ΤΟ ΒΗΜΑ logo

Γιατί όλα φαίνονται ίδια παντού;

Γιατί όλα φαίνονται ίδια παντού; 1
Unsplash.com

Οι διαδικτυακές κοινότητες και πλατφόρμες μας προσφέρουν ένα προσιτό, φιλόδοξο και ολοένα και περισσότερο κλωνοποιημένο σύμπαν. Και, ακολουθώντας τις επιταγές των likes, οι αλγόριθμοι διαγράφουν τις διαφορές και τις ταυτότητες και μας μετατρέπουν σε παθητικούς χρήστες. Χάνουμε την προσωπικότητά μας;

ΑΠΟ ΕΦΗ ΑΛΕΒΙΖΟΥ

Ο κόσμος γίνεται όλο και πιο όμοιος με τον εαυτό του. Υπάρχουν σπίτια στην Αθήνα, τη Νέα Υόρκη, τη Μαδρίτη, την Πόλη του Μεξικού και την Κοπεγχάγη που μοιάζουν μεταξύ τους τόσο που τα μπερδεύεις: τα εμβληματικά κτίρια γίνονται όλο και λιγότερα και οι προσόψεις των νέων σπιτιών είναι σχεδόν πάντα ασπρόμαυρες.

Στο εσωτερικό, τα έπιπλα έχουν παρόμοιο σχεδιασμό, τα χρώματα είναι ουδέτερα και λευκά, και μοιάζει σαν να μη ζει κανείς εκεί. Υπάρχουν νέοι άνθρωποι που περπατούν στο δρόμο με παρόμοια ρούχα, φορώντας αθλητικά παπούτσια Adidas Samba, ένα oversized πουκάμισο, παντελόνι που σέρνεται -ακόμη και τα «περίεργα» ρούχα είναι το ίδιο είδος περίεργων ρούχων παντού. Όλοι μοιράζονται ένα στυλ που σε κάνει να σκέφτεσαι: «Το έχω ξαναδεί αυτό».

Η γλώσσα μας, οι χειρονομίες μας, ο τρόπος ομιλίας μας μοιάζουν με χορογραφία, σαν να ακολουθούμε κάποιον κανόνα. Υπάρχουν πρόσωπα των οποίων τα χαρακτηριστικά θα μπορούσαν να έχουν δημιουργηθεί από τον ίδιο χειρουργό, επειδή υπάρχουν κανόνες στην αισθητική χειρουργική, όπως το λεγόμενο «πρόσωπο του Instagram», όπως πολύ έξυπνα εξήγησε η δημοσιογράφος Jia Tolentino στο The New Yorker.

Η γλώσσα μας, οι χειρονομίες μας, ο τρόπος ομιλίας μας μοιάζουν με χορογραφία, σαν να ακολουθούμε κάποιον κανόνα.

Ανεξάρτητα από τη χώρα προέλευσης ή την εθνικότητα, τα ζυγωματικά τείνουν να είναι μεγάλα και ψηλά, τα μάτια επιμηκύνονται προς τους κροτάφους σε αιλουροειδές σχήμα, οι μύτες είναι μικρές και ζωηρές και τα χείλη είναι παχιά και γεμάτα.

«Τα λογότυπα έχουν μετατραπεί σε μια απλή αλλά γεμάτη αυτοπεποίθηση γραμμή, οι ιστότοποι είναι σχεδιασμένοι για συνιστώμενες και αποτελεσματικές αγορές, τα ψαγμένα καφενεία αναπαράγονται σε κάθε πρωτεύουσα του κόσμου με τα λευκά πλακάκια και τους ατσάλινους πάγκους τους» παρατηρεί η Jimena Marcos στην El País.

Γιατί όλα φαίνονται ίδια παντού; 2

Unsplash.com

«Τι θα γινόταν αν αυτή η φαινομενικά τυχαία (και γενικά θλιβερή) ομογενοποίηση ήταν μια σκόπιμη διαδικασία, μια συνειδητή κίνηση μακριά από τη διαφορά προς την ομοιότητα;» αναρωτιέται ο αρχιτέκτονας Rem Koolhaas στο The Generic City (1995).

«Είναι η σύγχρονη πόλη σαν το σύγχρονο αεροδρόμιο: "όλα ίδια;"». Γιατί αισθανόμαστε όλο και περισσότερο ότι όλα είναι όμοια παντού;

Στο βιβλίο του Capitalist Realism (2009), ο Βρετανός φιλόσοφος Mark Fisher προειδοποίησε ότι το διαδίκτυο ενθάρρυνε το σχηματισμό σολιψιστικών κοινοτήτων, «παθητικών δικτύων "ομοϊδεατών" που επιβεβαιώνουν αντί να αμφισβητούν τις προκαταλήψεις και τις παραδοχές του άλλου». Αντί να χρησιμοποιούμε τον διαδικτυακό δημόσιο χώρο για να ανταλλάσσουμε και να αντιμετωπίζουμε διαφορετικές απόψεις, έχουν αυτόματα δημιουργηθεί μια σειρά από μικροκυκλώματα όπου δεν χρειάζεται να συναντήσουμε τίποτα ή κανέναν που δεν θέλουμε να συναντήσουμε.

