AI: Πώς να κάνετε πιο «έξυπνες» τις φετινές διακοπές σας

O Αντώνης Μαυρόπουλος, Καθηγητής, Διευθύνων Σύμβουλος  D-Waste και μέλος του Διεθνούς Συμβουλίου του Κέντρου Περιβαλλοντικών Τεχνολογιών του UNEP, παρουσίασε πριν από λίγο καιρό στο Πολυτεχνείο το νέο του βιβλίο «Τεχνητή Νοημοσύνη Ανθρωπος Φύση Μηχανές», ένα αληθινό αριστούργημα που δουλεύει οχτώ χρόνια και αφορά την επανάσταση του σύγχρονου κόσμου, την Τεχνητή Νοημοσύνη.

Είναι ένας υπέροχος άνθρωπος, ευγενής και ξεχωριστός, που συνέβαλε τα μάλα στην έκδοση της Ανακύκλωσης του Βήματος, αλλά πάνω από όλα, είναι ταμένος στρατιώτης στη μελέτη και την έρευνα του κλίματος. Και της τεχνητής νοημοσύνης. Και γράφει με πολύ ιδιαίτερο τρόπο, με χιούμορ και εύληπτα αν και αναλύει δύσκολα θέματα με πάρα πολλές πληροφορίες – όλα αυτά γίνονται εύκολα αντιληπτά αν διαβάσετε το βιβλίο του.

Προς το παρόν, διαβάζουμε τις αρκετά δροσερές και ευχάριστες συμβουλές του για ένα «έξυπνο» τεχνολογικά καλοκαίρι.

O Καθηγητής, Διευθύνων Σύμβουλος  D-Waste και μέλος του Διεθνούς Συμβουλίου του Κέντρου Περιβαλλοντικών Τεχνολογιών του UNEP, Αντώνης Μαυρόπουλος

Περνάμε λοιπόν ένα δύσκολο καλοκαίρι, όπως κάποιοι λένε το καλύτερο καλοκαίρι από τα επόμενα τριάντα που έρχονται. Σε άλλες πιο ανέμελες εποχές, το κομμάτι αυτό θα γραφόταν για να διαβαστεί από αναγνώστες σε κάποια παραλία με όμορφα νερά ή σε μια ωραία δροσερή αυλή ή κάτω από κάποιο μεγάλο πλατάνι σε μια πλατεία χωριού. Σήμερα τα πράγματα έχουν αλλάξει και είναι βέβαιο ότι πολλοί αναγνώστες θα το διαβάσουν με τη συνοδεία του βουητού του air condition και θέα το γνωστό αστικό τοπίο από το οποίο γίνεται όλο και πιο δύσκολο να δραπετεύσεις. Αν ανήκετε στην κατηγορία των τυχερών που κάνουν διακοπές, ελπίζω ότι το κομμάτι που ακολουθεί θα ταιριάξει με την καλοκαιρινή σας διάθεση. Αν πάλι ανήκετε στη δεύτερη κατηγορία των άτυχων εγκλωβισμένων στην πόλη, ελπίζω ότι το κομμάτι που ακολουθεί θα σας φανεί ενδιαφέρον, ίσως και χρήσιμο. Προσοχή: οι ερωτήσεις που ακολουθούν είναι καλοκαιρινές, δηλαδή σχετικές με καλοκαιρινά θέματα. Οι απαντήσεις που δίνονται όμως φιλοδοξούν να είναι «παντός καιρού» και αναδεικνύουν κάποια από τα πιο σημαντικά ζητήματα για τo ΑΙ.

Πώς βοηθάμε όλοι την ΤΝ στις διακοπές μας;

Είστε στην παραλία και βγάζεις μια ωραία φωτογραφία με τους φίλους σας και το τοπίο. Κάντε tag την τοποθεσία, τους φίλους σας αλλά και το μαγαζί που βρίσκεστε και ποστάρετε. Δικαιούστε συγχαρητήρια για τη συνεισφορά σας στην ανάπτυξη της ΤΝ. Και όσο περισσότερες παρόμοιες αναρτήσεις κάνετε, τόσο καλύτερα. Η σημερινή κυρίαρχη μορφή της ΤΝ είναι αυτή των μεγάλων γλωσσικών μοντέλων της μηχανικής μάθησης. Η μηχανική μάθηση προϋποθέτει εκπαίδευση των μοντέλων με τεράστιες ποσότητες δεδομένων όπως πάσης φύσεως κείμενα, βίντεο και φωτογραφίες, ακριβώς όπως αυτές που ποστάρουμε ή αποθηκεύουμε στο υπολογιστικό νέφος.

