Εύη Λεζγή: «Είναι δύσκολο όταν καλεί γυναίκα που της έχει συμβεί ένα βίαιο περιστατικό και ακούς στον χώρο παιδιά να κλαίνε»

Ιδιαίτερη αύξηση στα περιστατικά για αδικήματα ενδοοικογενειακής βίας μέσα στο πρώτο δεκάμηνο του 2024 σε σχέση με το αντίστοιχο διάστημα του 2023 δείχνουν τα στοιχεία της Ελληνικής Αστυνομίας.

Συγκεκριμένα τους πρώτους δέκα μήνες του 2023 σημειώθηκαν 9.860 περιστατικά ενώ το 2024 18.427. Αντίστοιχα μεγάλη είναι η διαφορά και στις συλλήψεις όπου ολόκληρο το 2023 συνελήφθησαν 6.453 άτομα ενώ από τον Ιανουάριο μέχρι και τον Οκτώβριο του τρέχοντος έτους έχουν συλληφθεί 11.308.

Σύμφωνα με τα στοιχεία της τηλεφωνικής γραμμής SOS 15900 της Γενικής Γραμματείας Ισότητας των Φύλων & Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων κατά την περίοδο Ιανουαρίου έως 17 Νοεμβρίου 2024 καταγράφηκαν 2.929 ενδοοικογενειακής βίας (84 %) 92 περιστατικά για σεξουαλική παρενόχληση ( 3 % ), 49 περιστατικά βιασμού (1 % ). Με τις περισσότερες φορές δράστης της βίαιης συμπεριφοράς να είναι ο σύζυγος (41%), ο πρώην σύζυγος (6%), ο σύντροφος (13%), ο πρώην σύντροφος (8%) και ο πατέρας (4%).

Το 15900 αποτελεί υπηρεσία πρώτης γραμμής, λειτουργεί από το 2011 και απευθύνεται σε γυναίκες θύματα βίας.  Είναι πανελλαδικής εμβέλειας, 24ωρης λειτουργίας 365 μέρες το χρόνο, με αστική χρέωση και τη στελεχώνουν ψυχολόγοι και κοινωνικοί/ές επιστήμονες που παρέχουν άμεση βοήθεια σε έκτακτα και επείγοντα περιστατικά βίας και προσφέρουν υπηρεσίες ενημέρωσης και τηλεφωνικής συμβουλευτικής σε θύματα όλων των μορφών βίας λόγω φύλου.

Συνομιλήσαμε με την ψυχολόγο και σύμβουλο της γραμμής SOS 15900, Εύη Λεζγή, η οποία μας εξηγεί πώς είναι να δουλεύεις σε μια τηλεφωνική γραμμή υποστήριξης γυναικών που τηλεφωνούν για να εκμυστηρευτούν όσα συμβαίνουν όταν κλείνουν οι πόρτες του σπιτιού τους και να ζητήσουν βοήθεια.

Πιστεύετε ότι γενικά γνωρίζουν οι γυναίκες, ότι μπορούν να απευθυνθούν στο 15900;

Νομίζω πως, ναι. Γιατί λειτουργεί ήδη 13 χρόνια η γραμμή, από το Μάρτιο του 2011 και καλούν πια και τρίτα πρόσωπα: συγγενείς, γείτονες, φίλοι. Αυτό μας δείχνει ότι τα τελευταία χρόνια με την ύπαρξη της γραμμής και όλου του δικτύου, των συμβουλευτικών κέντρων και  των ξενώνων φιλοξενίας κακοποιημένων γυναικών υπάρχει μια ευαισθητοποίηση. Υπάρχει μια συνεπής προσπάθεια που όμως δε φτάνει.  

Εσείς εργάζεστε στη γραμμή από τη δημιουργία της το 2011. Μπορείτε να μας δώσετε την εικόνα πώς εξελίχθηκε η εμπλοκή των τρίτων προσώπων στην καταγγελία ενός κακοποιητικού περιστατικού από τότε μέχρι σήμερα;  

Υπάρχει τεράστια διαφορά. Εμείς το έχουμε αποτυπώσει αυτό στις κλήσεις μας πάρα πολύ σε σχέση με την έναρξη της γραμμής. Και έχει να κάνει σχέση με το ενδιαφέρον, με αυτή την ευαισθητοποίηση ότι θα πάρει και κάποιος εργοδότης, θα πάρει και από  μια απομακρυσμένη περιοχή της Ελλάδας. Όταν έχει πέσει στην αντίληψή του ή δεν είναι σίγουρος ότι κάτι μπορεί να συμβαίνει, καλεί για να το συζητήσει, να διερευνήσει τι επιλογές έχει και πώς μπορεί να βοηθήσει. Είναι πολλές οι ημερήσιες κλήσεις που έχουμε από τρίτα πρόσωπα. Και αυτό είναι σημαντικό γιατί κάτι φαίνεται ότι αλλάζει στην ελληνική κοινωνία.  

