Η πρώτη γυναικοκτονία του 2025 σημειώθηκε στην Ξάνθη. Η Ευγενία δολοφονήθηκε από τον σύζυγό της, έναν άνδρα που δεν χρειάστηκε να διαρρήξει την πόρτα για να εισβάλει στη ζωή της, γιατί κρατούσε ήδη τα κλειδιά. Αυτός ο άνδρας, ο οποίος αντί να αγαπά και να προστατεύει, διάλεξε να ασκεί εξουσία, κακοποίηση και τελικά να αφαιρέσει τη ζωή της γυναίκας που τον εμπιστεύτηκε, έγινε άλλη μία υπενθύμιση ότι οι γυναίκες στην Ελλάδα δολοφονούνται μέσα στο ίδιο τους το σπίτι, από εκείνους που υποτίθεται πως τις αγαπούν.
Η ιστορία της Ευγενίας συγκλονίζει για την ωμή της φρίκη. Σύμφωνα με τα ιατροδικαστικά ευρήματα, ο σύζυγός της την ξυλοκόπησε μέχρι θανάτου, προκαλώντας της σπασίματα στους σπονδύλους του αυχένα. Η βία που υπέστη ήταν τόσο ακραία που το σώμα της μαρτυρούσε την κακοποίηση που δεχόταν για χρόνια. Οι γείτονες και οι φίλοι γνώριζαν. Όπως συχνά συμβαίνει, κανείς δεν έκανε τίποτα. Ακόμα και όταν η Ευγενία ζήτησε βοήθεια από τις αρχές, κανείς δεν την πήρε στα σοβαρά. Η ζωή της γλίστρησε μέσα από τα χέρια μιας κοινωνίας που επιμένει να κλείνει τα μάτια μπροστά στη γυναικεία βία.
Η πατριαρχία οπλίζει τα χέρια των ανδρών
Η δολοφονία της Ευγενίας δεν είναι μεμονωμένο περιστατικό· είναι το αποτέλεσμα μιας πατριαρχικής κουλτούρας που διαιωνίζει την έμφυλη βία. Όταν οι άνδρες μεγαλώνουν με την πεποίθηση ότι έχουν δικαίωμα πάνω στα σώματα, τις ζωές και τις επιλογές των γυναικών, δεν είναι παράξενο που φτάνουν να ασκούν βία για να επιβεβαιώσουν αυτή την εξουσία. Όταν η κοινωνία τους παρέχει συγχωροχάρτι, υποτιμώντας τα εγκλήματά τους ή αποδίδοντας ευθύνες στα θύματα, δεν είναι περίεργο που πιστεύουν ότι δεν θα υπάρξουν συνέπειες.
Η έμφυλη βία στην Ελλάδα είναι θεσμική. Τα τελευταία χρόνια, η λέξη «γυναικοκτονία» έχει ενταχθεί στη δημόσια συζήτηση, αλλά οι θεσμοί παραμένουν αδρανείς. Ακόμη και το 2023, μόνο 17% των γυναικών που κατήγγειλαν ενδοοικογενειακή βία στην αστυνομία έλαβαν κάποια ουσιαστική βοήθεια. Συχνά, οι αστυνομικοί αντιμετωπίζουν τέτοιες καταγγελίες με αδιαφορία, συμβουλεύοντας τις γυναίκες να «γυρίσουν σπίτι τους και να μιλήσουν στον άντρα τους». Αυτό συνέβη και με την Ευγενία, η οποία προσπάθησε να βρει προστασία, αλλά δεν έγινε πιστευτή.
Οι αριθμοί είναι αμείλικτοι. Σύμφωνα με έρευνα του European Institute for Gender Equality, στην Ελλάδα μία στις τρεις γυναίκες έχει υποστεί σωματική ή σεξουαλική βία από τον σύντροφό της. Το 2023 σημειώθηκαν 19 γυναικοκτονίες, ενώ τα περιστατικά ενδοοικογενειακής βίας αυξάνονται συνεχώς. Κάθε χρόνο, χιλιάδες γυναίκες εγκλωβίζονται σε κακοποιητικές σχέσεις, με ελάχιστους τρόπους διαφυγής και μια κοινωνία που τις αντιμετωπίζει σαν να φταίνε οι ίδιες.
