Η Κάτια Γκουλιώνη μεταμορφώνεται σε «Στέλλα» που είχε υποδυθεί η Μελίνα Μερκούρη

Η έντονη ομορφιά και η ψηλόλιγνη φιγούρα της σε σφραγίζουν και η προσωπικότητά της σε συντονίζει στο ρυθμό της όταν αγγίζει θέματα που την ευαισθητοποιούν. Όταν όμως μεταμορφώνεται, γίνεται tabula rasa, γίνεται καμβάς, προσθέτοντας κάτι από τη θεατρική της υπόσταση στις ταινίες της και κάτι από την κινηματογραφική της εμπειρία στο θέατρο. Βουτά μέσα στις ηρωίδες της και γίνεται αυτές – ηρωίδες όμως που έχουν μια εύθραυστη δύναμη, σαν τη δική της. Αυτήν τη βουτιά έκανε στις πρώτες, arthouse ταινίες της με μικρότερη διανομή, αυτό έκανε και ως Πολυξένη, ρόλος που της έδωσε το Πρώτο Βραβείο Γυναικείας Ερμηνείας της Ελληνικής Ακαδημίας Κινηματογράφου για την «Πολυξένη: Μια ιστορία από την Πόλη» της Δώρας Μασκλαβάνου.

Αυτό έκανε και ως Ευτυχία Παπαγιαννοπούλου στην ταινία του Άγγελου Φραντζή «Ευτυχία» και στο θέατρο ως Σωτηρία Μπέλλου στην παράσταση «Σωτηρία με λένε» της Σοφίας Αδαμίδου, σε σκηνοθεσία Γιώργου Παπαγεωργίου. Με τον ίδιο ακριβώς τρόπο έγινε και η Μελίνα Μερκούρη στη «Στέλλα» του Μιχάλη Κακογιάννη για χάρη του GRACE. Σε αυτήν τη φωτογράφιση-μεταμόρφωση πήραν μέρος ο Τάσος Ιορδανίδης ως Γιώργος Φούντας και ο Βασίλης Μίχας ως Αλέκος Αλεξανδράκης και μαζί μάς ταξίδεψαν σε μοναδικές στιγμές της βραβευμένης ταινίας. Στη συνέντευξη που ακολουθεί, η Κάτια Γκουλιώνη μίλησε στο GRACE για τη Μελίνα, τις ηρωίδες της, όλα τα ερεθίσματα που την έκαναν ηθοποιό, το #MeToo και τη δύναμη των γυναικών, η οποία θα αποτυπωθεί και στη νέα της ταινία, που αφορά τις πολλαπλές εκδοχές μιας γυναίκας.

Πώς αισθανθήκατε στη φωτογράφιση ως Μελίνα Μερκούρη για το περιοδικό μας;

Για μένα ήταν σαν ημέρα γυρίσματος. Ίσως να ήταν και η πρώτη φορά σε φωτογράφιση που έχω νιώσει ότι ήταν ημέρα γυρίσματος, που το αποτέλεσμα είναι σαν μια μικρή ταινία. Η αγάπη για αυτήν τη δουλειά ήταν το κομβικό σημείο, γιατί είχε και πολύ κρύο εκείνη την ημέρα. Ήταν όμως και τόσο ζεστά και υπήρχε τόση αγάπη για αυτό που είχε αναλάβει ο καθένας από μας που ήταν μια υπέροχη εμπειρία. Αύριο θα το ξανάκανα χωρίς δισταγμό. Αυτό συμβαίνει και στο σινεμά.

Τι είναι η Μελίνα Μερκούρη για σας;