Κατά τη διάρκεια της πανδημίας είχατε αύξηση κλήσεων στη γραμμή 15900. Σήμερα πώς είναι τα πράγματα;

Υπήρξε μια κορύφωση των κλήσεων για βοήθεια στα χρόνια του Covid και λίγο μετά, αλλά επανήλθαμε, σε νούμερα, σε κλήσεις προηγουμένων ετών. Αύξηση μεγάλη καταγράφουν τα αστυνομικά τμήματα, τα τμήματα ενδοιοικογενειακής βίας. Εκείνοι έχουν παρατηρήσει αλματώδη  αύξηση.

Παρ' όλα αυτά μετράμε 89 γυναικοκτονίες τα 4 τελευταία χρόνια και 13 μόνον το 2024. Αφού υπάρχει ένα σύστημα προστασίας της γυναίκας  με το panic button, τα γραφεία ενδοοικογενειακής βίας και από πλευράς Γενικής Γραμματείας Ισότητας των Φύλων & Ανθρωπίνων Δικαιώματων έχουμε το 15900, τα συμβουλευτικά κέντρο και τους ξενώνες, ένα δίκτυο που φαίνεται να θέλει και να είναι εκεί για να βοηθήσει τις γυναίκες. Τι έχει πάει λάθος;   

Η γυναικοκτονία είναι η πιο ακραία μορφή έμφυλης βίας. Και νομίζω ότι τώρα πια το 2024 κατανοοούμε ότι έχουμε να κάνουμε με μια δολοφονία η οποία γίνεται εξαιτίας του φύλου.

Και ενώ υπάρχει το Δίκτυο προστασίας της γυναίκας, δεν έχουν αλλάξει ακόμα οι αντιλήψεις μας σε σχέση με τα στερεότυπα, σε σχέση με τους ρόλους και τα φύλα. Αυτός είναι ένας σημαντικός παράγοντας. Επίσης οι γυναικοκτονίες έχουν να κάνουν με την οικονομική κρίση που εξακολουθεί να υπάρχει, η οποία έχει τρομερή επίπτωση στη ζωή των γυναικών. Οικονομική ανασφάλεια, ανεργία, περικοπές μισθών, μισθολογική ανισότητα  και οικονομική εξάρτηση από ένα αντρικό πορτοφόλι. 

Υπάρχει και κάτι άλλο που μας απασχολεί πολύ: η νομοθεσία στην Ελλάδα που έχει να κάνει με την ενδοοικογενειακή βία. Σαν νομοθέτημα είναι επαρκές, αλλά χωλαίνει πάρα πολύ στην εφαρμογή, γιατί πιστεύω ότι εκείνοι που εφαρμόζουν αυτόν τον νόμο και οι ελεγκτές δεν είναι κατάλληλα, εκπαιδευμένοι. Βλέπετε τι έγινε και με τη δολοφονία της Κυριακής έξω από το αστυνομικό τμήμα… Αυτό φυσικά, από τη στιγμή που ο θύτης το είχε αποφασίσει, θα το έκανε οπουδήποτε και αν την πετύχαινε. Απλά είναι και συμβολικά τραγικό. Επιπλέον είναι σημαντικό ότι  καθυστερεί πάρα πολύ να απονεμηθεί δικαιοσύνη σε θέματα ενδοοικογενειακής βίας και αυτό αποθαρρύνει πάρα πολύ τα θύματα να προσφύγουν στα δικαστήρια. Γιατί γνωρίζουν ότι θα κάνουν μήνυση και μετά για πολύ καιρό ο δράστης θα είναι ελεύθερος μέχρι να εκδικαστεί η υπόθεσή του.. Και είναι εύκολο να το παρατηρήσει κανείς και ακούγοντας τις ειδήσεις ότι πολλές από τις γυναικοκτονίες που έχουν συμβεί, συμβαίνουν την περίοδο που έχει γίνει η μήνυση μέχρι να εκδικαστεί.

