Από το Γκλίξμπουργκ στο «De Grecia»: Ένα ιστορικό στοίχημα γεμάτο συμβολισμούς

Η πρόσφατη είδηση για την πρόθεση μελών της τέως βασιλικής οικογένειας της Ελλάδας να αποκτήσουν την ελληνική ιθαγένεια επιλέγοντας το επώνυμο «De Grecia» επαναφέρει στο προσκήνιο ένα ιστορικό ζήτημα που παραμένει συναισθηματικά φορτισμένο και πολιτικά αμφιλεγόμενο. Το γεγονός δεν είναι μόνο νομικό ή διαδικαστικό· συνιστά μια εν δυνάμει ανακατασκευή της σχέσης της οικογένειας των Γκλίξμπουργκ με το ελληνικό έθνος και την ιστορική του μνήμη.

Η μοναρχία στην Ελλάδα υπήρξε ανέκαθεν πεδίο διχασμού και έντασης. Ο οίκος των Γκλίξμπουργκ, που κυβέρνησε τη χώρα από το 1863 έως το 1974, είχε ισχυρή παρουσία, αλλά και στιγμές βαθιάς πολιτικής και κοινωνικής αντιπαράθεσης. Οι πολιτικές κρίσεις, τα δημοψηφίσματα και τα γεγονότα που σημάδεψαν τον 20ό αιώνα διαμόρφωσαν μια πολυεπίπεδη σχέση της οικογένειας αυτής με τον ελληνικό λαό. Η είδηση της επιστροφής τους στην ελληνική πραγματικότητα, έστω και υπό διαφορετικούς όρους, φέρνει στην επιφάνεια ζητήματα που συνδέονται με τη μνήμη, την ταυτότητα και την αναδιαμόρφωση ιστορικών αφηγημάτων.

Η προσπάθεια της τέως βασιλικής οικογένειας να επανακτήσει την ελληνική ιθαγένεια αποτελεί το τελευταίο κεφάλαιο μιας μακράς διαδρομής εντάσεων, συγκρούσεων και επαναπροσεγγίσεων με την ελληνική πολιτεία. Από την απομάκρυνσή τους το 1974 έως σήμερα, η οικογένεια των Γκλίξμπουργκ επιδιώκει να επαναπροσδιορίσει τη σχέση της με την Ελλάδα, όχι μέσω τίτλων ή εξουσίας, αλλά μέσα από την αποδοχή της ελληνικής ταυτότητας και τη συμμετοχή σε μια νέα, μη συγκρουσιακή ιστορική αφήγηση.

Ιστορική αναδρομή: Οι Γκλίξμπουργκ και η πορεία της μοναρχίας στην Ελλάδα

Η μοναρχία στην Ελλάδα εγκαινιάστηκε το 1832 με την άφιξη του βασιλιά Όθωνα από τη Βαυαρία, αλλά η πρώτη δυναστεία δεν μακροημέρευσε. Το 1863, μετά την έξωση του Όθωνα, η ελληνική Εθνοσυνέλευση, υπό τη διεθνή παρέμβαση των Μεγάλων Δυνάμεων, προσκάλεσε τον Δανό πρίγκιπα Γουλιέλμο να αναλάβει τον θρόνο, ο οποίος έγινε βασιλιάς Γεώργιος Α'. Με αυτή την κίνηση, ο οίκος των Γκλίξμπουργκ εδραιώθηκε στην Ελλάδα.

Οι Γκλίξμπουργκ κυβέρνησαν την Ελλάδα με διαλείμματα, από το 1863 έως την κατάργηση της μοναρχίας το 1974. Αν και η βασιλεία τους σηματοδοτήθηκε από επιτυχίες, όπως η εδαφική επέκταση της Ελλάδας, περιλάμβανε και περιόδους κρίσης. Ο Εθνικός Διχασμός (1915-1917) ήταν το πρώτο μεγάλο ρήγμα, όπου ο βασιλιάς Κωνσταντίνος Α' συγκρούστηκε με τον πρωθυπουργό Ελευθέριο Βενιζέλο, δημιουργώντας διχασμό που επηρέασε τη χώρα για δεκαετίες.