Γύρω στα 11, είχα δει τη «Στέλλα» και σε ένα τραπέζι με φίλους των γονιών μου είχα πει πόσο μου άρεσε η Μελίνα Μερκούρη. Τότε ένας από τους συνδαιτυμόνες, ο οποίος είχε και πολύ σπουδαία μόρφωση, με είχε ρωτήσει απαξιωτικά: «Τι σου αρέσει από αυτήν;». Από τα 11 μου μέχρι σήμερα, στα 43 μου, το θυμάμαι ως ένα τραυματικό γεγονός. Μεγαλώνοντας αντιλαμβανόμουν σταδιακά ότι η χειραφέτηση των γυναικών είναι συνυφασμένη στο μυαλό μιας μεγάλης μερίδας της κοινωνίας με τη «γυναίκα ελευθέρων ηθών». Ακόμη δεν έχουμε εγκαταλείψει τέτοιες αντιλήψεις. Η Μελίνα όμως ήταν σπουδαία: συνέβαλε στον αντιδικτατορικό αγώνα και ήταν αγωνίστρια, οικουμενική προσωπικότητα και τόσο καλή ηθοποιός που χρειάζεσαι δέκα ζευγάρια αφτιά και δέκα ζευγάρια μάτια για να την απολαύσεις. Όλη η κινησιολογία της ήταν πρωτοποριακή για εκείνη την εποχή. Όταν εδώ στην Ελλάδα παίζαμε με τα καμένα γκρο πλαν, εκείνη άνοιγε τα χέρια της και νόμιζες πως βρισκόσουν σε παράσταση του Broadway. Ως ηθοποιός τη θαυμάζω, τη μελετώ και την παρατηρώ. Παράλληλα, όμως, διαπιστώνω ότι κάποιοι δεν στέκονται σε αυτά που πρόσφερε στην Ελλάδα και στο θέατρο και ένα συντηρητικό κομμάτι της κοινωνίας την έχει χαρακτηρίσει με αρνητικό τρόπο. Αυτή η νοοτροπία, που, δυστυχώς, υπάρχει μέχρι σήμερα, δεν σταματά να απαιτεί από μια γυναίκα να είναι πολύ συγκεκριμένα αρεστή.

Τι εννοείτε;

Οι γυναίκες βομβαρδιζόμαστε για το τι πρέπει να σπουδάσουμε, πώς να ντυνόμαστε, πώς πρέπει να είμαστε στα 30, τι πρέπει να έχουμε κάνει στα 40, πώς πρέπει να είμαστε μετά τα 50… Όχι άλλο! Υπάρχει επίσης το αντιφατικό φαινόμενο ότι, ενώ έχει γεννηθεί το κίνημα #MeToo και στην Ελλάδα, τα ποσοστά των γυναικοκτονιών δεν μειώνονται, αυξάνονται.

Μετά το #MeToo, το οποίο ουσιαστικά ξεκίνησε από το χώρο του θεάτρου, πώς βλέπετε τα πράγματα στο επάγγελμά σας ή και έξω από αυτό;

Να ξεκαθαρίσουμε ότι είμαστε πάντα με τα θύματα. Ποτέ δεν είχα δεύτερες σκέψεις για αυτό. Για να φτάσει ένα θύμα στο σημείο να μιλήσει, σημαίνει ότι κουβαλά το τραύμα του πάρα πολλά χρόνια. Το λέω αυτό επειδή ακούμε συχνά τη γελοία ερώτηση «γιατί τώρα;». Γιατί τότε δεν μπορούσε! Ακόμα και ψυχαναλυτικά και ψυχιατρικά εξηγείται ότι στο μεγάλο τραύμα το 80% των περιπτώσεων κάνει delete για πολλά χρόνια. Στη δουλειά μας υπάρχει μεγαλύτερο μέτρο απ’ ό,τι παλαιότερα. Λέγεται κάτι και αμέσως ακολουθείται από μια αυτολογοκρισία. Τώρα, όσον αφορά το αν είναι καλό αυτό, σίγουρα το προτιμώ από την παντελή απουσία ορίων. Προτιμώ αυτή την επιδερμική ευγένεια από το να μην υπάρχει κανένας φραγμός.