Γνωρίζουμε από το περιβάλλον της, ότι η Κυριακή κάλεσε το 15900 την προηγούμενη μέρα…

Εμείς δεν το γνωρίζουμε αυτό γιατί είναι ανώνυμα τα τηλεφωνήματα που λαμβάνουμε. Δεν κρατάμε ονόματα. Εμείς ακολουθήσαμε το πρωτόκολλο και την ενθαρρύναμε όπως θα κάναμε σε οποιαδήποτε αντίστοιχη περίπτωση, να το καταγγείλει στην αστυνομία.

Η οικογένεια τι ρόλο παίζει στην κουλτούρα της κακοποίησης των γυναικών και της γυναικοκτονίας;

Πρέπει να αλλάξει όλη η κουλτούρα μας. Ο τρόπος που μεγαλώνουμε τα παιδιά μας, να υπάρξει ενημέρωση και μέσα στα σχολεία γιατί ακόμα η ελληνική κοινωνία είναι πατριαρχική.

Δεν είναι τρομακτικό ότι σε αναρτήσεις στα κοινωνικά δίκτυα για ένα περιστατικό έμφυλης βίας ή γυναικοκτονίας, υπάρχουν και πολλές γυναίκες που γράφουν ενάντια στο θύμα;  

Και αυτούς τους θύτες, αυτούς τους δράστες των γυναικοκτονιών, κάποιες γυναίκες τους μεγάλωσαν. Γι’ αυτό λέμε ότι αυτές οι αντιλήψεις κοινωνικές ή πολιτισμικές διαδραματίζουν πολύ σημαντικό ρόλο στην ανεκτικότητα και στην αποδοχή της βίας μέσα στην οικογένεια και μέσα στην κοινωνία, όπου αντιμετωπίζεται πολλές φορές ως φυσιολογική, με παραδοσιακές αντιλήψεις που υποτιμούν τη γυναίκα. Χρειάζεται μακρόχρονη προσπάθεια εκπαίδευσης και ευαισθητοποίησης.  

 Μέσα στα 13 αυτά χρόνια που βρίσκεστε ως ψυχολόγος και επιστημονικός σύμβουλος στο 15900, σίγουρα υπάρχουν περιστατικά που σας έμειναν πιο έντονα στη μνήμη. Μπορείτε να μας αναφέρετε κάποια από αυτά;    

Ιδιαίτερα περιστατικά για μένα είναι γυναίκες που καλούν και αντιμετωπίζουν ψυχολογική βία. Γιατί την ψυχολογική είναι πάρα πολύ δύσκολο να τη διακρίνεις. Όσες καλούν στη γραμμή και περιγράφουν το περιστατικό τους, βρίσκονται παράλληλα και σε δίλημμα: "είναι τώρα αυτό που βίωσα ψυχολογική βία ή είναι μια διαφωνία, ή είναι ένα συζυγικό συντροφικό καβγαδάκι;". Αυτά είναι λίγο πιο ιδιαίτερα τηλέφωνα. Δύσκολα τηλέφωνα επίσης είναι όταν καλεί κάποια γυναίκα που πριν λίγο έχει συμβεί ένας ξυλοδαρμός, ένα βίαιο περιστατικό και ακούς μέσα στον χώρο παιδιά να κλαίνε, να μιλάνε. Και αυτά είναι τηλέφωνα πολύ δύσκολα που συναισθηματικά πιέζεσαι πάρα πολύ εκείνη την ώρα.

Πολύ δύσκολα περιστατικά επίσης για μένα και για τις γυναίκες συναδέλφους στη γραμμή είναι οι βιασμοί. Δεν είναι συχνά περιστατικά, ωστόσο υπάρχουν. Δύσκολα περιστατικά επίσης είναι όταν μας περιγράφουν γυναίκες πολύ ακραία μορφή σωματικής βίας, με αντικείμενα, με το σίδερο, με γυαλιά. Όταν το ακούς εκείνη την ώρα, κάνοντάς το εικόνα, είναι σοκαριστικό. 

