποτέ, καθρέφτης της κοινωνίας μας και των όποιων αντιφάσεών της», είχε σχολιάσει η ίδια. Ένας άλλος έρωτας που είχε προκαλέσει το ενδιαφέρον του κοινού ήταν αυτός με τον κατά 20 χρόνια μικρότερό της, Νίκο Βερλέκη, με τον οποίο ήταν μαζί για 8 χρόνια.

Δείτε αυτή τη δημοσίευση στο Instagram.

Η δημοσίευση κοινοποιήθηκε από το χρήστη Ειρήνη Παπά / Irene Papas (@irenepapasunofficial)

Το 2009 η Ειρήνη Παπά τιμήθηκε με το «Χρυσό Λέοντα» της 40ης Μπιενάλε Θεάτρου Βενετίας. Την ίδια χρονιά, ήταν ανάμεσα στους 260 καλλιτέχνες από όλο τον κόσμο, που προσκάλεσε ο Πάπας Βενέδικτος στην Καπέλα Σιξτίνα του Βατικανού, για να τους ζητήσει «να μεταδώσουν με την τέχνη τους το μήνυμα του Θεού». 

Το 2013, διαγνώστηκε με τη Νόσο Αλτσχάιμερ. Τα τελευταία χρόνια της ζωής της έμενε σε κατ’ οίκον φροντίδα στην οικία της ανιψιάς της στη Κηφισιά, όπου και απεβίωσε στις 14 Σεπτεμβρίου 2022 σε ηλικία 96 ετών.