Εσείς έχετε υποστεί κακοποιητικές ή παρενοχλητικές συμπεριφορές μέσα στο χώρο σας;

Αυτή την απειλή τη νιώθουμε οι γυναίκες από την ώρα που βγαίνουμε από το σπίτι μας και αρχίζουμε να περπατάμε. Οπότε, έχω βιώσει ως γυναίκα πολλές φορές το σεξισμό από μικρή ηλικία. Ακόμα και στο επαγγελματικό κομμάτι, επειδή είμαι γυναίκα, μπορεί να αμείβομαι λιγότερο από έναν άντρα συνάδελφό μου. Επίσης, στα σενάρια πολλές φορές αντιλαμβάνομαι ότι μια γυναίκα άνω των 45 θα πάρει το ρόλο μιας μητέρας, αλλά όχι ενός θηλυκού. Πόσες ταινίες βγαίνουν με πρωταγωνιστικούς ρόλους για μεγαλύτερες γυναίκες χωρίς να σχολιάζουν το ηλικιακό; Συγκριτικά με τους άντρες, μόνο το 10% των γυναικών μπορεί να δουλέψει από μια ηλικία και μετά. Αν δείτε τις διαφημίσεις για τις γυναίκες μετά τα 45, θα διαπιστώσετε ότι τα προϊόντα με τα οποία τους απευθύνονται έχουν να κάνουν με την περίοδο της εμμηνόπαυσης. Όλα αυτά είναι η απόλυτη βία, η απόλυτη κακοποίηση.

Πολυξένη, Ευτυχία, Σωτηρία, Μελίνα ως Στέλλα… Πώς βουτάτε κάθε φορά στην προσωπικότητα μιας άλλης γυναίκας και γίνεστε εκείνη;

Όταν μιλάμε για υπαρκτά πρόσωπα, νιώθω άβολα να ξεπατικώσω μια ηρωίδα, να την αποδώσω έτσι ακριβώς όπως είναι. Δεν εμπεριέχει έμπνευση για μένα κάτι τέτοιο. Λόγω αφήγησης και σκηνοθεσίας, σίγουρα θα προστεθούν κάποια εξωτερικά χαρακτηριστικά, αλλά παραμένουν εξωτερικά χαρακτηριστικά. Για μένα, λοιπόν, πρώτα απ’ όλα μετρά η έρευνα – και όχι απαραίτητα από τα πραγματικά γεγονότα. Αφήνομαι σε εντελώς διαφορετικές αναφορές. Για παράδειγμα, στη Σωτηρία Μπέλλου οι αναφορές που δούλεψα προέρχονταν από τη Νίνα Σιμόν. Άκουγα και έβλεπα οτιδήποτε την αφορούσε γιατί μου θύμιζε την Μπέλλου: ήταν και οι δύο έντονες προσωπικότητες, αλλά και πολύ ευάλωτες και παρορμητικές. Στην Πολυξένη εστίασα στα μάτια του Ίαν Κέρτις από τους Joy Division. Αυτή ήταν η βασική μου αναφορά για το ρόλο, μου άρεσε πώς χανόταν το βλέμμα του, και το αντέγραψα πιστά. Μου άρεσε επίσης ο τρόπος με τον οποίο τραγουδούσε και το ότι αφηνόταν στις εικόνες με κινηματογραφικούς ρυθμούς. Στην Ευτυχία, πάλι, εμπνεύστηκα από τα ποιήματα της Πάτι Σμιθ. Επιπλέον, κάτι που συνειδητοποιώ σταδιακά και που μου δίνει τρομερή ενέργεια στη δουλειά είναι τα μυστικά των ηρωίδων μου – για παράδειγμα, μια ένοχη απόλαυση ή μια κρυφή συνήθεια που δημιουργεί κάτι οξύμωρο στην προσωπικότητά τους. Στέκομαι πολύ σε αυτά για να τα κρατώ και μυστικά. Μου αρέσει να δουλεύω με κρυφές σκηνές που δεν υπάρχουν στο σενάριο για να αποδίδω καλύτερα αυτές που υπάρχουν.

