Ας μιλήσουμε (ξανά) για το mansplaining ή την ανδρεξήγηση

Είναι σύνηθες. Είναι αμήχανο. Είναι υποτιμητικό και κακοποιητικό. Πολλοί υποστηρίζουν ότι είναι μία πρακτική που έχει τεκμηριωθεί τουλάχιστον από τον 17ο αιώνα. Συμβαίνει στο πρώην Twitter (αυτό το Χ του Elon Mask). Συμβαίνει στη δουλειά, σε γιορτές και αργίες. Στο Χριστουγεννιάτικο δείπνο αλλά και το πασχαλινό τσιμπούσι.  Σε μπαρ και σε αίθουσες διδασκαλίας. Το κάνουν οι διάσημοι άντρες αλλά και ο γείτονας, ο θείος, ο μπαμπάς, ο σύζυγος, ο αδελφός. Το κάνουν πολιτικοί, συνάδελφοι, κακά ραντεβού, ο τύπος στη ΔΟΥ της περιοχής σου, επιστήμονες, ερευνητές. (Κάποιοι από εσάς μπορεί να το κάνετε, ειρωνικά, ως αντίδραση διαβάζοντας αυτό το κείμενο). Ναι, μιλάμε για το mansplaining. Δεν μπορεί κάπου θα έχετε ακούσει αυτή τη λέξη- υβρίδιο. Και μπορεί να μου πείτε, μα πάλι γι’ αυτή τη λέξη θα μιλήσουμε; Ναι, για να ξεκινήσουμε στο casual sexism με κάτι που συναντάμε συνέχεια ως κατάσταση, συνθήκη, συμπεριφορά αλλά σπάνια αναγνωρίζουμε με την πρώτη, κορίτσια! Πάμε λοιπόν από την αρχή…

Προέρχεται από τις λέξεις man (ανδρας) και explaining (εξήγηση/εξηγώ) και περιγράφει την αυτόκλητη πράξη ενός άνδρα να εξηγεί σε μια γυναίκα κάτι για το οποίο πιστεύει ότι ξέρει περισσότερα απ’ ό,τι εκείνη — κατά καιρούς μέχρι τελικής πτώσεως — ανεξάρτητα από το αν τελικά γνωρίζει περισσότερα.

Η πιο εύστοχη  περιγραφή αυτού του φαινομένου ξεκίνησε με ένα κείμενο της Rebecca Solnit το 2008, «Men Explain Things to Me», το οποίο περιγράφει μια πραγματική συζήτηση με έναν άνδρα σε ένα πάρτι του οποίου «τα μάτια ήταν καρφωμένα στον ασαφή μακρινό ορίζοντα της δικής του εξουσίας», όπως γράφει η συγγραφέας. Ο συγκεκριμένος κύριος αφού ανακαλύπτει ότι το τελευταίο βιβλίο της Solnit αφορούσε τον Βρετανό φωτογράφο Eadweard Muybridge, την διακόπτει την ώρα που μιλούσε, για να επικαλεστεί, αμείλικτα, ένα «πολύ σημαντικό» βιβλίο για τον φωτογράφο Μάιμπριτζ που θα έπρεπε εκείνη οπωσδήποτε να διαβάσει. Σύντομα αποδείχθηκε ότι μόλις της είχε προτείνει το δικό της βιβλίο, μόνο που εκείνος δεν το είχε καν διαβάσει. Μη γελάτε. Αυτό δημιουργεί η πατριαρχία. Να φαίνεται ο άνδρας παντοδύναμος, παντογνώστης, πανταχού παρών και ο μόνος ικανός να ρίξει το φως της αλήθειας στα μάτια μιας γυναίκας, ενώ μπορεί να είναι απλά ένας ημιμαθής σνομπ που δεν έχει προσπαθήσει για οποιαδήποτε γνώση ούτε στο μισό μιας γυναίκας που καθημερινά πρέπει να αποδεικνύει την αξία της (ως άλλον ελέφαντα).

