«Σε περιόδους οικονομικής κρίσης, η ομαλή ροή των ασφαλιστικών εισφορών, όσων ακόμη απασχολούνται, καθώς και η είσπραξη των ληξιπρόθεσµων ασφαλιστικών οφειλών και η αποτροπή δημιουργίας νέων αποτελούν απαραίτητη προϋπόθεση για την ίδια την επιβίωση του συστήµατος κοινωνικής ασφάλισης».
Με τη φράση αυτή η αναλογιστική μελέτη δίνει το στίγμα των όσων θα πρέπει να ακολουθηθούν για την τόνωση των εσόδων του συστήματος ώστε να διατηρηθεί «ζωντανό» την κρίσιμη οικονομική περίοδο που διέρχεται η χώρα επισημαίνοντας ταυτόχρονα το τεράστιο ύψος των ληξιπρόθεσμων οφειλών που μόνο στο ΙΚΑ φτάνουν τα 13 δισ. ευρώ!
Σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία στο τέλος του 2013, το 41,2% των εργαζοµένων είχαν ως κύριο ταµείο ασφάλισης το ΙΚΑ- ΕΤΑΜ, το 17,7% τον ΟΑΕΕ, το 14,7% το ∆ηµόσιο και το 14,6% τον ΟΓΑ. Αθροιστικά, στους τέσσερις αυτούς φορείς είναι ασφαλισµένο το 88,2% των εργαζοµένων της χώρας.
Οι εισφορές για κύρια σύνταξη ενός ασφαλισµένου στο ΙΚΑ-ΕΤΑΜ αγγίζουν το 20% των αποδοχών του, εκ των οποίων 13,33% καταβάλλεται από τον εργοδότη και 6,67% από τον εργαζόµενο.
Στον ΟΑΕΕ, τον δεύτερο µεγαλύτερο φορέα, οι ασφαλισµένοι κατατάσσονται σε δέκα υποχρεωτικές ασφαλιστικές κατηγορίες και τέσσερις προαιρετικές. Η αλλαγή από την 1η ασφαλιστική κατηγορία στις επόμενες υποχρεωτικές γίνεται μετά τη συµπλήρωση τριών ετών.
Ολοι οι ασφαλιστικοί φορείς αντιμετωπίζουν προβλήματα είσπραξης ασφαλιστικών εισφορών. «Ληξιπρόθεσµες ασφαλιστικές εισφορές υπήρχαν ανέκαθεν, όµως αδιαµφισβήτητα έχουν ενταθεί τα τελευταία χρόνια» σημειώνει η έκθεση και επισημαίνει «την ανάγκη συγκρότησης και λειτουργίας ενός µηχανισµού είσπραξης των ασφαλιστικών εισφορών, ληξιπρόθεσµων και µη».
Σύμφωνα με τα στοιχεία της έκθεσης: το ΙΚΑ είχε ληξιπρόθεσµες ασφαλιστικές εισφορές ύψους 7 δισ. στο τέλος του 2011, δηλαδή στη διάρκεια της ύφεσης. Εναν χρόνο µετά (2012) οι οφειλές αυτές αυξήθηκαν κατά 10,3% σε 7,7 δισ., ενώ στο τέλος του 2013, οπότε η ύφεση βρισκόταν στο απόγειό της και η ανεργία ήταν στα υψηλότερα επίπεδα των τελευταίων ετών (27,5%), οι ανείσπρακτες οφειλές σηµείωσαν αύξηση 75,3% και εκτινάχθηκαν στο αστρονοµικό ποσό των 13 δισ. ευρώ. Το ποσό αυτό είναι εντυπωσιακό, αν αναλογιστεί κανείς ότι το ΙΚΑ το 2013 πλήρωσε για συντάξεις 10,8 δισ. ευρώ, δηλαδή οι οφειλές προς Το ταµείο είναι περισσότερες από τις συντάξεις που πληρώνει.