Μπαίνοντας τόσο βαθιά στο χαρακτήρα αυτών των σπουδαίων γυναικών, τι έχετε κρατήσει από εκείνες; 

Ένα βασικό χαρακτηριστικό όλων των ηρωίδων που επιλέγω –και είμαι ευτυχής που μου έχουν δοθεί τέτοια σενάρια και θεατρικά– είναι η ελευθερία που έχουν. Μαθαίνω από αυτές, οι οποίες, σε δύσκολες εποχές, αψήφησαν τις κοινωνικές επιταγές και άνοιξαν δρόμο μέσω των βιωμάτων τους για πολλές άλλες γυναίκες. Για παράδειγμα, η στιχουργός Ευτυχία Παπαγιαννοπούλου αποφάσισε να χωρίσει από τον πρώτο της σύζυγο το 1933, σε μια εποχή κατά την οποία οι γυναίκες που ζητούσαν διαζύγιο αποκτούσαν φάκελο στην αστυνομία. Ποτέ δεν θα έπαιζα μια γυναίκα η οποία δεν θα είχε στην πορεία της ζωής της αυτό το επαναστατικό τίναγμα προς τα πάνω για να σπάσει τα δεσμά της. Ακόμα και τώρα, στην πρώτη τηλεοπτική σειρά όπου συμμετέχω, τους «Μαύρους Πίνακες», η οποία θα προβληθεί στο Star, ο χαρακτήρας που υποδύομαι συγκεντρώνει όλα τα στοιχεία των ηρωίδων που περιέγραψα. Γι’ αυτό, εκτός από το σενάριο και τη σκηνοθέτιδα, Κατερίνα Φιλιώτου, είπα ναι.

Από την εμπειρία σας, ποιες διαφορές υπάρχουν για έναν ηθοποιό μεταξύ θεάτρου και κινηματογράφου;
Μια βασική διαφορά είναι ότι το θέατρο έχει τη ζωντάνια και την αλήθεια της στιγμής που κάποιες φορές στον κινηματογράφο είναι θέμα σκηνοθέτη. Η αλλαγή ενός πλάνου ή ένα close up, για παράδειγμα, μπορεί να δώσει μια εντελώς διαφορετική οπτική στο χαρακτήρα, κάτι που δεν συμβαίνει στο θέατρο. Εκεί τα πάντα είναι πιο γυμνά, δεν έχουν οπτικές γωνίες. Βέβαια, στο θέατρο υπάρχει η επαναληπτικότητα, που μπορεί να σε φέρει στα όριά σου. Όμως, μέσω αυτής, κερδίζεις πράγματα που δεν μπορείς να διανοηθείς. Η επανάληψη σε φέρνει αντιμέτωπο με το θαύμα ή με το απόλυτο τίποτα – να μη νιώθεις καμία σύνδεση. Κι εκεί, ανάμεσα στο θαύμα και το τίποτα, μπαίνει ο ηθοποιός και προσπαθεί μέσω της επανάληψης να βρει καινούριες λεπτομέρειες, τονικότητες και παύσεις που φέρνουν κάτι άλλο κάθε φορά στο έργο. Η αλήθεια είναι ότι πάντα έχω τρομερό άγχος για τη διαδικασία και για το πώς θα αγγίξω σταδιακά το ρόλο μου.

Ποια ήταν η στιγμή που αποφασίσατε ότι θέλετε να γίνετε ηθοποιός;

Θα πάμε πολύ πίσω και σε ένα περιστατικό με το οποίο κάποιοι φίλοι μου γελούν: Στο νηπιαγωγείο, δεν κατάφερα να πω ένα ποίημα την 28η Οκτωβρίου, κι αυτό ήταν για μένα ένα τραυματικό γεγονός. Νομίζω ότι από τότε άρχισα να προσπαθώ να βρω τον τρόπο και το δρόμο για την έκθεση μπροστά σε κόσμο. Οι φίλοι μου μου λένε: «Γιατί δεν το έλεγες το ποίημα να τελειώνουμε στο νηπιαγωγείο!». Αργότερα, η πρώτη φορά που ένιωσα ότι υπήρχε κάτι που με ενδιέφερε σε αυτήν τη δουλειά ήταν με την ταινία του Λάρι Κλαρκ «Kids», την οποία είδα στα 15 μου, όταν κυκλοφορούσαν ακόμη οι βιντεοκασέτες και τις έδινε ο ένας στον άλλο. Οι ερμηνείες ήταν στο όριο μεταξύ ντοκιμαντέρ και ταινίας, δηλαδή οι ηθοποιοί ήταν σαν να απέδιδαν τις πραγματικές τους ζωές. Αυτή η ταινία, για κάποιο λόγο, με έκανε να θέλω να καταλάβω στην εφηβεία μου ποιο είναι το όριο του φιλμαρίσματος.

