Το 2024, η ποπ μουσική σκηνή είχε άρωμα γυναίκας

Οι γυναίκες είναι η καρωτίδα αρτηρία της ποπ κουλτούρας κι αυτό το ξέρουμε καλά όσοι γράφουμε για αυτή. Ωστόσο, το 2024, φαίνεται ότι και ο υπόλοιπος κόσμος επιτέλους το συνειδητοποίησε. Τους τελευταίους 12 μήνες, καλλιτέχνιδες όπως οι Chappell Roan, Sabrina Carpenter, Charli xcx, Taylor Swift, Addison Rae, Tyla, Billie Eilish, SZA, Ariana Grande, Rosalía, Beyoncé και Lady Gaga κυριάρχησαν στο είδος. Ειδικά το καλοκαίρι που αφήσαμε πίσω μας, δεν μπορούσες να σκρολάρεις στο Tiktok για πάνω από 5 λεπτά χωρίς να πέσεις πάνω στη χορογραφία του «Apple» από το άλμπουμ Brat, το επαναλαμβανόμενο ρεφρέν του «Hot To Go!» ή τη φράση «that’s that me espresso».

Όμως, το ποπ πεδίο δεν ήταν πάντα έτσι. Το 2019, το BBC δημοσίευσε έρευνα που αποκάλυπτε το αυξανόμενο χάσμα των φύλων στην ποπ μουσική. Σύμφωνα με δεδομένα της Official Charts Company από την προηγούμενη χρονιά, τρεις φορές περισσότεροι άνδρες εμφανίστηκαν στα 100 πιο δημοφιλή τραγούδια του 2018 στο Ηνωμένο Βασίλειο, με 91 άνδρες ή boybands να βρίσκονται στη λίστα, σε σύγκριση με μόλις 30 γυναίκες.

Στις ΗΠΑ, μια μελέτη από την πρωτοβουλία USC Annenberg Inclusion Initiative αποκάλυψε ότι μεταξύ 2013 και 2018, το 90,7% όλων των υποψηφίων για τα Βραβεία Grammy ήταν άνδρες. Μάλιστα, στα Grammy εκείνης της χρονιάς, μόλις μία γυναίκα, η Alessia Cara, κέρδισε βραβείο σε μία από τις μεγάλες κατηγορίες, προκαλώντας το hashtag #GrammysSoMale να γίνει τάση στο Twitter.

Μιλώντας στο Variety εκείνη την εποχή για την ανισότητα, ο πρώην πρόεδρος της Recording Academy, Neil Portnow, πρότεινε ότι οι γυναίκες τραγουδίστριες έπρεπε να δουλέψουν περισσότερο. «Νομίζω ότι πρέπει να ξεκινήσει από τις γυναίκες που έχουν τη δημιουργικότητα στις καρδιές και τις ψυχές τους, που θέλουν να γίνουν μουσικοί, που θέλουν να γίνουν μηχανικοί ή παραγωγοί, και θέλουν να είναι μέρος της βιομηχανίας σε ανώτερο επίπεδο. [Πρέπει] να κάνουν το βήμα», είχε δηλώσει.

#GRAMMYs producers respond to accusations of sexism as just 11 of 84 winners are women: "Women need to step up because I think they would be welcome" pic.twitter.com/qD6KolnbFJ

— Pop Crave (@PopCrave) January 29, 2018

Τα σχόλια του Portnow προκάλεσαν άμεσες αντιδράσεις τόσο από το κοινό όσο κι από τις καλλιτέχνιδες, μεταξύ των οποίων η Charli xcx, η Pink, η Katy Perry και η Sheryl Crow, οι οποίες δεν έκρυψαν τον εκνευρισμό τους. Ο Portnow ζήτησε συγγνώμη για τα σχόλιά του και έναν χρόνο αργότερα παραιτήθηκε από τη θέση του εν μέσω κατηγοριών για σεξουαλική κακοποίηση (ο Portnow έχει αρνηθεί τις κατηγορίες, χαρακτηρίζοντάς τες «εντελώς ψευδείς»).