Σύμφωνα με τα λεγόμενα της κυρίας Solnit, χρειάστηκαν τρεις ή τέσσερις παρεμβάσεις από τη φίλη της για να καταλάβει o mansplainer ότι εκείνη ήταν πράγματι η συγγραφέας το βιβλίο της οποίας εκείνος της πρότεινε. Αναμφισβήτητα, χρειάστηκε επίσης χρόνος για να αναγνωρίσει η κυρία Solnit ότι το βιβλίο στο οποίο εκείνος αναφερόταν ήταν στην πραγματικότητα το δικό της: «Τόσο με ενθουσίασε στον ρόλο που μου είχε ανατεθεί ως μια αφελής ενζενί που ήμουν απολύτως πρόθυμη να πιστέψω την πιθανότητα να είχε κυκλοφορησει ένα ακόμα βιβλίο με το ίδιο θέμα ταυτόχρονα και με κάποιο τρόπο να μου είχε ξεφύγει».

Το «Mansplain», αυτή η λέξη που φτάνει σήμερα πολύ πέρα από τα σύνορα των Ηνωμένων Πολιτειών, εμπνεύστηκε, λοιπόν, από αυτή τη μικρή ιστορία. Σήμερα, υπάρχει μια συνεχώς αυξανόμενη λίστα αντίστοιχων διεθνών λέξεων πέρα από την αγγλοσαξωνική. Στα γερμανικά, είναι “herrklären”. Στα γαλλικά, “mecspliquer”. Οι Ιταλοί έχουν «maschiegazione». Υπάρχει μια ισπανική έκδοση του mansplain και υπάρχει μια λέξη για αυτό στα Ρωσικά, Αραβικά, Εβραϊκά, Χίντι, Μανδαρινικά, Ουκρανικά, Ιαπωνικά και δεκάδες άλλες γλώσσες. Στα ελληνικά χρησιμοποιούμε το mansplaining, αλλά τι θα λέγατε να χρησιμοποιουμε τη λέξη «Ανδρεξήγηση»;

Το Mansplaining -γιατί όχι η ανδρεξήγηση;- φωτίζει ένα πολύ βαθύτερο πρόβλημα από την απλή ανία που μας προκαλούν οι πατροναριστικοί επεξηγηματικοί ανδρικοί μονόλογοι. Όπως σημειώνει η κ. Solnit, «συντρίβει τις νέες γυναίκες στη σιωπή» υποδηλώνοντας τους «ότι αυτός δεν είναι ο κόσμος τους». Για την ακρίβεια εκπαιδεύει εμάς τις γυναίκες στην αυτο-αμφιβολία και τον αυτοπεριορισμό, και με τον ίδιο τρόπο τους άνδρες στην αστήρικτη, υπερβολική αυτοπεποίθηση».

Γιατί όμως οι άνδρες συνεχίζουν να μας εξηγούν αυτά που νομίζουν ότι δεν ξέρουμε ακόμα και τώρα που αποκωδικοποιήσαμε τον τρόπο τους και του δώσαμε και όνομα;

Ίσως χρειάζεται να απαντήσουμε εμείς με τη βοήθεια της επιστήμης  (και όχι των ανδρών) σε μια σειρά ερωτήσεων.

Πώς και πότε καταλήξαμε στο συμπέρασμα ότι οι άνδρες είναι οι αυθεντίες της γνώσης;

Το Mansplaining μπορεί να απέκτησε πρόσφατα τον όρο του, όμως είναι ένα φαινόμενο τόσο παλιό όσο ο χρόνος. Εγγενές στην πατριαρχία είναι το δικαίωμα των ανδρών σε όλα τα πολύτιμα ανθρώπινα αγαθά όπως η αγάπη, η φροντίδα, η λατρεία, το σεξ, η εξουσία και φυσικά η γνώση. Σε ό,τι αφορά τη γνώση, ειδικά αυτής που έχει ένα κύρος να την κατέχεις,  η ιδέα ότι οι άντρες έχουν μια προτεραιότητα σ’ αυτήν είναι τόσο αξιοσέβαστα αποδεκτή όσο και η ίδια η πατριαρχία. Μερικές φορές συνδέεται με την ιδέα ότι οι γυναίκες δεν είναι ικανές να είναι πρόσωπα εξουσίας. Στην «Πολιτική», για παράδειγμα, ο Αριστοτέλης έγραψε: «Ο σκλάβος στερείται παντελώς το στοιχείο της διαβούλευσης. Η γυναίκα το έχει, αλλά δεν έχει εξουσία».