Πώς δηλαδή μια σέλφι παραλίας βοηθάει την ΤΝ;

Η εκπαίδευση των μοντέλων π.χ. για να αναγνωρίζουν μια γάτα χρειάζεται επιπλέον ανθρώπινη εργασία που συνήθως επισημαίνει (tag) τις γάτες και ελέγχει το σωστό και το λάθος. Όταν οι φωτογραφίες μας έχουν και επισήμανση (tag) για το περιεχόμενο τους, η μηχανική μάθηση διευκολύνεται ακόμα περισσότερο, οι εκπαιδευτές κάνουν λιγότερο κόπο και το σύστημα γίνεται πιο γρήγορα ικανό να εκπληρώσει τον σκοπό για τον οποίο φτιάχνεται (π.χ. την αναγνώριση προσώπων σε φωτογραφίες). Με αυτόν τον τρόπο, με τα ποστ μας στα κοινωνικά δίκτυα, με τα email μας, με τις φωτογραφίες και τα αρχεία που ανεβάζουμε στο υπολογιστικό νέφος, με τα ίχνη των αναζητήσεων μας στο διαδίκτυο, τα βίντεο και τις ταινίες που βλέπουμε συνεισφέρουμε όλοι στην ανάπτυξη της ΤΝ. Η ΤΝ διψάει για δεδομένα και οι 6 δισεκατομμύρια χρήστες του διαδικτύου τα προσφέρουν, εθελοντικά και δωρεάν, για τουλάχιστον 6 ώρες την ημέρα έκαστος. Σκεφτείτε πόσος πλούτος μπορεί να παραχθεί από 36 δισεκατομμύρια δωρεάν εργατοώρες την ημέρα και κοιτάξτε ποιες εταιρείες είναι πρώτες σε κεφαλαιοποίηση στον κόσμο. Οι συσχετίσεις δικές σας…

Τι μπορεί να κάνει η ΤΝ για τα αντηλιακά;

Το πρώτο που πρέπει να πούμε είναι μην περιμένετε την τεχνητή, χρησιμοποιήστε την ανθρώπινη νοημοσύνη και περιορίστε την έκθεση σας στον ήλιο, χρησιμοποιώντας πάντα κατάλληλα αντιηλιακά. Όσο για την ΤΝ, ήδη χρησιμοποιείται εντατικά στον σχεδιασμό και την ανάπτυξη νέων φαρμακευτικών ουσιών και χημικών συνθέσεων και ένας από τους τομείς είναι ο σχεδιασμός νέων αντιηλιακών. Μια εφαρμογή είναι η χρήση ΤΝ για να προσομοιώσει το ακριβές αποτέλεσμα που επιφέρει η χρήση αντιηλιακών σε σχέση με τον χρόνο έκθεσης, τον τύπο του δέρματος αλλά και την ηλιοφάνεια. Η προσομοίωση μέσω ΤΝ θα μειώσει την ανάγκη πραγματικών πειραμάτων σε ανθρώπους και θα επιταχύνει τον χρόνο ανάπτυξης νέων προϊόντων, εξοικονομώντας χρήμα και χρόνο. Μια άλλη εφαρμογή είναι ο σχεδιασμός νέων χημικών ουσιών που θα επιτυγχάνουν καλύτερο αποτέλεσμα προστασίας με πιο φθηνές πρώτες ύλες. Ακόμα δεν έχουμε χειροπιαστά αποτελέσματα σε εμπορικό επίπεδο στα αντιηλιακά, έχουμε όμως αποτελέσματα στο επίπεδο της σύνθεσης πρωτεϊνών, στην ανάπτυξη αντικαρκινικών θεραπειών και βαδίζουμε γρήγορα προς τη δημιουργία προσωποποιημένων φαρμάκων, προσαρμοσμένων στο ιατρικό ιστορικό και το βιοχημικό μεταβολισμό των ασθενών. Όσο για τα αντιηλιακά, δεν υπάρχει λόγος στεναχώριας. Η ΤΝ χρησιμοποιείται ήδη ευρέως στις διαδικτυακές διαφημιστικές καμπάνιες τους και μάλιστα με επιτυχία, προσωποποιώντας το διαφημιστικό περιεχόμενο στο διαδικτυακό προφίλ καθενός από εμάς.

