Η Παγκόσμια Ημέρα κατά του Διαβήτη αποτελεί μια εξαιρετική ευκαιρία να ενημερωθούμε γύρω από τις προκλήσεις που θέτει ο σακχαρώδης διαβήτης και την ανάγκη για έγκαιρη διάγνωση και σωστή διαχείριση της νόσου.
Με αφορμή αυτήν την ημέρα, μιλήσαμε με την ενδοκρινολόγο-διαβητολόγο, κυρία Βούλα Μεντζελοπούλου, η οποία μας εξηγεί όσα πρέπει να γνωρίζουμε για τον διαβήτη, την πρόληψη, τη θεραπεία, καθώς και τις τελευταίες εξελίξεις στον τομέα της διαχείρισης της νόσου.
Ποιες είναι οι διαφορές μεταξύ του διαβήτη τύπου 1 και τύπου 2;
Με πολύ απλά λόγια, ο σακχαρώδης διαβήτης είναι το αυξημένο ζάχαρο. Σε κάθε άνθρωπο τα αίτια μπορεί να είναι διαφορετικά. Οι δύο βασικές διαφοροποιησεις είναι ο διαβήτης τύπου 1 και τύπου 2. Ο διαβήτης τύπου 1 είναι ένα αυτοάνοσο νόσημα, κατά το οποίο ο οργανισμός μας καταστρέφει τα κύτταρα που παράγουν την ινσουλίνη. Το πάγκρεας, δηλαδή, δεν παράγει ινσουλίνη. Αυτός ο τύπος διαβήτη εμφανίζεται κυρίως σε μικρά παιδιά και εφήβους, αν και υπάρχουν ορισμένες περιπτώσεις όπου μπορεί να εμφανιστεί αργότερα στη ζωή. Σε αυτές τις περιπτώσεις ονομάζεται LADA (Latent autoimmune diabetes in adults = Λανθάνον αυτοάνοσος διαβήτης ενηλίκων). Κάτι τέτοιο μπορεί να συμβεί σε ανθρώπους μεγαλύτερης ηλικίας που είχαν κάποιο σοβαρό πρόβλημα στο πάγκρεας (παγκρεατίτιδα, εγχείρηση στο πάγκρεας, κλπ). Παρόλο που τα αίτια δεν είναι αυτοάνοσα, καταλήγουν να έχουν διαβήτη τύπου 1, αφού το πάγκρεας έχει καταστραφεί και δε μπορεί να παράξει ινσουλίνη.
Ο διαβήτης τύπου 2 δεν είναι αυτοάνοσος και προκαλείται λόγω διαφορετικών αιτίων. Μπορεί να συδέεται με το γήρας, όταν παρουσιάζουμε αυξημένο ζάχαρο, την παχυσαρκία, το μεταβολικό σύνδρομο. Είναι μορφές διαβήτη, όπου το πάγκρεας παράγει ινσουλίνη, ωστόσο δεν επαρκεί είτε γιατί δεν είναι αρκετή για να καλύψει τις ανάγκες μας είτε γιατί υπάρχει αντίσταση με αποτέλεσμα να μη μπορεί να ρυθμίσει το σάκχαρό μας. Το τελευταίο συμβαίνει όλο και συχνότερα στην εποχή μας λόγω της καθιστικής ζωής.
Ποια είναι τα «καμπανάκια» που δεν πρέπει να αγνοήσουμε για την έγκαιρη διάγνωση του σακχαρώδους διαβήτη;
Τα συμπτώματα διαφέρουν ανάλογα με τον τύπο του διαβήτη. Ο διαβήτης τύπου 1 εμφανίζεται πιο δραματικά με μια πιο γρήγορη εξέλιξη. Ξαφνικά μπορεί να νιώθουν έντονη κόπωση και δίψα, συχνοουρία, ξηρό στόμα, έντονη πείνα και ταυτόχρονα απώλεια βάρους, ουρολοιμώξεις, ζαλάδες, αφυδάτωση. Συνήθως παρατηρούν μια χαρακτηριστική μυρωδιά στα ούρα, όταν απελευθερώνονται οι κετόνες επειδή το σώμα καίει λίπος. Αν κάνουν εξετάσεις θα δουν ότι το σάκχαρο είναι στα ύψη. Μπορεί να συμβεί όταν έχουν αρρωστήσει πρόσφατα με κάτι: κορονοϊός, γρίπη, κα.