Η δεύτερη κρίση ήρθε με την ήττα της Μικρασιατικής Εκστρατείας (1922), όπου η βασιλική οικογένεια αναγκάστηκε να εγκαταλείψει τη χώρα. Η μοναρχία αποκαταστάθηκε το 1935, αλλά το ρόλο της υπονόμευσε η δικτατορία του Μεταξά (1936-1941), που περιόρισε τη βασιλική εξουσία. Μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, ο βασιλιάς Παύλος και στη συνέχεια ο γιος του, Κωνσταντίνος Β', ανέλαβαν την ηγεσία, όμως οι πολιτικές κρίσεις, ιδιαίτερα η αντιπαράθεση με τον Γεώργιο Παπανδρέου το 1965, αποσταθεροποίησαν τη μοναρχία.

Η τελική πράξη γράφτηκε το 1974, όταν μετά την πτώση της δικτατορίας των συνταγματαρχών, ο ελληνικός λαός αποφάσισε με συντριπτική πλειοψηφία (69,2%) την κατάργηση της μοναρχίας. Έκτοτε, η οικογένεια των Γκλίξμπουργκ ζούσε κυρίως στο εξωτερικό, με περιόδους έντασης με το ελληνικό κράτος, όπως η δικαστική διαμάχη για την περιουσία τους.

Μια από τις πιο κρίσιμες στιγμές στη σχέση της τέως βασιλικής οικογένειας με την ελληνική πολιτεία ήταν η νομοθετική ρύθμιση του 1994 από την κυβέρνηση του Ανδρέα Παπανδρέου. Με αυτόν τον νόμο αφαιρέθηκε η ελληνική ιθαγένεια από τον Κωνσταντίνο Β' και τα μέλη της οικογένειάς του. Επιπλέον, δημεύτηκε η περιουσία της οικογένειας, συμπεριλαμβανομένων των ανακτόρων στο Τατόι και στο Μον Ρεπό της Κέρκυρας. Η απόφαση αυτή ενίσχυσε την πολιτική αποστασιοποίηση της χώρας από τη μοναρχία και διασφάλισε ότι η οικογένεια δεν θα μπορούσε να διεκδικήσει προνόμια ή τίτλους εντός Ελλάδας.

Στην ανατολή του 21ου αιώνα, η οικογένεια των Γκλίξμπουργκ προσέφυγε στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (ΕΔΑΔ), διεκδικώντας την επιστροφή των περιουσιών τους. Το 2002, το ΕΔΑΔ αποφάσισε υπέρ της ελληνικής πολιτείας όσον αφορά τη δήμευση της περιουσίας, αλλά επέβαλε στην Ελλάδα την καταβολή αποζημίωσης ύψους 13,7 εκατομμυρίων ευρώ για τη «δίκαιη αποζημίωση». Αυτή η απόφαση ήταν συμβολική: αναγνώριζε την τελική κυριότητα της περιουσίας από το ελληνικό κράτος, αλλά ταυτόχρονα έδωσε ηθική ικανοποίηση στην οικογένεια.

Μετά την απόφαση του ΕΔΑΔ, η τέως βασιλική οικογένεια υιοθέτησε μια στρατηγική χαμηλών τόνων, αποφεύγοντας τις δημόσιες συγκρούσεις με την ελληνική πολιτεία. Ο Κωνσταντίνος Β' και τα μέλη της οικογένειας προσπάθησαν να αναδιαμορφώσουν τη δημόσια εικόνα τους, παρουσιάζοντας τον εαυτό τους ως μέρος της ελληνικής ιστορίας και κουλτούρας, χωρίς όμως να διεκδικούν πολιτικό ρόλο.

Το 2013, ο Κωνσταντίνος Β' και η σύζυγός του Άννα-Μαρία μετακόμισαν μόνιμα στην Ελλάδα, για πρώτη φορά μετά την εξορία τους. Αυτή η κίνηση θεωρήθηκε από πολλούς ως προσπάθεια να αποκατασταθεί ένας δεσμός με τη χώρα, αν και παρέμεινε διακριτικός και χωρίς σοβαρές πολιτικές προεκτάσεις.

Το 2023, με αφορμή την αίτηση των μελών της οικογένειας για ελληνική ιθαγένεια, το ζήτημα επανήλθε στο προσκήνιο. Η οικογένεια δήλωσε ότι αποδέχεται το Σύνταγμα και το πολίτευμα της Προεδρευομένης Δημοκρατίας, όπως απαιτείται από τη νομοθεσία. Ωστόσο, η επιλογή του επωνύμου «De Grecia» αντί για «Γκλίξμπουργκ» υπογραμμίζει την προσπάθειά τους να εστιάσουν στη σύνδεση με την Ελλάδα και όχι με τη δυναστική τους ιστορία.