Έρευνες όπως αυτή η κλασσική έρευνα του Yale “John vs. Jennifer” έχουν αποδείξει ότι υπάρχουν προκαταλήψεις στην κοινωνία  ότι οι γυναίκες είναι λιγότερο ικανές από τους άνδρες. Είναι αυτό ένα ουσιαστικό κομμάτι του mansplaining;

Απολύτως.  Ένα μέρος της ανδρεξήγησης στηρίζεται στην υπόθεση ότι μια γυναίκα είναι λιγότερο ενημερωμένη, λιγότερο ικανή και κατά κάποιον τρόπο θα έχει ανάγκη από έναν άντρα να της εξηγήσει τα πράγματα. Αυτό δεν περιλαμβάνει φυσικά το γεγονός ότι οι αντρικές εξηγήσεις συχνά συνεπάγονται την αντίσταση των ίδιων ανδρών να αποδεχθούν ότι η γυναίκα έχει περισσότερες γνώσεις για το θέμα από εκείνον, και μερικές φορές συνεπάγονται ακόμα και τον θυμό τους όταν αποδεικνύεται ότι συμβαίνει αυτό.

Γιατί μερικοί άντρες ανδρεξηγούν ακόμα και όταν γνωρίζουν τα προσόντα και τη γνώση μιας γυναίκας;

Αυτό συνδέεται μάλλον με την αίσθηση του σχεδόν προπατορικού δικαιώματος ορισμένων προνομιούχων ανδρών να είναι οι ειδικοί, οι γνώστες σε μία συνομιλία με μία γυναίκα, αφήνοντας το ρόλο της αφελούς ενζενί στη γυναίκα που χρειάζεται το φως της αλήθειας, της γνώσης και της πληροφόρησης, όπως το έθεσε η Ρεμπέκα Σόλνιτ.

Γιατί οι γυναίκες, από την άλλη, από μικρές γαλουχούνται ώστε να είναι ευχάριστες και ευγενικές και να μην ντροπιάζουν τους άντρες;

Οπωσδήποτε, υπάρχει μια πολύ έντονη αίσθηση στις γυναίκες ότι πρέπει να μεταμορφώνονται σε ένα ευχάριστο, ευήκοο κοινό που δεν θα διακόπτει τον άνδρα όταν μιλάει. Το να διορθώνει μια γυναίκα τον άνδρα όταν μιλάει ισούται με προσβολή γιατί η γνώση στον άνδρα και η μεταδοτικότητα του στη γυναίκα  είναι μια εγγενώς ιεραρχική πράξη. Όταν διορθώνει ή διακόπτει μια γυναίκα είναι σαν να του λέει «Κάνεις λάθος. Εγώ είμαι σωστή” , είναι σαν αντιστρέφει την ιεραρχία των φύλων. Παρόλο που μια γυναίκα δικαιούται απόλυτα να παρέμβει, αυτό θεωρείται από τους άνδρες αγένεια ακόμη και μια μορφή βίας. Επειδή διαταράσσει το status quo και ανατρέπει τη θέση του ως προεπιλεγμένης αρχής στο «εγώ θα σου πω πώς θα σκέφτεσαι».