Αντιθέτως, ο διαβήτης τύπου 2 εξελίσσεται σε βάθος χρόνου με σταδιακή επιδείνωση. Τα άτομα που νοσούν με αυτόν τον τύπο, είχαν εμφανίσει λίγο αυξημένο ζάχαρο για πολλά χρόνια πριν αναπτύξουν διαβήτη. Δυστυχώς, πολλοί αγνοούν αυτό το «καμπανάκι». Σταδιακά, τα άτομα αυτά μπορεί να νιώσουν κόπωση και υπνηλία ειδικά μετά το φαγητό, βουλιμία και αύξηση βάρους, αύξηση κυρίως κοιλιακού λίπους, δίψα και συχνοουρία, ευαισθησία στο δέρμα (δεν επουλώνονται οι πληγές), ευπάθεια σε ιώσεις, πόνοι στους μύες και στις αρθρώσεις, πονοκέφαλοι.
Ποιες είναι οι συχνότερες επιπλοκές που θα αντιμετωπίσει ένας διαβητικός;
Οι επιπλοκές μεταξύ των δύο κατηγοριών έχουν διαφορετική επιβάρυνση. Ο διαβήτη τύπου 1 μπορεί να πάρει χρόνια -ακόμη και 15ετία μετά τη διάγνωση- για να εμφανίσει επιπλοκές, ειδικά αν είμαστε προσεκτικοί στη ρύθμιση του σακχάρου. Στον τύπου 2, επειδή η αύξηση του σακχάρου είναι χρόνια και σταδιακή, το άτομο συχνά εμφανίζει προβλήματα ακόμη και πριν διαγνωστεί επίσημα, ένα στάδιο που ονομάζεται «προδιαβήτης».
Ο διαβήτης «χτυπά» στο νευρικό σύστημα κι έτσι μπορεί να έχουμε οφθαλμοπάθεια, νεφροπάθεια, νευροπάθεια (άκρα και γαστρεντερικό) και καρδιαγγειακά νοσήματα (εγκεφαλικό, έμφραγμα, καρδιακή ανεπάρκεια). Τα καρδιαγγειακά νοσήματα είναι η κύρια αιτία θανάτου στους διαβητικούς. Ένα άτομο με διαβήτη τύπου 2 πρέπει να εξετάσει άμεσα τα μάτια, τα νεφρά και την καρδιά του, ακριβώς γιατί οι επιπλοκές κάνουν την εμφάνισή τους γρηγορότερα.
Η πρόσφατη έρευνα έχει δείξει πως η άνοια και το αλτσχάιμερ συνδέονται με το υψηλό σάκχαρο και τον κακό μεταβολισμό. Η νόσος αλτσχάιμερ έχει καρακτηριστεί ως μια τρίτη μορφή διαβήτη. Οι ειδικοί μελετούν πώς η γλυκόζη επιδρά στον εγκέφαλο. Είναι ακόμη υπό διερεύνηση, αλλά φαίνεται ότι υπάρχει σύνδεση μεταξύ διαβήτη και άνοιας / αλτσχάιμερ.