Η ελληνική πολιτεία φάνηκε να αντιμετωπίζει το αίτημα με ουδετερότητα, αφήνοντας τη διαδικασία να εξελιχθεί σύμφωνα με το υφιστάμενο νομικό πλαίσιο. Η απόφαση αυτή αναδεικνύει την αλλαγή στρατηγικής της οικογένειας, η οποία αποφεύγει τις ανοιχτές συγκρούσεις και επιδιώκει μια ομαλή επανένταξη στην ελληνική κοινωνία, περιορίζοντας τις πολιτικές εντάσεις.

«De Grecia»: Το νέο αφήγημα και οι συμβολικές προεκτάσεις

Ξεκάθαρα, το «De Grecia» υποδηλώνει μια προσπάθεια αποστασιοποίησης από το επίσημο όνομα «Γκλίξμπουργκ», το οποίο φέρει αρνητικούς συμβολισμούς για ένα μεγάλο μέρος του ελληνικού λαού. Λειτουργεί συμβολικά, εστιάζοντας στην εθνική τους ταυτότητα και αφήνοντας πίσω τις δυναστικές καταβολές.

Η είδηση έχει ήδη προκαλέσει ποικίλες αντιδράσεις. Από τη μία πλευρά, όσοι διατηρούν ισχυρές αντιμοναρχικές απόψεις βλέπουν την κίνηση με καχυποψία, θεωρώντας την προσπάθεια αναβίωσης ενός ξεχασμένου ρόλου. Από την άλλη, υπάρχουν φωνές που εκλαμβάνουν τη δήλωση ως μια φυσιολογική διαδικασία επανένταξης και αποκατάστασης της σχέσης με την ελληνική κοινωνία.

Η κυβέρνηση φαίνεται να διατηρεί ουδέτερη στάση, αφήνοντας το ζήτημα στη νομοθεσία, ενώ αποφεύγει οποιαδήποτε τροποποίηση του νομικού πλαισίου. Αυτό σημαίνει ότι οποιαδήποτε κίνηση από την οικογένεια περνά μέσα από αυστηρές διαδικασίες και προϋποθέσεις, ενισχύοντας την αίσθηση ότι δεν πρόκειται για προνομιακή μεταχείριση.

Ένα ιστορικό στοίχημα

Η επιδίωξη της τέως βασιλικής οικογένειας να αποκτήσει ελληνική ιθαγένεια δεν είναι μόνο νομικό ή προσωπικό ζήτημα. Η εξέλιξη αυτή προσφέρει μια αφορμή για έναν βαθύτερο διάλογο σχετικά με τον ρόλο των συμβολισμών, τη διαχείριση της ιστορικής μνήμης και τη σημασία της εθνικής ταυτότητας σε έναν κόσμο που συνεχώς μεταβάλλεται.

Αυτή η στρατηγική προσέγγιση αντικατοπτρίζει μια ευρύτερη τάση στην Ευρώπη, όπου οι τέως μοναρχικές οικογένειες διατηρούν μια πολιτιστική και ιστορική παρουσία, χωρίς θεσμικό ρόλο. Η σύνδεση με την εθνική ταυτότητα, μέσω ενός «ελληνικού» επωνύμου, προσπαθεί να υπογραμμίσει αυτήν την προσέγγιση, ενισχύοντας την αποδοχή τους ως κομμάτι της σύγχρονης Ελλάδας και όχι ως ξένο σώμα.

Η επιλογή του επωνύμου και η διεκδίκηση της ιθαγένειας εμπλέκουν ζητήματα ταυτότητας. Ποια είναι η θέση μιας τέως βασιλικής οικογένειας σε μια χώρα που έχει απορρίψει τη μοναρχία; Πώς διαχειρίζεται η κοινωνία τις σχέσεις της με το παρελθόν, ειδικά όταν αυτό παραμένει ζωντανό στη συλλογική μνήμη; Αυτά τα ερωτήματα δεν έχουν εύκολες απαντήσεις, αλλά είναι κρίσιμα για την κατανόηση της σημασίας της πρόσφατης πρωτοβουλίας.