Η αύξηση των ληξιπρόθεσµων ασφαλιστικών εισφορών στον ΟΑΕΕ την περίοδο 2011-2012 ήταν 27,3%. Ο ΟΑΕΕ χαρακτηρίζεται από τον µεγαλύτερο αριθµό οφειλετών το 2013, γεγονός που συνεπάγεται µεγαλύτερες δυσκολίες στην είσπραξη αυτών αλλά καλύτερες προοπτικές είσπραξης, µιας και υπάρχει διασπορά του κινδύνου (πολλοί µικροί οφειλέτες έναντι λίγων µεγάλων οφειλετών). Είναι πιθανόν η αύξηση των ληξιπρόθεσµων ασφαλιστικών εισφορών να οφείλεται στην αδυναµία είσπραξης των παλαιότερων οφειλών, καθώς και στην προσθήκη νέων, εφόσον οι οικονοµικές συνθήκες δεν βελτιώνονται.
Τα μέτρα
Στην έκθεση σημειώνεται η μνημονιακή υποχρέωση της χώρας για είσπραξη των ασφαλιστικών εισφορών από τις φορολογικές αρχές το αργότερο έως τον Ιούνιο του 2017.
Συνεπώς ο χρόνος που μεσολαβεί αποτελεί μεταβατική περίοδο και θα πρέπει να αναλωθεί στην προετοιμασία της ενοποίησης των μηχανισμών είσπραξης των Ταμείων με την Εφορία.
Χαρακτηριστικά αναφέρεται στην έκθεση πως «βασικό µέληµα μέχρι το 2017 θα πρέπει να είναι τα µικρά και στοχευµένα βήµατα που θα βελτιώσουν τα εισπρακτικά αποτελέσµατα των Ταμείων, χωρίς όµως να επιβαρύνουν µε κόστος που θα χρειαστεί µεγάλο χρονικό διάστηµα να αποσβεστεί».
Στο πλαίσιο αυτό προτείνει 13 μέτρα:
1. Διεύρυνση των αρµοδιοτήτων του ΚΕΑΟ και επιτάχυνση της διαδικασίας ολοκλήρωσης των µεταρρυθµίσεων που αφορούν σε αυτό.
2. Ενοποίηση της διαδικασίας είσπραξης των ασφαλιστικών εισφορών (για όλα τα Ταμεία), ως ένα ενδιάµεσο βήµα πριν από τη µετάβαση στην είσπραξη από τις φορολογικές αρχές.
3. Δηµιουργία αρχείου πληρωµών ασφαλιστικών εισφορών.
4. Συνεργασία µε ιδιωτικές επιχειρήσεις είσπραξης οφειλών (outsourcing) για τον προσδιορισµό της αντικειµενικής ικανότητας του υπόχρεου να εξοφλήσει τις οφειλές του.
5. Αυτόµατη έκδοση Πράξης Βεβαίωσης Οφειλής (ΠΒΟ).
6. Αυτοµατοποίηση της διαδικασίας συµψηφισµού οφειλών στους φορείς κοινωνικής ασφάλισης µε εισπράξεις από διάφορες πηγές.
7. Απλοποίηση της διαδικασίας απογραφής των υπόχρεων εισφορών κοινωνικής ασφάλισης.
8. Αποστολή ηλεκτρονικών ειδοποιήσεων πληρωµής εισφορών από όλους τους φορείς κοινωνικής ασφάλισης.
9. Ενίσχυση των ελεγκτικών οργάνων µε ανθρώπινο δυναµικό, τεχνογνωσία, γνώσεις.
10. Διασύνδεση των ελεγκτικών µηχανισµών για τον καλύτερο συντονισµό των δραστηριοτήτων τους σε ολόκληρη την επικράτεια.
11. Ελεγχος, αξιολόγηση και διορθωτικές παρεµβάσεις.
12. Ενοποίηση ΑΜΚΑ και ΑΦΜ.
13. Εξορθολογισµός ρυθµίσεων για τις ληξιπρόθεσµες ασφαλιστικές εισφορές (δόσεις, τακτικότητα, παύση δραστηριότητας).
Μόνο 21% των ασφαλισμένων του ΙΚΑ συνταξιοδοτούνται στην κανονική ηλικία
Φεύγουν νωρίτερα με ειδικές διατάξεις