Είναι αλήθεια ότι βοηθάει στην ανίχνευση πυρκαγιών;

Ναι, είναι αλήθεια. Και στο μέλλον θα βοηθάει ακόμα περισσότερο. Με τη συνδυασμένη χρήση αισθητήρων εδάφους στα δάση, drones, με συμβατικές και υπέρυθρες κάμερες, έχουν ήδη αναπτυχθεί εφαρμογές ΤΝ που μπορούν να ανιχνεύσουν σχεδόν ακαριαία την έναρξη μιας πυρκαγιάς. Στη συνέχεια, λαμβάνοντας υπόψιν τις καιρικές συνθήκες, την ένταση και την κατεύθυνση των ανέμων, εφαρμογές ΤΝ μπορούν να κάνουν σενάρια για το πόσο γρήγορα οι φλόγες θα μπορούσαν να φτάσουν σε κάποιο σημείο έτσι ώστε να γίνουν - αν χρειαστεί οι απαιτούμενες ενέργειες και οι δυνάμεις της πυροσβεστικής να κατευθυνθούν εγκαίρως στα καίρια σημεία. Επιπλέον, με την υποστήριξη drones και σταθερών καμερών, μπορούν να εντοπιστούν αμέριμνοι πολίτες σε περιοχές κινδύνου και να ειδοποιηθούν για απομάκρυνση π.χ. εντός μίας ώρας. Αυτό που δυστυχώς κανένα πρόγραμμα ΤΝ δε μπορεί να κάνει είναι α. να οργανώσει υποτυπωδώς την ελληνική δημόσια διοίκηση για να είναι έτοιμη στην αρχή της αντιπυρικής περιόδου και όχι στη μέση ή το τέλος, και β. να επιβάλλει αυστηρή προστασία και άμεση αναδάσωση των καμένων για να μην μετατρέπεται μια πυρκαγιά σε οριστική απώλεια δασών. Για τα θέματα αυτά απαιτείται ανθρώπινη κοινωνικο-πολιτική ενσυναίσθηση και νοημοσύνη που εμφανώς απουσιάζει στη χώρα μας…

Μπορεί η ΤΝ να μας βοηθήσει να έχουμε λιγότερους καύσωνες και πλημμύρες;

Η απάντηση είναι «ναι μεν, αλλά…». Γιατί με τη χρήση εφαρμογών ΤΝ μπορούμε να επεξεργαστούμε τον τεράστιο όγκο δεδομένων που συλλέγονται σε όλον τον κόσμο σχετικά με την κλιματική αλλαγή, να μοντελοποιήσουμε καλύτερα και να κάνουμε ακριβείς προβλέψεις σε σχέση με τα πλέον ευάλωτα οικοσυστήματα, τις περιοχές που θα χτυπηθούν περισσότερο  από ακραία καιρικά φαινόμενα, να προσομοιώσουμε πολιτικές και πιθανές αποκρίσεις των πληθυσμών και των φυσικών συστημάτων. Με την ΤΝ μπορούμε επίσης να βελτιώσουμε σοβαρά τα δίκτυα ενέργειας και τα μέσα αποθήκευσης ενέργειας, να εξοικονομήσουμε ενέργεια με «έξυπνα δίκτυα», καθώς και να μειώσουμε σοβαρά τις καταναλώσεις ενέργειας σε κτιριακά συγκροτήματα, μειώνοντας έτσι δραστικά τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου. 

Άρα η ΤΝ θα έχει θετικό αντίκτυπο στην κλιματική κρίση;

Δεν μπορούμε να είμαστε σίγουροι για αυτό. Όλα δείχνουν ότι οι ίδιες οι εφαρμογές της ΤΝ και οι τεράστιες υποδομές πληροφορικής που χρειάζονται για τη λειτουργία τους, αυξάνουν σοβαρά το ενεργειακό και ανθρακικό αποτύπωμα του κόσμου μας. Οι εκπομπές από τη βιομηχανία της πληροφορικής σε παγκόσμια κλίμακα αναμένεται να αυξηθούν ραγδαία και να φτάσουν μέχρι και 20% των συνολικών εκπομπών το 2030. Ήδη σήμερα, η βιομηχανία της πληροφορικής εκπέμπει περισσότερο διοξείδιο του άνθρακα από το σύνολο των αεροπορικών εταιρειών σε παγκόσμια κλίμακα. Η ΤΝ αναπτύσσεται ραγδαία χάρη στη γενικευμένη χρήση των έξυπνων κινητών. Οι συνολικές εκπομπές για την κατασκευή όλων των σχεδόν 2 δισ. έξυπνων κινητών που είναι ενεργά παγκοσμίως είναι ισοδύναμες με τις ετήσιες εκπομπές των Φιλιππίνων, που έχουν 100 εκατ. κατοίκους. Τα data centers, τα κέντρα διαχείρισης και αποθήκευσης πληροφορίας με τους χιλιάδες σέρβερ, μόνο στις ΗΠΑ, καταναλώνουν σε ετήσια βάση όση ενέργεια χρειάζονται σχεδόν 6,5 εκατ. νοικοκυριά. Επομένως, κάθε φορά που χρησιμοποιούμε εφαρμογές ΤΝ σε ευρεία κλίμακα πρέπει να υπολογίζουμε και να συγκρίνουμε τα περιβαλλοντικά οφέλη και τα περιβαλλοντικά κόστη που επιφέρουν οι μαζικές εφαρμογές ΤΝ.