Το να διακόπτει ένας άνδρας, μια γυναίκα όταν μιλάει είναι στοιχείο της  ανδρεξήγησης;

Ναι. Συνδέεται με την αίσθηση του δικαιώματος, της εξουσίας να είσαι ο γνώστης και αυτός που δίνει εξηγήσεις. Αυτή η αίσθηση καθιστά πολύ φυσικό στη συμπεριφορά ενός άνδρα να μην ακούει την συνομιλήτρια του σε μια σύζητηση την ώρα που μιλάει, να κάνει παράλληλο μονόλογο και να μιλάει περισσότερο από όσο μας αναλογεί. Ενθαρρύνει επίσης τους άνδρες να έχουν τον πρώτο… λόγο. Μια μελέτη του 2004 σε φοιτητές Νομικής του Χάρβαρντ διαπίστωσε ότι οι άνδρες είχαν 50% περισσότερες πιθανότητες να κάνουν τουλάχιστον ένα σχόλιο στην τάξη και σχεδόν 150% περισσότερες πιθανότητες να μιλήσουν τρεις φορές ή περισσότερες την ώρα του μαθήματος.

Υπάρχει άραγε κάποιο παράδειγμα ανδρεξήγησης στις τέχνες; 

Στο διήγημα του Έρνεστ Χέμινγουεϊ «Λόφοι σα λευκοί ελέφαντες», ένας άνδρας και η έγκυος φίλη του κάθονται σε ένα μπαρ, περιμένοντας το τρένο. Προσπαθεί να την πείσει ότι η έκτρωση είναι «πολύ απλή». Εκτός από το ότι δεν αφήνει χώρο στη συζήτηση για τις δικές της επιφυλάξεις, επιθυμίες και σχέδια, συνεχίζει να επαναλαμβάνεται. Τέλος, η γυναίκα αφού έχει ανεχτεί αρκετά, του λέει: «Θα ήθελες, σε παρακαλώ, σε παρακαλώ, σε παρακαλώ, σε παρακαλώ, να σταματήσεις να μιλάς». Ως αναγνώστριες που γνωρίζετε πλέον τι σημαίνει mansplaining ή ανδρεξήγηση, είναι δύσκολο να μην νιώσετε τα συναισθήματά της.

 Τι πρέπει να αναρωτηθεί ένας άντρας για να αποφύγει να κάνει mansplaining;

Να κάνει τις εξής γρήγορες σκέψεις- ερωτήσεις στον εαυτό του; Την ενδιαφέρει αυτό που θα πω; Εξέφρασε κάποια επιθυμία να της μεταδοθούν αυτές οι πληροφορίες; Γνωρίζω κάτι παραπάνω  από εκείνη επάνω στο θέμα για της το εξηγήσω; Μήπως είναι πιο ειδική από μένα;  Αν οι απαντήσεις στα παραπάνω ερωτήματα είναι «όχι» και στην τελευταία ερώτηση «ναι», τότε απλά πρέπει να βυθιστεί σε μια δημιουργική σιωπή ακούγοντας τους/τις ειδικούς.
Επίσης μπορεί να κοιτάξει το πρόσωπό της. Μπορεί να το «διαβάσει» χωρίς καν να του μιλήσει.
Χρήσιμες πληροφορίες μπορεί να πάρει και από το περιβάλλον.  Εάν οι άλλοι άνθρωποι αισθάνονται βαθιά ενόχληση, αν ξεκινήσει να μιλάει,  αυτό μπορεί να είναι ένα σημάδι ότι κάνει κάποιο λάθος στο τρόπο που διεξάγει το διάλογο.

Πώς θα καταλάβετε τελικά αν είστε θύμα mansplaining- ανδρεξήγησης

1. Σας επεξηγεί όσα αφορούν την δική σας εξειδίκευση ή το δικό σας επιστημονικό πεδίο, με την αυτοπεποίθηση του παντογνώστη.
2. Σας διακόπτεί ή μιλάει την ώρα που μιλάτε με δυνατότερη φωνή για να σας κάνει να πιστέψετε ότι η άποψη του είναι σημαντικότερη.
3. Σας αποκαλεί με παρατσούκλια ενώ κάνετε σοβαρή συζήτηση για να σας υποβαθμίσει.
4. Σας δίνει συμβουλές για το πώς πρέπει να κάνετε κάτι χωρίς να έχετε ζητήσει την άποψη του.
5. Σταυρώνει τα χέρια στο στήθος για να κάνει πιο αισθητή και στιβαρή την παρουσία του.
6. Ανεβάζει τον τόνο της φωνής του για να επιδείξει την κυριαρχία του.