Μόνο το 21% των ασφαλισμένων του ΙΚΑ (16% των ανδρών και 30% των γυναικών) συνταξιοδοτούνται στην κανονική ηλικία. Η πλειονότητα των ασφαλισμένων του Ταμείου κάνει χρήση εξαιρέσεων και ειδικών καθεστώτων.

Αξίζει να σηµειωθεί ότι αυτοί που συνταξιοδοτούνται µε το καθεστώς των βαρέων και ανθυγιεινών επαγγελμάτων είναι σχεδόν το ένα τρίτο των συνταξιούχων και οι δικαιούχοι αναπηρικής σύνταξης περίπου 16%, προσεγγίζοντας συνολικά τους µισούς συνταξιούχους του Ταμείου. Και αυτό σε μια µη βιοµηχανική χώρα.

Παρόµοια είναι η εικόνα σε άλλα Ταµεία. Ενδεικτικά, στο Δηµόσιο οι ένστολοι (οι οποίοι αποτελούν σχεδόν το ένα τρίτο των συνταξιούχων) συνεχίζουν να αποστρατεύονται στην ηλικία των 53 ετών ή οι αιρετοί δικαιούνται σύνταξη µε µόλις δύο εκλογικές θητείες.

Βαρέα και ανθυγιεινά. Ειδική αναφορά γίνεται στο καθεστώς των βαρέων και ανθυγιεινών επαγγελμάτων των υπολοίπων χωρών σε σύγκριση με όσα συμβαίνουν στη χώρα μας. Στην έκθεση σημειώνεται ότι σε άλλες ανεπτυγµένες ευρωπαϊκές χώρες έχει ήδη επέλθει ή δροµολογηθεί ο περιορισµός ή η κατάργηση των ΒΑΕ. Μελέτη του ΟΟΣΑ αναφέρει ότι σε πολλές χώρες-µέλη του δεν υπάρχουν καν ειδικές ρυθµίσεις στα συστήµατα συντάξεων για εργαζοµένους σε βαριές ή επικίνδυνες εργασίες.

Ως τέτοια αναφέρεται η Γερµανία, χώρα µε εκτεταµένη και ανεπτυγµένη βιοµηχανία, καθώς και η Δανία και η Σουηδία. Αλλες χώρες, όπως οι Γαλλία, Ισπανία, Φινλανδία και Ουγγαρία, έχουν δροµολογήσει είτε την κατάργηση είτε τη µείωση των πρόωρων συντάξεων λόγω ΒΑΕ, ή τη µεταφορά της επιβάρυνσης από τον δηµόσιο προϋπολογισµό στους άµεσα ενδιαφερόµενους εργαζοµένους και εργοδότες.

