Το γέλιο ως κόψιμο του βήχα

Κοινώς και μονολεκτικά, στους γελαστούς, στους ξεκαρδισμένους, σε αυτούς που κάνουν επανάσταση με την οδοντοστοιχία τους σε πλήρη αποκάλυψη.   

Στο sapiens.org, σε ένα άρθρο της Kirsten Bell, ένας ανθρωπολόγος εξερευνά το γέλιο ως ένα πολύ πιο σύνθετο φαινόμενο από την απλή απόλαυση - αναλογιζόμενος την εκπληκτική δύναμή του να ενοχλεί και να διαταράσσει.

Οι περίεργες ιδιότητες του γέλιου μπορούν να εκπλήξουν, να χαροποιήσουν ή ακόμη και να αποστομώσουν.

Δεν υπάρχει τίποτα εντονότερο σε αντιφατικά συναισθήματα από το να παγιδεύεσαι σε έναν «βρόγχο γέλιου» (μια φράση που επινοήθηκε από έναν χαρακτήρα ονόματι Τζεφ στη βρετανική κωμική σειρά Coupling των αρχών της δεκαετίας του 2000) όπου η επιθυμία να γελάσεις, ενώ η περίσταση δεν το σηκώνει διόλου, κορυφώνεται μέχρι να ξεσπάσει μια καταστροφική έκρηξη χαχανιτών.

Μόνο τότε συνειδητοποιούμε συχνά ότι το γέλιο είναι ένα μάλλον παράξενο φαινόμενο. Παρόλο που συνήθως θεωρούμε το γέλιο ως αντίδραση σε κάτι αστείο, μερικές φορές το γέλιο δεν είναι για γέλια.

Είναι το γέλιο το καλύτερο φάρμακο; Ερωτηματικό.

Ιδανικά, το γέλιο είναι κάτι που μοιραζόμαστε. Σύμφωνα με τον ανθρωπολόγο Munro Edmonson, το γέλιο είναι κοινωνικό -προσκαλεί μια παρόμοια ανταπόκριση. Πράγματι, έχει μεταδοτικές ιδιότητες. Όταν ακούμε κάποιον να γελάει, συχνά γελάμε, ή τουλάχιστον χαμογελάμε, και εμείς - ένα αποτέλεσμα που αποδεικνύεται σταθερά μέσα από ψυχολογικές έρευνες.

Έτσι καταλήξαμε στο κονσερβοποιημένο γέλιο στις κωμικές σειρές. Τα στούντιο συνειδητοποίησαν ότι ο ήχος του γέλιου έκανε τις εκπομπές τους να φαίνονται πιο αστείες στο κοινό τους, ενώ παράλληλα τους έδινε έναν βαθμό ελέγχου για το πότε οι άνθρωποι γελούσαν.

Αλλά το γέλιο είναι μάλλον διαφορετικό όταν είσαι ο μόνος που ξεκαρδίζεται. Σκεφτείτε τα αμήχανα γέλια της ηθοποιού Natalie Portman μετά την εκφώνηση ενός πολύ κακού αστείου κατά τη διάρκεια της ομιλίας της στα βραβεία Χρυσών Σφαιρών, το 2011. Το γέλιο της, διάρκειας τεσσάρων δευτερολέπτων, έγινε γρήγορα viral.

Όπως επισημαίνει η ερευνήτρια πολιτισμικών σπουδών Fran McDonald στην ανάλυσή της για το περιστατικό «το γέλιο χωρίς χιούμορ φαίνεται να μας καθιστά μηχανικούς, τρομακτικούς, τερατώδεις».

Σύμφωνα με τον ανθρωπολόγο Munro Edmonson, το κεντρικό χαρακτηριστικό του γέλιου είναι η προσδοκία: Απελευθερώνουμε ένα δυναμικό φύσημα αέρα καθώς γελάμε. Αλλά το γέλιο χαρακτηρίζεται επίσης από την επανάληψη. Στην πραγματικότητα, δεδομένης της εξαιρετικής ποικιλομορφίας των ήχων που κάνουν οι άνθρωποι όταν γελούν, η επανάληψη είναι αυτό που κάνει το γέλιο καθολικά αναγνωρίσιμο.

Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο οι καρτουνίστες συμβατικοποιούν το γέλιο ως «χα χα χα» και «χο χο χο» -μόνο στην περίπτωση του Άγιου Βασίλη.

Σε έναν οδηγό εθιμοτυπίας του 1860 με τίτλο The Ladies Book of Etiquette and Manual of Politeness οι αναγνώστριες συμβουλεύονται να μετριάζουν το γέλιο τους κατά τη διάρκεια ενός δείπνου, ώστε να μην είναι ούτε πολύ δυνατό, ούτε πολύ ήπιο: «Το να γελάτε με καταπιεσμένο τρόπο, δίνει την εντύπωση ότι γελάτε με τους γύρω σας, και ένα δυνατό, ακατάσχετο γέλιο δεν είναι πάντα ευγενικό».

Οι κοινωνικές κρίσεις αφθονούν, όχι μόνο σε σχέση με το πώς γελάμε, αλλά και με τι γελάμε, ωστόσο παρά τη συσχέτιση μεταξύ χιούμορ και γούστου, συχνά η σωματική κωμωδία είναι αυτή που προκαλεί τα περισσότερα γέλια.

Δεν είναι τυχαίο ότι η πρώτη πραγματικά παγκόσμια επιτυχία κωμωδίας ήταν το Και Οι Θεοί Τρελάθηκαν (The Gods Must Be Crazy) της οποίας οι μεγαλειώδεις σλάπστικ μανιέρες τύπου Ζακ Τατί προσέλκυσαν κοινό από τη Νέα Υόρκη και το Καράκας μέχρι το Τόκιο και το Λάγος, παρά το γεγονός ότι καταδικάστηκε ευρέως από τους κριτικούς ταινιών ως προπαγάνδα του απαρτχάιντ.

Πράγματι, οι σεναριογράφοι έχουν προβλέψει εδώ και καιρό ότι το σωματικό χιούμορ θα γίνεται όλο και πιο σημαντικό στις κωμωδίες του Χόλιγουντ, επειδή «ξεπερνά τον διάλογο και ακόμη και τις περισσότερες πολιτισμικές διαφορές» και οι ταινίες πρέπει να απευθύνονται όλο και περισσότερο σε μια παγκόσμια αγορά για να αποφέρουν αξιόπιστες αποδόσεις.

Όπως σοφά παρατηρεί η McDonald, το γέλιο διαταράσσει την έννοια ενός σταθερού, συνεκτικού εαυτού που αντανακλάται σε όρους όπως «έκρηξη» και «ντελίριο».

Επιπλέον, το αχαλίνωτο γέλιο δεν σηματοδοτεί μόνο την έλλειψη προσωπικού ελέγχου- μπορεί να είναι και πολιτικά επικίνδυνο.

Ο ιστορικός της λογοτεχνίας Joseph Butwin γράφει για το «στασιαστικό γέλιο» ως όπλο των καταπιεσμένων που μπορεί να χρησιμεύσει για την αποσταθεροποίηση των ιεραρχιών και των σχέσεων εξουσίας.

Τελικά, είναι σαφές ότι το γέλιο είναι ένα βαθιά περίεργο πράγμα. Είναι ταυτόχρονα η πιο κοινωνική από τις ανθρώπινες εκφράσεις και η πιο αποσταθεροποιητική για τα κοινωνικά οικοδομήματα και τους κανόνες.

«Το κοινό, συμβατικό γέλιο μπορεί να μας ενώνει, αλλά το απρόβλεπτο γέλιο δείχνει τις ρωγμές, αποκαλύπτοντας ότι δεν είμαστε ακριβώς αυτοί που νομίζουμε» καταλήγει η Kirsten Bell στο άρθρο της στο sapiens.org

Επιμύθιο: Αυτό που μας κάνει να διαφέρουμε οι άνθρωποι μεταξύ μας, φωτίζοντας την ταυτότητά μας είναι μόνο το γέλιο -όλα τα άλλα είναι πόζα.