Fast forward έξι χρόνια μετά, και τα Βραβεία Grammy του 2024 λένε μια εντελώς διαφορετική ιστορία. Μόλις ένας άνδρας καλλιτέχνης, ο Jon Batiste, ήταν υποψήφιος για το άλμπουμ της χρονιάς, την ηχογράφηση της χρονιάς και το τραγούδι της χρονιάς. Οι γυναίκες κέρδισαν και στις τρεις κατηγορίες. Οι υποψηφιότητες για τα βραβεία του 2025 έχουν εδραιώσει ακόμα περισσότερο το γυναικείο μονοπώλιο: από τους 8 καλλιτέχνες που είναι υποψήφιοι για το άλμπουμ της χρονιάς, οι 6 είναι γυναίκες. Το ίδιο ισχύει για την ηχογράφηση της χρονιάς και το τραγούδι της χρονιάς, ενώ κανένας άνδρας δεν είναι υποψήφιος για το καλύτερο ποπ άλμπουμ, την καλύτερη σόλο ποπ ερμηνεία, την καλύτερη ποπ ηχογράφηση χορού ή το καλύτερο ποπ ντουέτο/ γκρουπ.

Παρόμοια είναι η κατάσταση και στο Ηνωμένο Βασίλειο: από τα 16 τραγούδια που έφτασαν στο νούμερο ένα φέτος, τα 11 ήταν από γυναίκες – η Sabrina Carpenter έφτασε 5 φορές στο νούμερο ένα, με τα “Espresso” και “Please Please Please” να βρίσκονται στην κορυφή των charts δύο φορές.

Ποπ femininomenon και παγκόσμια αύξηση της ακροδεξιάς

Μιλάμε πια για ένα φαινόμενο - ένα Femininomenon που θα έλεγε και η Chappell Roan. Και δεν είναι και λίγο, αφού έρχεται σε μια αρκετά καίρια και έκρυθμη εποχή. Κατά τη διάρκεια μιας από τις πιο διχαστικές προεκλογικές εκστρατείες για την προεδρία των ΗΠΑ, τα δικαιώματα και η σωματική αυτονομία των γυναικών έγιναν πολιτικά «λάφυρα» και για τις δύο πλευρές. Μετά την ανατροπή της απόφασης Roe v Wade το 2022, περισσότερες από 12 πολιτείες των ΗΠΑ έχουν επιβάλλει σχεδόν απόλυτη απαγόρευση στις αμβλώσεις ή έχουν θέσει νόμους που περιορίζουν σοβαρά την πρόσβαση σε αυτές ανάλογα με το όριο κύησης. Ο εκλεγμένος πρόεδρος Donald Trump έχει κριθεί ένοχος για σεξουαλική κακοποίηση μιας γυναίκας, ενώ έχει κατηγορηθεί για αναρίθμητες άλλες παρενοχλήσεις και βιασμούς. Παράλληλα, μια μεγάλη μερίδα των νέων πιστεύει πως το «παρακάναμε» με την ισότητα των φύλων, με δεξιούς «αντι-woke» προπαγανδιστές και μισογύνηδες influencers να τροφοδοτούν τη νεολαία με μια ύπουλη δίαιτα σεξιστικού και αντιφεμινιστικού περιεχομένου στο ίντερνετ.

Η άνοδος του μισογυνισμού παγκοσμίως αποτελεί ένα ανησυχητικό φαινόμενο που τροφοδοτείται από την αυξανόμενη διάδοση αντιφεμινιστικής ρητορικής μέσω διαδικτυακών πλατφορμών, την πολιτική οπισθοδρόμηση σε θέματα ισότητας των φύλων και την ενίσχυση ακροδεξιών κινημάτων. Έρευνες δείχνουν ότι η διαδικτυακή παρενόχληση των γυναικών έχει αυξηθεί κατακόρυφα, με το 73% των γυναικών να αναφέρουν ότι έχουν γίνει στόχος σεξιστικών σχολίων ή απειλών, σύμφωνα με στοιχεία του Pew Research Center.

Στη Γαλλία, ακροδεξιά κόμματα, όπως αυτό της Marine Le Pen, έχουν κατηγορηθεί για την προώθηση ρητορικής που μειώνει τα δικαιώματα των γυναικών, ενώ φεμινιστικές οργανώσεις διαμαρτύρονται ενάντια στην εξάπλωση του μισογυνισμού στις πολιτικές τους πλατφόρμες. Στη Βρετανία, μια σειρά από έρευνες έχουν δείξει ότι οι νέοι άντρες στρέφονται ολοένα και περισσότερο σε ακροδεξιές αντιλήψεις, με δημοφιλείς influencers να διαδίδουν σεξιστικό περιεχόμενο στο διαδίκτυο, ενισχύοντας την τοξική κουλτούρα της «αντι-ισότητας». Στη Γερμανία, το κόμμα AfD (Alternative für Deutschland) έχει επίσης επικριθεί για πολιτικές που αντιτίθενται στα δικαιώματα των γυναικών, ιδιαίτερα σε ζητήματα που αφορούν την οικογένεια και την εργασία. Αυτές οι εξελίξεις καταδεικνύουν ότι η μάχη για την ισότητα των φύλων στη Δύση συνεχίζει να δέχεται σοβαρές προκλήσεις.