Τι είναι ο προδιαβήτης;
Στην Ελλάδα 11-12% του πληθυσμού πάσχει από διαβήτη. Το 1% αυτού είναι διαβήτης τύπου 1 και το υπόλοιπο είναι διαβήτης τύπου 2. Υπολογίζεται ότι τουλάχιστον το 2% αυτών των ανθρώπων ζουν για χρόνια με τον διαβήτη χωρίς να το γνωρίζουν. Παράλληλα, το 20% του πληθυσμού έχει προδιαβήτη, ανήκει δηλαδή στην κατηγορία των ανθρώπων που δυνητικά και σε βάθος χρόνου θα εξελιχθεί σε διαβήτη τύπου 2. Ωστόσο, αν δράσουμε έγκαιρα και θεραπευτικά μπορούμε να καθυστερήσουμε την εμφάνισή του. Στον προδιαβήτη υπάρχει αυξημένο σάκχαρο αλλά όχι αρκετά ώστε να μπορεί να διαγνωστεί κανείς με διαβήτη.
Υπάρχουν διαφορές στις επιπλοκές του διαβήτη ανάμεσα στα δύο φύλα;
Τα συμπτώματα και οι επιπτώσεις είναι ίδιες, ίσως οι άνδρες ασθενείς να είναι ελάχιστα περισσότεροι από τις γυναίκες. Οι άνδρες διαγιγνώσκονται νωρίτερα, γύρω στην ηλικία των 40-50, ενώ οι γυναίκες μετά την εμμηνόπαυση. Στην αναπαραγωγική ηλικία των γυναικών, τα οιστρογόνα παρέχουν μια προστασία στην εμφάνιση του διαβήτη. Αν μια γυναίκα διαγνωστεί πριν την εμμηνόπαυση, συνήθως η κατάστασή της είναι χειρότερη από άντρες της ίδιας ηλικίας (πιο υψηλό σάκχαρο, μεγαλύτερη παχυσαρκία, χειρότερο μεταβολικό προφίλ). Για να ασθενήσει μια γυναίκα με διαβήτη τύπου 2 πριν την εμμηνόπαυση, πρέπει να είναι πολύ παραμελημένη.
Ένας βασικός παράγοντας κινδύνου για τις γυναίκες είναι η κύηση (διαβήτης κύησης) αλλά και το σύνδρομο πολυκυστικών ωοθηκών. Γυναίκες που μπαίνουν πρόωρα στην εμμηνόπαυση βρίσκονται επίσης σε κίνδυνο, αλλά αν ακολουθήσουν ορμονική αποκατάσταση, ο κίνδυνος μειώνεται. Επίσης, ανεξαρτήτως φύλου, άτομα που δουλεύουν σε βάρδιες έχουν αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης διαβήτη. Έχει, τέλος, παρατηρηθεί ότι γυναίκες που ανήκουν σε χαμηλότερα κοινωνικο-οικονομικά στρώματα, εμφανίζουν συχνότερα διαβήτη κι έχουν και τη χειρότερη εκπαίδευση πάνω στη νόσο. Αυτό δεν παρατηρείται τόσο στους άντρες που ανήκουν στην ίδια κοινωνικο-οικονομική τάξη.
Εφόσον ο διαβήτης είναι ένα χρόνιο νόσημα, τι μπορούμε να κάνουμε για να τον θεραπεύσουμε;
Αν και δε θεραπεύεται το νόσημα, μπορούμε να θεραπεύσουμε σε έναν βαθμό τα συμπτώματα για μια καλύτερη ποιότητα ζωής. Η αποφυγή του καπνίσματος, του αλκοόλ και της καθιστικής ζωής, η απώλεια βάρους, η σωστή διατροφή και άσκηση μπορεί να βάλει τον διαβήτη σε ύφεση για αρκετά χρόνια, ειδικά εφόσον το πάγκρεας παραμένει ζωντανό. Αν το πάγκρεας έχει φθαρεί για χρόνια, τότε δεν έχουμε πολλές επιλογές. Επιπλέον, δε φτάνει να κάνουμε εξετάσεις για να ελέγχουμε μόνο το ζάχαρο. Το ίδιο σημαντικό είναι να ελέγχουμε την πίεση, τη χοληστερίνη, το βάρος, τον μεταβολισμό μας.