Τέτοια περιστατικά όπως ο βιασμός, πόσο ψύχραιμα μπορείτε να τα αντιμετωπίσετε;

Οφείλεις εκείνη την ώρα να είσαι πάρα πολύ ψύχραιμη για να μπορέσεις να βοηθήσεις με τον πιο αποτελεσματικό τρόπο. Γιατί και η γυναίκα που σε κάλεσε δεν είναι καθόλου ψύχραιμη και εκείνη δεν δικαιούται να είναι, γιατί αυτό που έχει βιώσει είναι ακραία μορφή βίας. Είναι μέσα σε μια κατάσταση τραύματος και εσύ πρέπει να της δώσεις και να τη βοηθήσεις πολύ πρακτικά εκείνη την ώρα για να ακολουθήσει τη διαδικασία, για να κάνει την καταγγελία, να μην κάνει μπάνιο, να προσπαθήσεις να κατανοήσεις και το κομμάτι της έντασής της και το ψυχολογικό, αλλά να μπεις και στην πρακτική διαδικασία.

Από τα τηλέφωνα στη γραμμή 15900, κάνοντας έναν γρήγορο υπολογισμό, πόσα είναι από τις ίδιες τις γυναίκες-θύματα;

Σύμφωνα με τα τελευταία στοιχεία είναι ένα 72%. Το υπόλοιπο είναι τρίτα πρόσωπα.  

Από τη δική σας εμπειρία υπάρχει συγκεκριμένο προφίλ της γυναίκας που κακοποιείται μέσα στα χρόνια και αν ναι, πόσο έχει αλλάξει μέσα στα χρόνια;

Δεν έχουμε παρατηρήσει αλλαγές γιατί από την αρχή που ξεκίνησε η γραμμή, αυτό που ήταν πάρα πολύ έκδηλο ήταν ότι η βία δεν έχει να κάνει με κοινωνικά στρώματα. Δηλαδή τη συναντάμε από το χαμηλότερο μέχρι το υψηλότερο. Μας έχουν καλέσει και μετανάστριες, γυναίκες πρόσφυγες, άνεργες, σε πολύ χαμηλό κοινωνικό-οικονομικό στρώμα που ήταν πολύ εξαρτημένες και οικονομικά εξαρτημένες από τον θύτη τους αλλά και γυναίκες οι οποίες είναι πλήρως οικονομικά ανεξάρτητες, μορφωμένες, με σύζυγους, γιατρούς, μεγαλοδικηγόρους. Μας έχουν καλέσει επίσης πάρα πολλές γυναίκες από τα σώματα ασφαλείας. Είναι σε ομάδα υψηλού κοινωνικού, γιατί συνήθως παντρεύονται με άντρες που είναι επίσης σε σώματα ασφαλείας.

Το προφίλ του θύτη είναι συγκεκριμένο;

Είναι άνθρωποι της διπλανής πόρτας πάντα, γιατί είναι άνθρωποι με τοξική αρρενωπότητα η οποία βγαίνει στις πολύ διαπροσωπικές σχέσεις του και είναι πολύ εύκολο να μην γίνει αντιληπτό αυτό έξω από το σπίτι. Το βασικό χαρακτηριστικό της προσωπικότητας αυτού που κάνει τη γυναικοκτονία ας πούμε, είναι η ανασφάλεια, σε συνδυασμό με πολύ χαμηλή αυτοπεποίθηση και πολλά συμπλέγματα κατωτερότητας.  

Έχει να κάνει πολύ με την ανικανότητα που έχουν να αγαπήσουν με αμοιβαιότητα. Αγαπούν με έναν τρόπο πολύ ναρκισσιστικό. Γι' αυτό και ζηλεύουν παθολογικά. «Αυτό που αγαπώ είναι δικό μου εξολοκλήρου, μου ανήκει και άμα το δολοφονήσω, το κατέχω κιόλας». Με αυτόν τον τρόπο νιώθουν ότι ασυνείδητα σκοτώνονται και τα συναισθήματα εξάρτησης που νιώθουν απέναντι στη σύντροφο, δηλαδή σκοτώνουν και ένα κομμάτι του εαυτού τους που εξαρτάται από τη γυναίκα.