Στα Βαλκάνια, η κατάσταση όσον αφορά τα δικαιώματα των γυναικών και την άνοδο του μισογυνισμού, παρουσιάζει επίσης προκλήσεις. Στη Σερβία, φεμινιστικές οργανώσεις έχουν καταγγείλει αυξημένα περιστατικά ενδοοικογενειακής βίας και ανεπαρκή εφαρμογή των νόμων που προστατεύουν τις γυναίκες, παρά τις νομοθετικές βελτιώσεις τα τελευταία χρόνια. Στη Βουλγαρία, η άρνηση επικύρωσης της Σύμβασης της Κωνσταντινούπολης για την καταπολέμηση της έμφυλης βίας έχει προκαλέσει ανησυχία, καθώς πολιτικοί και θρησκευτικοί κύκλοι επικαλούνται «παραδοσιακές αξίες» για να περιορίσουν τη συζήτηση γύρω από τα δικαιώματα των γυναικών.

Στη Βόρεια Μακεδονία, ακροδεξιές ομάδες και κινήματα ενισχύουν ρητορικές κατά της ισότητας των φύλων, ενώ οι γυναίκες συχνά υποεκπροσωπούνται στις πολιτικές και οικονομικές δομές της χώρας. Στην Αλβανία και το Κόσοβο, αν και έχουν σημειωθεί πρόοδοι σε θέματα νομοθεσίας, οι γυναίκες εξακολουθούν να αντιμετωπίζουν πολιτισμικές προκαταλήψεις και σοβαρά εμπόδια στην ισότητα, ειδικά σε αγροτικές περιοχές.

Στην Ελλάδα, το πρόβλημα της έμφυλης βίας έχει έρθει στο προσκήνιο, με τα περιστατικά γυναικοκτονιών να αυξάνονται ανησυχητικά τα τελευταία χρόνια. Παράλληλα, οι γυναικείες οργανώσεις καταγγέλλουν την έλλειψη κρατικής στήριξης και την ανεπάρκεια των κοινωνικών δομών για την προστασία των θυμάτων.

Σεξουαλική αυτονομία, Brat και λεσβιακή αναγέννηση

Οι γυναίκες, φυσικά, αντιστέκονται. Το κίνημα 4B στην Νότια Κορέα, αν και δεν είναι τέλειο, κερδίζει έδαφος στη Δύση, ως άμεση απάντηση στην άνοδο της ακροδεξιάς, του μισογυνισμού και των γυναικοκτονιών. Η ποπ μουσική, φυσικά, δεν είναι εξίσου ριζοσπαστική. Ωστόσο, με τον δικό τους τρόπο, οι ποπ σταρ του 2024 έχουν προσθέσει τις φωνές τους στη συζήτηση, δίνοντας προτεραιότητα στη γυναικεία ματιά και απορρίπτοντας τις κοινωνικές προσδοκίες για τη γυναικεία φύση.

Η μουσική και η σκηνική παρουσία της Sabrina Carpenter είναι ένα δελεαστικό παράδειγμα αυτής της προσέγγισης. Ο δίσκος της Short n’ Sweet, είναι ένας έξυπνος συνδυασμός Buckingham Nicks ήχων, μοντέρνας country και R&B. Στιχουργικά, θυμίζει έντονα στήλη της Carrie Bradshaw από το Sex and the City, με λίγη σεξουαλική αυθάδεια αλά Samantha, προσαρμοσμένη στη γενιά του TikTok. Η ποπ μουσική, βέβαια, ήταν σεξουαλικά φορτισμένη από καταβολής της. Αλλά η Carpenter δεν είναι απλώς ένα σεξουαλικό αντικείμενο.

Ενώ αισθητικά αντλεί έμπνευση από τις σταρ της Χρυσής Εποχής του Χόλιγουντ (το Pitchfork την περιέγραψε ως «μια Gen Z Betty Boop»), οι sex-positive στίχοι της δεν έχουν κύριο στόχο να ερεθίσουν αλλά να τονίσουν την σεξουαλική αυτονομία της τραγουδίστριας. Αυτή η προσέγγιση ίσως εξηγεί, εν μέρει, την απήχηση της μουσικής της. Η Sabrina κατανοεί τη διαρκώς μεταβαλλόμενη δυναμική της επιθυμίας, το πώς κάποιος μπορεί να εναλλάσσεται μεταξύ υποτακτικού και κυρίαρχου ρόλου, αντικειμενοποιώντας έναν άνδρα τη μία στιγμή και διεκδικώντας το ίδιο για τον εαυτό της στο επόμενο κουπλέ.