Συντάξεις αναπηρίας. Ενας πολύ µεγάλος αριθµός συνταξιούχων του ΙΚΑ έχει λάβει σύνταξη αναπηρίας. Ειδικότερα το 17,2% των συνταξιούχων ανδρών και το 15,1% των συνταξιούχων γυναικών λαµβάνει σύνταξη αναπηρίας. Η σύνταξη αναπηρίας αποτελεί τη µοναδική διέξοδο προς τη συνταξιοδότηση για νέα άτοµα που δεν έχουν συµπληρώσει τα όρια ηλικίας ή για άτοµα που δεν έχουν συγκεντρώσει ικανό αριθµό ενσήµων. Οπως φαίνεται και από το επόµενο σχήµα, οι αιτήσεις για νέες συντάξεις αναπηρίας γίνονται κατά κανόνα από νέους ασφαλισµένους µε µια κορύφωση των αιτήσεων στα 58 έτη για τους άνδρες και στα 51 έτη για τις γυναίκες. Επιπλέον, φαίνεται ότι οι αιτήσεις για συντάξεις αναπηρίας έχουν αυξηθεί στις µικρότερες ηλικίες, µε το φαινόµενο να είναι πιο αισθητό κυρίως στις γυναίκες. Είναι πάντως εντυπωσιακό ότι οι µισές νέες αιτήσεις για συντάξεις αναπηρίας αφορούν άνδρες ηλικίας µέχρι 53 ετών και γυναίκες ηλικίας µέχρι 50 ετών.

Χρόνος ασφάλισης. Το μεγαλύτερο ποσοστό των νέων αιτήσεων για συνταξιοδότηση γίνεται από ασφαλισμένους με 4.500 ως 4.799 ημέρες ασφάλισης (δηλαδή 15 ως 16 έτη εργασίας). Δηλαδή με τα κατώτατα όρια. Το άθροισμα των νέων αιτήσεων για συνταξιοδότηση με εισφορές ως 4.500 ένσημα είναι 26%. Δηλαδή το ένα τέταρτο των νέων συντάξεων του ΙΚΑ αφορούν ασφαλισµένους που έχουν καταβάλει εισφορές για λιγότερο από 15 έτη.

Αντιστοίχως, θα πρέπει να πούμε ότι οι µισοί από το σύνολο των νέων συνταξιούχων έχουν εισφέρει για λιγότερο από 22 χρόνια, αισθητά λιγότερο από την 35ετία.

Αξίζει να σηµειωθεί ότι η επόµενη έξοδος προς τη σύνταξη πραγµατοποιείται στα 35 έτη ασφάλισης, αλλά αυτή αφορά µόνο το 7% των νέων συνταξιούχων.

Τέλος, υπάρχει και ένα 11% που κάνει αίτηση για συνταξιοδότηση έχοντας πραγµατοποιήσει περισσότερες από 10.800 ηµέρες ασφάλισης, ήτοι 37 έτη εργασίας.

Τα συμπεράσματα
Τα συµπεράσµατα στα οποία καταλήγει η αναλογιστική μελέτη αναλύοντας τα στοιχεία της συνταξιοδότησης είναι τα εξής:

1. Η χρήση της µέσης ηλικίας συνταξιοδότησης είναι µάλλον παραπλανητική, αφού σε πολλά ασφαλιστικά ταµεία η µέση ηλικία συνταξιοδότησης είναι πολύ χαµηλότερη και φαίνεται να αυξάνει ως αποτέλεσµα των κανόνων που ισχύουν κυρίως στον ΟΓΑ, τον ΟΑΕΕ και μόνο στο 11% των ασφαλισµένων του ΙΚΑ.

2. Τα στοιχεία του ΙΚΑ δείχνουν ότι ο γενικός κανόνας είναι η εξαίρεση. Συναφώς, δεν έχει έννοια η µεταβολή του γενικού κανόνα, αλλά τροποποιήσεις-καταργήσεις στις ισχύουσες εξαιρέσεις.

3. Η ηλικία συνταξιοδότησης για τους ιδιωτικούς υπαλλήλους δείχνει να µειώνεται, ειδικά για τις γυναίκες.

4. Οι συντάξεις αναπηρίας του ΙΚΑ αποτελούν διέξοδο για νέους ασφαλισµένους ή ασφαλισµένους µε λίγες ηµέρες ασφάλισης.

5. Το 26% των νέων συνταξιούχων του ΙΚΑ κατέβαλαν εισφορές που δεν ξεπερνούν τη 15ετία και οι µισοί νέοι συνταξιούχοι έχουν εισφέρει για λιγότερο από 22 έτη.

ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