Οι αλγόριθμοι έχουν σχεδιαστεί για να επιβραβεύουν αυτό που λαμβάνει τα περισσότερα likes, κλικ και followers, εξασφαλίζοντας ότι το δημοφιλές και «πιο αρεστό» περιεχόμενο επικρατεί, ενώ το πρωτότυπο, εναλλακτικό ή διαφορετικό περιεχόμενο καταλήγει κρυμμένο στις εσοχές του διαδικτύου.

Οι ομάδες πίεσης του Διαδικτύου έχουν καταφέρει να δημιουργήσουν μια σειρά από λαϊκιστικά ρεύματα «αφιερωμένα στην επίθεση και τη δίωξη οποιουδήποτε είναι ανόμοιος», λέει στην El País ο συγγραφέας και δημοσιογράφος Kyle Chayka, συγγραφέας του Filterworld: How Algorithms Flattened Culture. Οι αλγόριθμοι έχουν σχεδιαστεί για να επιβραβεύουν αυτό που λαμβάνει τα περισσότερα likes, κλικ και followers, εξασφαλίζοντας ότι το δημοφιλές και «πιο αρεστό» περιεχόμενο επικρατεί, ενώ το πρωτότυπο, εναλλακτικό ή διαφορετικό περιεχόμενο καταλήγει κρυμμένο στις εσοχές του διαδικτύου.

Αυτή η αλγοριθμική ομογενοποίηση ή ομοφιλία έχει ως αποτέλεσμα την ενοποίηση απλών αισθητικών, πολιτιστικών ή πολιτικών προτιμήσεων, αλλά καταφέρνει επίσης να διαμορφώνει την ταυτότητα.

«Δεν πρέπει να θέλεις να είσαι μοναδικός, πρέπει να θέλεις να είσαι γενικός» δήλωσε ο Koolhaas. Και ο Chayka επεκτείνει αυτόν τον προβληματισμό: «Θα πρέπει να θέλεις να κινείσαι στον κόσμο με τον πιο εύκολο και οικείο τρόπο».

Αυτό οδηγεί στην απώλεια της κληρονομιάς και της ταυτότητας. Κάτι για το οποίο προειδοποίησε ο φιλόσοφος και κοινωνιολόγος Ζαν Μποντριγιάρ όταν μίλησε για την έννοια της «υπερπραγματικότητας», όπου η πραγματικότητα αντικαθίσταται από ένα προσομοίωμα, καλύπτοντας και απονευρώνοντας την πραγματικότητα σε σημείο που δεν μπορεί κανείς να διακρίνει το πραγματικό από το μη πραγματικό - τι υπάρχει και τι όχι.

Αυτή η αλγοριθμική ομογενοποίηση ή ομοφιλία έχει ως αποτέλεσμα την ενοποίηση απλών αισθητικών, πολιτιστικών ή πολιτικών προτιμήσεων, αλλά καταφέρνει επίσης να διαμορφώνει την ταυτότητα.

«Ο κόσμος μοιάζει όλο και περισσότερο με τον εαυτό του και μερικές φορές ξεχνάμε ότι το Twitter/X, η Google, το Instagram, το TikTok, το YouTube, η Amazon και το ChatGPT δεν είναι πολιτιστικά προϊόντα αλλά εταιρείες τεχνολογίας» καταλήγει η Jimena Marcos στην El País.

«Είναι συνένοχοι στους μεγάλους πολιτιστικούς, οικονομικούς και πολιτικούς μετασχηματισμούς που υφίστανται η Ευρώπη, οι Ηνωμένες Πολιτείες και τμήματα της Λατινικής Αμερικής».

Ως εκ τούτου, ίσως βοηθήσει να κάνουμε ένα βήμα πίσω, να ξεχάσουμε το scroll down για λίγη ώρα, να ανοίξουμε τη φαντασία μας, να κοιτάξουμε τον έναστρο ουρανό και να αναρωτηθούμε: Τι θέλω πραγματικά; Τι μου αρέσει πραγματικά; Πώς μπορώ να ξανανιώσω πληρότητα; Με ποιο τρόπο θα βουτήξω στη χαρά; 

ΑΠΟΡΡΗΤΟ