Και στο θέατρο τι ήταν αυτό που σας έδωσε το ερέθισμα;

Είχα πάθει μεγάλο σοκ όταν είδα για πρώτη φορά, στα 19 μου, την Αμαλία Μουτούση. Ένιωθα ότι αν υπάρχει Θεός στο θέατρο, είναι αυτή. Η πρώτη εικόνα που έχω είναι ένα φως που ερχόταν από τον ουρανό και έπεφτε πάνω στο κεφάλι της. Ακόμα και τώρα που την παρακολουθώ, αισθάνομαι τεράστιο δέος για την υποκριτική της.

Η προσωπική σας ζωή τι χρόνο καταλαμβάνει στην καθημερινότητά σας;

Υπάρχει χρόνος για αυτήν. Δεν με ενδιαφέρει μια στείρα ζωή, μόνο να εργάζομαι και τίποτα άλλο. Νομίζω ότι υπάρχω όταν νιώθω, και μου αρέσει να νιώθω. Πιστεύω ότι όλοι έχουμε ενέργεια για αγάπη. Προσωπικά, το προσπαθώ και με τους φίλους μου και με τις σχέσεις μου. Με ξεκουράζει πολύ περισσότερο το να βρίσκομαι και να είμαι δοτική με τους φίλους μου από το να γυρίζω σπίτι και να μην κάνω τίποτα. Ακόμα κι όταν δεν έχω πολύ χρόνο, επιδιώκω να δίνω στους δικούς μου ανθρώπους το 100% απ’ ό,τι απομένει από την ενέργειά μου. Το μοίρασμα είναι για μένα σπουδαία λέξη. Αν το νιώσω στις σχέσεις μου, είμαι δυνατή και στη δουλειά μου. Αν το στερηθώ, θεωρώ πως δεν θα μπορώ να αποδώσω, δεν βρίσκω νόημα σε τίποτα. Άλλωστε, αν δεν πειραματιστούμε στη συναναστροφή και την επικοινωνία, δεν θα μάθουμε ποτέ ποιοι είναι «συγγενείς» με μας. Θεωρώ ότι η παρατήρηση, ο συγχρωτισμός και οι σχέσεις είναι η μεγαλύτερη βιβλιοθήκη και για τη δουλειά μου. Καμία από τις ηρωίδες μου δεν στέκεται μόνη της, όλες περιβάλλονται από μια αναπαράσταση σχέσεων και αλληλεπίδρασης.

Η οικογένεια τι είναι για σας;

Η οικογένεια μπορεί να είναι δυαδική ή ατομική, μπορεί να είναι ένα ασφαλές πεδίο που κρύβει και μεγάλες ανασφάλειες. Είναι το πιο γνώριμο γήπεδο που μπορεί να γίνει αλάνα, γιαπί ή να κατεδαφιστεί και να πάρει μορφή πολυκατοικίας, μέχρι και ουρανοξύστη. Και μετά, εκεί που δεν το περιμένεις, μπορεί να φυτρώσει κι ένα δέντρο. Η οικογένεια είναι και το φορτίο που κουβαλά ο καθένας μας.

Η μητρότητα είναι κάτι που σας αφορά;

Βέβαια! Απλώς, επειδή οι γυναίκες αντιμετωπιζόμαστε ως αναπαραγωγικά όντα, εκεί τίθεται το θέμα της προσωπικής επιθυμίας και όχι της κοινωνικής επιβολής. Αν θέλω εγώ να γίνω μαμά, εννοείται ότι θα το παλέψω. Υπάρχει όμως και η κοινωνική σύμβαση, σύμφωνα με την οποία, αν μια γυναίκα δεν έχει κάνει παιδί μέχρι τα 35, την αγριοκοιτάζει ο περίγυρος. Κι εκεί αρχίζει η αντίστροφη μέτρηση. Είναι ένα τρομερά αγχωτικό ρολόι για μας τις γυναίκες, που πάλι πρέπει να αποδείξουμε κάτι, στο πλαίσιο των μόνιμων εξετάσεων που δίνουμε ως κόρες, ως σύντροφοι, ως επαγγελματίες… Εγώ έκανα εξωσωματική και δεν τα κατάφερα. Είναι μια επίπονη διαδικασία, τόσο ψυχολογικά όσο και σωματικά, λόγω των ορμονών. Εκ των υστέρων, εύχομαι να μου είχε πει κάποιος νωρίτερα ότι θα μπορούσα να είχα καταψύξει ωάρια.