Αληθεύει ότι υπάρχουν κλιματιστικά με ΤΝ; 

Η χρήση ΤΝ σε όλο το εύρος των οικιακών συσκευών, από κλιματιστικά μέχρι τοστιέρες, είναι μια βασική τάση της επόμενης δεκαετίας. Οι οικιακές συσκευές θα εξοπλίζονται με προγράμματα πλήρους καταγραφής δεδομένων από τη λειτουργία τους, θα είναι μόνιμα συνδεδεμένες στο διαδίκτυο και θα φτιάχνουν ένα αναλυτικό προφίλ για το πως, πότε και γιατί χρησιμοποιούνται. Με τον τρόπο αυτό οι εταιρείες θα μπορούν να βελτιστοποιούν τη λειτουργικότητα των προϊόντων τους, να κάνουν προληπτική συντήρηση και να προτείνουν το κατάλληλο προϊόν σε κάθε χρήστη με βάση το προφίλ του. Επιπλέον, με τον τρόπο αυτό εξασφαλίζεται ένας επιπρόσθετος όγκος δεδομένων που είναι απαραίτητος για την περαιτέρω εξέλιξη της ΤΝ. Τα τεράστια σύνολα δεδομένων που συλλέγονται σε παγκόσμια κλίμακα θέλουν ΤΝ για να αναλυθούν και να βγουν συμπεράσματα, αλλά και η ΤΝ θέλει τεράστια σύνολα δεδομένα για να εκπαιδευτεί και να δίνει λύσεις.

Μπορεί η ΤΝ να μας βοηθήσει να αποφύγουμε τη λειψυδρία;

Θεωρητικά και πρακτικά μπορεί, με τρόπους παρόμοιους με όσα αναφέρθηκαν για την κλιματική κρίση (μοντελοποίηση, προβλέψεις, προσομοιώσεις, διαχείριση τεράστιων όγκων δεδομένων). Ωστόσο καμία ΤΝ δεν μπορεί να σε σώσει από τη μανία να φτιάχνονται πισίνες σε μέρη που δεν έχουν πόσιμο νερό και από τον τύπο που χαλάει μισή λίμνη Μαραθώνα για να πλύνει το αμάξι του στο δρόμο. Από την άλλη μεριά,  

σε έναν γύρο 25-50 ερωτήσεων και απαντήσεων στο ChatGPT καταναλώνεται περίπου μισό λίτρο νερό. Το αποτέλεσμα είναι ότι αν τα μοντέλα τύπου ChatGPT υποκαταστήσουν σταδιακά τα κλασικά προγράμματα αναζήτησης στο διαδίκτυο, τότε η ετήσια κατανάλωση νερού από τη χρήση αυτών των μοντέλων ΤΝ θα είναι της τάξης των 383 εκατ. κυβικών μέτρων, ποσότητα που αντιστοιχεί στο νερό που πίνουν σχεδόν 330 εκατ. άνθρωποι (όσο ο πληθυσμός των ΗΠΑ) σε ένα έτος. Η ΤΝ, πέρα από δεδομένα, διψάει κυριολεκτικά για νερό κυρίως για την ψύξη των τερατωδών data centers και servers που την υποστηρίζουν.

Τι να κάνουμε με τον φίλο μας που στις διακοπές όλη μέρα σκρολάρει στο κινητό του;

Να του πείτε μπράβο που ακόμα και στις διακοπές εργάζεται ακατάπαυστα για την ανάπτυξη της ΤΝ. Να του εξηγήσετε ότι οι εφαρμογές των κοινωνικών δικτύων είναι φτιαγμένες για να προκαλούν εθισμό. Να του ζητήσετε, έστω στις διακοπές, να αφήσει το κινητό σε μια άκρη, όσο γίνεται μακρύτερα, διότι έρευνες έχουν αποδείξει ότι όσο το έχουμε πάνω μας ή κοντά μας, ένα μέρος του μυαλού μας είναι μόνιμα απασχολημένο με αυτό. Για τον λόγο αυτό άλλωστε συνηθίζουμε να το ελέγχουμε κάθε 4-5 λεπτά της ώρας κοιτώντας την οθόνη του, ακόμα και αν δεν υπάρχει κανένας λόγος. Αν τα παραπάνω δεν έχουν αποτέλεσμα, να τον βάλετε να τραγουδήσει το “You are my personal Jesus” γονατιστός μπροστά στο κινητό του και να τον αφήσετε μόνο του, με το προσωπικό του ψηφιακό εξομολογητήριο και αποθετήριο της ζωής του. Αν δεν σας ψάξει, στείλτε του μήνυμα...