Το γεγονός ότι το καταφέρνει με φαινομενική ελαφρότητα και χιούμορ, δείχνει ένα επίπεδο σεξουαλικής ευχέρειας: δεν φοβάται να καταρρίψει επίτηδες την εικόνα της ξανθιάς καλλονής. Ωστόσο, αυτή η χιουμοριστική ερωτική διάθεση δεν αναιρεί την ευαλωτότητα της Carpenter, με τραγούδια όπως το “Don’t Smile” να αποτυπώνουν τις ακατάστατες αντιφάσεις μιας αποτυχημένης σχέσης. Στο "Slim Pickings", περιγράφει τη ματαιότητα του σύγχρονου ερωτικού τοπίου, τραγουδώντας: «All the douchebags in my phone /Play 'em like a slot machine /If they're winnin', I'm just losin'» και λίγο αργότερα ακολουθεί ίσως ο πιο αστείος ποπ στίχος της χρονιάς, «Jesus, what's a girl to do?/ This boy doesn't even know / The difference between "there," "their" and "they are" /Yet he's naked in my room».

Παρόμοιες αντιφάσεις βρίσκουμε και στον δίσκο Brat της Charli xcx, που πανοραμικά φαίνεται να είναι ένας δίσκος για ηδονιστικά πάρτυ σε κλαμπ. Ακούγοντας, ωστόσο, όλα τα τραγούδια, αφήνοντας το άλμπουμ να ξετυλίξει την ιστορία του, βλέπουμε τις ενδόμυχες ανασφάλειες της δημιουργού να συγκρούονται με έναν ευφορικό ναρκισσισμό. Ακούμε θολές εξομολογήσεις, πικρίες και παρεξηγήσεις, ντυμένες με έναν απροκάλυπτο ερωτισμό, σε μια μπερδεμένη απόδοση της σύγχρονης γυναικείας ταυτότητας.

Το Brat είναι η μητέρα (sic) αμέτρητων memes. Από το νέον λαχανί εξώφυλλό του μέχρι την εξέλιξη του “brat” ως ιδέα και lifestyle («Brat είναι, ξέρεις, ένα πακέτο τσιγάρα, και, ξέρεις, ένας αναπτήρας Bic, και, ξέρεις, ένα λευκό τιραντέ τοπάκι. Χωρίς σουτιέν», είναι ο ορισμός που η ίδια η Charli παραθέτει), ο δίσκος κατέληξε να ορίσει το δεύτερο μισό του 2024. Η Charli xcx, μέσα από autotuned φωνητικά, εξερευνά τον φθόνο, την αυτοαμφισβήτηση και τον υπαρξισμό.

Τα “Girl, so confusing” και “Sympathy is a knife” ξεσκεπάζουν το ψέμα της άνευ όρων γυναικείας αλληλεγγύης, ενώ τα κομμάτια “Rewind” και “I think about it all the time” βρίσκουν την Charli να αναπολεί την απλότητα της παιδικής ηλικίας και να αναρωτιέται αν θέλει παιδιά, με στίχους τόσο καθημερινούς και βαθύτατα αληθινούς, που μοιάζουν με μεθυσμένες συζητήσεις σε γυναικείες τουαλέτες του κλαμπ: «Μήπως να κόψω τα αντισυλληπτικά; / Γιατί η καριέρα μου φαίνεται τόσο μικρή στο υπαρξιακό της σύνολο». Η εστίαση σε αυτόν τον ωμό ρεαλισμό διαφοροποιεί το Brat από τα παραδοσιακά ποπ ακούσματα.

Από την άλλη έχουμε την Chappell Roan, η οποία αντλεί έμπνευση από τον κόσμο του drag στην καλλιτεχνική της έκφραση. Η επιρροή της από το drag είναι τόσο έντονη, που η ίδια διαχωρίζει αυστηρά τον εαυτό της από τη μουσική της περσόνα. Κάτι τέτοιο οδηγεί σε ευρύτερες (και απαραίτητες) συζητήσεις σχετικά με τα προσωπικά όρια των celebrities, το entitlement των φαν και το πώς η φήμη μπορεί να διαβρώσει την αίσθηση του εαυτού.

Η Roan έχει συνδυάσει αυτό το νέο μοντέλο διασημότητας, με μια ειλικρινή εξερεύνηση της queer ταυτότητάς της. Μαζί με την Billie Eilish, της οποίας το τραγούδι “Lunch” (οκ, όλος ο δίσκος της, Hit me Hard and Soft) ήταν ένας ξεκάθαρος ύμνος στον λεσβιακό έρωτα, η Roan ενώνεται με καλλιτέχνιδες όπως η Reneé Rapp και τα girlgroups Boygenius και Muna, που ηγούνται της μεγάλης λεσβιακής αναγέννησης στην ποπ μουσική.