Πώς βιώσατε ψυχολογικά τη διαδικασία της εξωσωματικής;

Τη βίωσα δύσκολα, αλλά με ενδυνάμωσε παράλληλα. Ανεξαρτήτως αποτελέσματος, μετά από τέτοια εσωτερική, οργανική και ψυχολογική μεταστροφή, βλέπεις πόσο εξελίσσεσαι εσύ η ίδια ως προσωπικότητα. Προσωπικά, είμαι περισσότερο μαμά για τους φίλους μου, νιώθω μεγαλύτερη αγάπη για εκείνους, όπως και για τη δουλειά μου. Το κέρδος που αποκόμισα από όλη αυτήν τη διαδικασία είναι ότι βρίσκω τη μητρότητα σε πολύ απλά πράγματα.

Για τον εαυτό σας και τη γυναικεία σας φύση τι αισθανθήκατε;

Κατάλαβα ότι το αναπαραγωγικό σύστημα της γυναίκας είναι ικανό για τα πάντα, και για το θαύμα και για το χειρότερο. Ένιωσα πολύ μεγαλύτερη αγάπη για μένα, αλλά και ότι το μικρό παιδί που υπάρχει μέσα μου αναπτύσσεται συνεχώς και μπορεί να γίνω και μαμά και μπαμπάς και παιδί ξανά. Συνειδητοποίησα ότι είμαι και από μόνη μου μια ολόκληρη οικογένεια, κι αυτό με ξάφνιασε όμορφα.

Τι φοβάστε στη ζωή σας;

Φοβάμαι να στενοχωρώ ή να παραμελώ ανθρώπους που αγαπώ και που με αγαπούν. Όχι από ενοχές. Δεν θέλω συνειδητά να το κάνω. Είναι ο στόχος μου, μια ενέργεια ζωτικής σημασίας ενάντια στο θάνατο. Γιατί όλοι φοβόμαστε το θάνατο, είτε τον φυσικό είτε την απουσία ενός ανθρώπου από τη ζωή μας. Φοβάμαι λοιπόν μη χάσω κάτι που είναι βασικό, σημαντικό κομμάτι της ζωής μου.

Επειδή η παράσταση «Σωτηρία με λένε» κλείνει τον κύκλο της αυτήν τη σεζόν –με μια στάση στη Θεσσαλονίκη τον Απρίλιο–, υπάρχει κάποια σκηνή, ατάκα ή εικόνα που έχετε αγαπήσει ιδιαίτερα;

Μου αρέσει η ατάκα όπου μιλά ανοιχτά για τον έρωτα προς τη σύντροφό της – άσχετα από το αν κατέληξε σε τραγωδία εκείνη η σχέση. Λέει η Σωτηρία Μπέλλου στις απομαγνητοφωνήσεις της: «Την ερωτεύτηκα». Μου αρέσει σε πολλά επίπεδα αυτή η εξομολόγηση. Πρώτον, γιατί ανοίγεται εκείνη την εποχή μια γυναίκα και παραδέχεται «ερωτεύτηκα». Δεύτερον, γιατί απευθύνει τα συναισθήματά της σε μια γυναίκα και, τρίτον, γιατί πάει τον έρωτα σε άλλο επίπεδο, τον κάνει αθάνατο. Θεωρώ ότι όλες αυτές οι μεγάλες προσωπικότητες όπως η Μελίνα, η Ευτυχία, η Σωτηρία και η Πολυξένη έκαναν τον έρωτα αθάνατο επειδή ερωτεύτηκαν και την ίδια τη ζωή με καθαρά μάτια.

*Κεντρική φωτογραφία: Πουκάμισο και φούστα EVI GRINTELA. Σατέν γόβες VASILLIS ZOULIAS. Χρυσοί κρίκοι ANASTASIA DIMITRIADI.