Υπάρχουν κάποιες διατροφικές συστάσεις για τα άτομα με διαβήτη; Τι θα προτείνατε;
Η μεσογειακή διατροφή είναι η υπέρτατη διατροφή για την καταπολέμηση μεταβολικών διαταραχών αλλά κι αυτή πρέπει νjjjhα ακολουθείται σωστά. Για παράδειγμα, τα φρούτα έχουν κεντρικό ρόλο στη μεσογειακή διατροφή αλλά περιέχουν ζάχαρη. Οι διαβητικοί μπορούν να καταναλώνουν μέχρι 3 φρούτα ημερησίως. Τα όσπρια αυξάνουν το σάκχαρο αλλά έχουν τρομερά οφέλη. Έτσι, μπορούν να τα καταναλώνουν αλλά με μέτρο. Τα προϊόντα με επεξεργασμένα άλευρα (λευκό ψωμί, πίτες, προϊόντ φούρνου, κλπ) πρέπει να αποφεύγονται. Τα ακατέργαστα σιτηρά και οι ξηροί καρποί χωρίς αλάτι είναι ωφέλιμες τροφές για τους διαβητικούς αλλά κι αυτές με μέτρο. Οι σωστές πρωτεΐνες (αυγό, κοτόπουλο, ψάρι) είναι απαραίτητες ενώ το κόκκινο κρέας πρέπει να περιορίζεται σε περίπου μία φορά τη βδομάδα. Να μην επιλέγουμε τυποποιημένα τρόφιμα αλλά εκείνα που παράγει φυσικά η γη. Επιπλέον, τα γλυκαντικά δεν πρέπει να καταναλώνονται ελεύθερα - δεν είναι αθώες και δεν ωφελούν το βάρος, γιαυτό και θέλουν πολύ προσοχή. Άτομα με διαβήτη και προδιαβήτη θα ήταν καλό, πέραν από τους ιατρούς τους, να επισκεφτούν κι έναν διατροφολόγο για να τους βοηθήσει.
Τα τελευταία χρόνια είδαμε την άνοδο του Ozempic, ενός ενέσιμου φαρμάκου που προορίζεται για διαβητικά και παχύσαρκα άτομα, να χρησιμοποιείται για την απώλεια βάρους από μη-νοσούντες. Σε πολλές χώρες βρίσκεται σε έλλειψη με αποτέλεσμα να μη μπορούν να το αγοράσουν άτομα των οποίων η επιβίωση βασίζεται σε αυτό το φάρμακο. Αυτή η τάση επηρεάζει και την Ελλάδα;
Δυστυχώς, ναι. Επειδή τα φάρμακα αυτά έχουν καλύτερες τιμές στην Ελλάδα, αυτό κάνει την αγορά τους πιο εύκολη για όσους έχουν την οικονομική άνεση. Δυστυχώς δεν υπήρξε νομικό πλαίσιο που να απαγορεύει την χορήγηση των σκευασμάτων αυτών χωρίς ιατρική συνταγή. Έτσι, υπήρξε μεγάλη διακίνηση, όχι μόνο από Έλληνες, αλλά και από τουρίστες που αγόραζαν το φάρμακο εδώ, λόγω της μεγαλύτερης ευκολίας και της χαμηλότερης τιμής.
Πέραν από τις επιπλοκές του να χρησιμοποιείς ένα φάρμακο που δεν έχει σχεδιαστεί για τις ανάγκες σου, ας αναλογιστούμε το ηθικό κομμάτι. Στερείς ένα φάρμακο από ανθρώπους που το έχουν ανάγκη για να ζήσουν, προκειμένου να χάσεις κάποια κιλά. Δυστυχώς δε μπορούμε να βασιστούμε μόνο στους ανθρώπους να κάνουν το καλό. Χρειαζόμαστε ένα ισχυρότερο νομικό πλαίσιο. Από εκεί που ένας διαβητικός σημείωνε πρόοδο στη θεραπεία του χάρη σε αυτά τα φάρμακα, ξαφνικά έπρεπε να ψάχνει κυριολεκτικά σε όλη την επικράτεια, να βρει ένα στυλό.