Μια κουλτούρα συνενοχής
Πώς φτάνουμε εδώ; Η απάντηση βρίσκεται στην ευρύτερη κοινωνική κουλτούρα. Η έμφυλη βία δεν ξεκινά από τη γροθιά· ξεκινά από το πρώτο βλέμμα υποτίμησης, από το πρώτο σχόλιο που μειώνει, από τη νοοτροπία της εξουσίας και της ιδιοκτησίας που διαιωνίζεται σε κάθε οικογένεια, σχολείο και κοινωνικό περιβάλλον. Είναι η τηλεόραση που παρουσιάζει τις γυναίκες ως αντικείμενα και τους άνδρες ως κυρίαρχους. Είναι τα δικαστήρια που επιβραβεύουν τους κακοποιητές με ελαφρυντικά. Είναι η ίδια η γλώσσα που αρνείται να ονοματίσει τη γυναικοκτονία ως αυτό που είναι, προσπαθώντας να τη μειώσει σε «έγκλημα πάθους».
Στην περίπτωση της Ευγενίας, η συνενοχή της κοινωνίας είναι εμφανής. Η βία που υπέστη δεν ήταν μυστικό. Οι γείτονες άκουγαν τα ουρλιαχτά, η αστυνομία είχε ενημερωθεί, οι φίλοι της γνώριζαν. Κανείς, όμως, δεν έκανε τίποτα. Και όταν δεν κάνουμε τίποτα, γινόμαστε συνεργοί.
Το σπίτι ως φυλακή
Η περίπτωση της Ευγενίας δείχνει πώς το ίδιο το σπίτι μπορεί να μετατραπεί σε φυλακή. Οι περισσότερες γυναικοκτονίες διαπράττονται από άνδρες που οι γυναίκες εμπιστεύονται: συζύγους, συντρόφους, αδέλφια, πατέρες. Αυτοί οι άνδρες δεν χρειάζονται όπλα ή σχέδια· έχουν ήδη πρόσβαση στις ζωές των θυμάτων. Έχουν τα κλειδιά.
Η Ευγενία πέθανε επειδή ο σύζυγός της πίστευε ότι του ανήκει. Και αυτό το δικαίωμα τού το έδωσε η κοινωνία. Όταν οι γυναίκες θεωρούνται ιδιοκτησία, όταν τους ζητείται να «υπομένουν για το καλό της οικογένειας», όταν οι δολοφόνοι αντιμετωπίζονται με επιείκεια, τότε το έγκλημα γίνεται αναπόφευκτο.
Ο δρόμος για την αλλαγή
Δεν φτάνει πια να θρηνούμε. Δεν φτάνει να σοκαριζόμαστε και να λέμε «ποτέ ξανά». Η λύση βρίσκεται στην εκπαίδευση, στις κρατικές δομές, στη φεμινιστική οργάνωση. Πρέπει να απαιτήσουμε περισσότερους ξενώνες για κακοποιημένες γυναίκες, αυστηρότερη νομοθεσία και εκπαίδευση σε θέματα ισότητας από το σχολείο.
Αλλά πάνω απ’ όλα, πρέπει να σταματήσουμε να κλείνουμε τα μάτια. Οι γείτονες της Ευγενίας μπορούσαν να είχαν κάνει τη διαφορά. Η αστυνομία μπορούσε να είχε προλάβει το κακό. Όλοι μπορούμε να δράσουμε πριν να είναι αργά.
Η Ευγενία είναι ένα όνομα ανάμεσα σε δεκάδες. Ας γίνει το τελευταίο. Γιατί οι δολοφόνοι δεν πρέπει πια να κρατούν τα κλειδιά.