Υπάρχουν κάποια πρώτα σημάδια που μπορεί να δει μια γυναίκα που οδηγούν σε οποιασδήποτε μορφής βία; 

Συνήθως κάποιος δεν σηκώνει το χέρι του ξαφνικά. Της σωματικής τις περισσότερες φορές προηγείται η ψυχολογική. Οπότε τα πρώτα σημάδια είναι όταν νιώθεις ότι προσπαθεί να ελέγξει τη ζωή σου, να κυριαρχήσει, νιώθεις μια εξουσία που έρχεται κατά πάνω σου. Ο φόβος που μπορεί να νιώθει μια γυναίκα από το σύντροφό της ή όταν εκείνος προσπαθεί να σε απομονώσει από συγγενείς και φίλους. Η παθολογική ζήλεια είναι ένα είδος ελέγχου, η οποία μπορεί να εκδηλωθεί με μια καχυποψία. Η υποτίμηση για τις διανοητικές ικανότητες σου, για τη συμπεριφορά σου, για την εμφάνισή σου, για τη σεξουαλικότητά σου, για τη γονεϊκότητά σου. Οι ταπεινώσεις, το να μην σε σέβεται, οι απειλές. Η συνεχόμενη αδιαφορία στα αιτήματα που μπορεί να έχει μια γυναίκα για τρυφερότητα, γιατί και αυτό εντάσσεται στην ψυχολογική βία. Ο οικονομικός έλεγχος, όταν δεν σε αφήνει να διαχειρίζεσαι τα χρήματά σου, ή κάνει κατάχρηση των δικών σου. Όλα αυτά δηλαδή τα σχόλια που θίγουν την αυτοεκτίμηση μιας γυναίκας. 

 Αν είμαστε φίλες μιας κοπέλας που βρίσκεται σε μια κακοποιητική σχέση  που έχουμε δει κάποια σημάδια που δεν τα βλέπει ίδια η κοπέλα, πώς βοηθάμε;

Μας καλούν πάρα πολλές τέτοιες κοπέλες. Βοηθάμε με το να μοιραζόμαστε πάρα πολύ το συναίσθημα μας πώς νιώθουμε με αυτό που ακούμε ή παρατηρούμε. Για παράδειγμα: «Αυτό που μου λες τώρα με ανησυχεί, με στενοχωρεί, φοβάμαι για σένα». Να μην μπουν σε διαδικασία ακραίας προτροπής για καταγγελία.  

Και πώς να βοηθήσουμε τους νέους γονείς να μεγαλώνουν τα παιδιά με ψυχική υγεία;  

Να μεγαλώνουμε ανθρώπους που θα έχουν πάρει ασφάλεια, στην πρωταρχική σχέση, με τους σημαντικούς δικούς του, με τη μαμά του, με τον μπαμπά του, με όποιον είναι το πρόσωπο αναφοράς, στη μικρή ηλικία. Να μεγαλώνουμε ανθρώπους που θα έχουν ολοκληρωμένη εικόνα του ευαυτού τους, που θα μπορούν να αντέχουν τους αποχωρισμούς, τις ματαιώσεις, δεν θα εξαρτώνται, δεν θα αυτοπροσδιορίζονται μέσα από τα μάτια των άλλων, δεν θα διαλύονται όταν χωρίζουν από μια σχέση. Δεν θα κάνουν εξαρτητικές σχέσεις. Δε θα διέπονται από ευαλωτότητα, αλλά από ψυχική ανθεκτικότητα.

Ποιο μήνυμα θέλετε να στείλετε στις γυναίκες μέσα από το 15900;

Από την πρώτη στιγμή που νιώθετε ότι κάποιος σας φοβίζει ή σας ανησυχεί η συμπεριφορά του απέναντί σας, να μιλήσετε με θάρρος στο υποστηρικτικό σας περιβάλλον. Να πάρετε συμβουλές εξειδικευμένες από το 15900. Απευθυνθείτε στις αρμόδιες δομές, που λειτουργούν πανελλαδικά. Δεν είστε μόνες και δεν πρέπει να αισθάνεστε έτσι.

Η Γραμμή  SOS 15900 είναι µια υπηρεσία εθνικής εµβέλειας που δίνει τη δυνατότητα στις γυναίκες θύµατα βίας ή σε τρίτα πρόσωπα να επικοινωνήσουν άµεσα µε ένα φορέα αντιµετώπισης της έµφυλης βίας. Τη γραμμή στελεχώνουν ψυχολόγοι και κοινωνιολόγοι που παρέχουν άμεση βοήθεια σε έκτακτα και επείγοντα περιστατικά βίας σε 24ωρη βάση, 365 µέρες το χρόνο. Ταυτόχρονα υπάρχει δυνατότητα ηλεκτρονικής επικοινωνίας των γυναικών µέσω της διεύθυνσης e-mail: sos15900@isotita.gr.