Αξίζει να σημειωθεί ότι το ντεμπούτο άλμπουμ της Chappell Roan, The Rise and Fall of a Midwest Princess, γράφτηκε πριν εκείνη εξερευνήσει τη λεσβιακή ταυτότητά της. «Δεν είχα καν φιλήσει κορίτσι όταν έγραφα αυτά τα τραγούδια», παραδέχτηκε στους LA Times. «Ήταν όλα όσα ευχόμουν να μπορούσε να είναι η ζωή μου». Οι στίχοι της, λοιπόν, αντλούν από τις φαντασιώσεις της. Αλλά, σε αντίθεση με το “I Kissed a Girl” της Katy Perry, η φαντασία εδώ είναι ιερό μέσο για αυτοεξερεύνηση κι όχι κλειδαρότρυπα για το male gaze.

Στο “Naked In Manhattan”, ένα sleepover με μια φίλη της γίνεται τόπος πειραματισμού. Το “Red Wine Supernova” ξεκινά μιλώντας για τον ενθουσιασμό του φλερτ με μια κοπέλα, αλλά καταλήγει με την Roan σε κατάσταση burnout. Ακόμη και τραγούδια που δεν σχετίζονται τόσο με queer πειραματισμούς, όπως τα “Pink Pony Club” και “My Kink Is Karma”, είναι γεμάτα από όνειρα και φαντασιώσεις: στο πρώτο η Chappell Roan ονειρεύεται να γίνει διάσημη καθώς χορεύει σε ένα gay bar, ενώ το δεύτερο είναι ένα ξόρκι εκδίκησης σε μορφή ποπ κομματιού (*Using your distress as foreplay*, αμην!).

Ωστόσο, η Chappell Roan δε φοβάται να μεταβεί από τη φαντασία στην πραγματικότητα. Το “Good Luck, Babe!” είναι γεμάτο από εμπειρίες, ωμές, τρισδιάστατες εμπειρίες που σου γραπώνουν την καρδιά από το στήθος και στη σκίζουν. Αφηγείται έναν μυστικό ερωτικό δεσμό με μια γυναίκα που δεν έχει βγει ακόμη από την ντουλάπα. Το τραγούδι κατακεραυνώνει την εσωτερικευμένη ομοφοβία, το queer shame και την υποχρεωτική ετεροφυλοφιλία: «When you wake up next to him in the middle of the night/With your head in your hands; you’re nothing more than his wife». Τέλος, όπως και η Sabrina Carpenter, το χιούμορ και η σεξουαλική ευχέρεια, είναι κινητήριος δύναμη στη στιχουργική της Chappell Roan. Κάπως έτσι μας έδωσε «διαμάντια» όπως «I heard you like magic / I've got a wand and a rabbit» (που είναι ο πιο έξυπνος στίχος που άκουσα όλη τη χρονιά).

Υπάρχουν και άλλες γυναίκες που σπρώχνουν τα όρια της ποπ. Θα μπορούσε κανείς να γράψει πτυχιακή για το πώς η Beyoncé διαστρεβλώνει και λυγίζει τα μουσικά είδη με το Cowboy Carter, άλμπουμ το οποίο περιέχει ίσως το πιο πολυεπίπεδο και σύνθετο στιχουργικά και μουσικά κομμάτι της καριέρας της, το Daughter. Και, φυσικά, υπάρχουν άλλες, πιο τσιχλοφουσκέ τραγουδίστριες που απλώς περνούν καλά με τη μουσική τους - κι αυτό δεν είναι έγκλημα (τα «Diet Pepsi» και «Aquamarine» της Addison Rae είναι χαρακτηριστικά παραδείγματα).

Το αν όλα αυτά θα αναγνωριστούν στα Grammys του 2025 μένει να φανεί, αν και θα ήταν κατάφωρη αδικία να μη συμβεί. Παρ' όλα αυτά, σε μια εποχή όπου η ασχήμια και η βία του σεξισμού μοιάζουν πανταχού και ασφυκτικώς παρούσες, είναι παρήγορο να βλέπουμε ότι, τουλάχιστον στον κόσμο της μουσικής, το 2024 έχει άρωμα γυναίκας. Όλα αυτά χάρη σε καλλιτέχνιδες που αναδιαμορφώνουν και ανατρέπουν την ποπ μέσα από τη δική τους ατελή, πολύπλοκη και φρέσκια παρουσία.