Η αλήθεια για την Coco Chanel και τους Ναζί – «Αθώα όχι, περίπλοκη ναι»

Η φαντασία της Coco Chanel ήταν απεριόριστη. Τη δεκαετία του 1910 δημιούργησε ρούχα με απλές γραμμές από άνετο ύφασμα jersey, απελευθερώνοντας τις γυναίκες από τους κορσέδες, και αργότερα χάρισε στον κόσμο το μικρό μαύρο φόρεμα και το κλασικό άρωμα Chanel No 5.

Υπήρξε επίσης μετρ της αυτοεφεύρεσης. Αρνήθηκε να παραδεχτεί την εξαθλιωμένη παιδική της ηλικία, στην οποία μεγάλωσε με καλόγριες μετά τον θάνατο της μητέρας της και την εγκατάλειψη της οικογένειας από τον πατέρα της.

Μετά την επιτυχία της, πλήρωσε τα δύο αδέλφια της, που θα την έφερναν σε δύσκολη θέση με την ταπεινή τους θέση, για να μη μιλήσουν γι' αυτήν.

Επιζήσασα και πραγματίστρια, είχε την τάση να λέει παραμύθια για τη ζωή της, αλλά ένα γεγονός για εκείνη είναι αδιάψευστο: συνεργάστηκε σίγουρα με τους Ναζί. Μπορεί επίσης να βοήθησε τη γαλλική Αντίσταση.

Η γυναίκα που ήταν τόσο αποφασισμένη να ελέγξει την εικόνα και την κληρονομιά της άφησε πίσω της ένα μπερδεμένο κουβάρι.

Η αλήθεια πίσω από την αλήθεια

Το New Look, η σειρά του του 2024, του Apple TV+ για τον Christian Dior και τη Chanel κατά τη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, εξετάζει τη συνεργασία της Chanel, δίνοντας, ίσως, τη λιγότερο κακή εκδοχή της.

Σε ένα σενάριο γεμάτη κοφτερούς διαλόγους που ξεχειλίζουν από μηνύματα, καμία ατάκα δεν είναι πιο αιχμηρή από την απάντηση του Dior (τον υποδύεται ο Ben Mendelsohn) σε έναν φοιτητή της Σορβόννης το 1955, -όταν ήταν το κυρίαρχο αστέρι της μόδας-, ο οποίος τον ρωτά να δικαιολογήσει γιατί σχεδίαζε για τις γυναίκες και τις φίλες των Ναζί κατά τη διάρκεια της γερμανικής κατοχής του Παρισιού, ενώ η Chanel (την υποδύεται η Juliette Binoche) έκλεισε τον οίκο μόδας της.

View this post on Instagram

A post shared by G Editions (@geditions)

«Υπάρχει η αλήθεια», λέει ο Dior, «αλλά υπάρχει πάντα μια άλλη αλήθεια που ζει πίσω από αυτήν».

Η σειρά, η οποία σύντομα κάνει αναδρομή από το 1955 στα χρόνια του πολέμου, είναι σίγουρα μυθοπλασία, εμπνευσμένη από την ιστορία. Αλλά επισημαίνει με ακρίβεια την αλήθεια δύο πολύ διαφορετικών αντιδράσεων στον πόλεμο.

Επιχείρηση Modelhut (Μοντέλο Καπέλο)

Η αλήθεια του Dior είναι πιο απλή. Ήταν σταθερά πιστός στη Γαλλία. Συνέχισε να σχεδιάζει για τους Ναζί προκειμένου να ζήσει και να επιβιώσει και χρησιμοποίησε τα χρήματα για να στηρίξει τις ηρωικές προσπάθειες της Αντίστασης της αδελφής του, Catherine (την υποδύεται η Maisie Williams), η οποία τελικά συνελήφθη, βασανίστηκε και φυλακίστηκε σε στρατόπεδο εργασίας.

Η ελάχιστα γνωστή ιστορία της Catherine Dior μπορεί να είναι η μεγάλη ανακάλυψη και το πιο συγκινητικό στοιχείο της σειράς.

Η πραγματικότητα της Chanel είναι σκοτεινή στις λεπτομέρειές της και αντικείμενο πολύ διαφορετικών ερμηνειών ακόμη και σήμερα.

Είναι γνωστό ότι είχε μακροχρόνια σχέση με έναν πράκτορα των Ναζί, τον Hans Günther von Dincklage, γνωστό ως Spatz (o Claes Bang στη σειρά).

Αυτός και άλλες ναζιστικές επαφές βοήθησαν να απελευθερωθεί ο αγαπημένος της ανιψιός, ο André, μέλος του γαλλικού στρατού, από ένα γερμανικό στρατόπεδο αιχμαλώτων. Και δεν υπάρχει καμία αμφιβολία ότι συμμετείχε στην Επιχείρηση Modelhut (Μοντέλο Καπέλο).

Αυτό ήταν ένα γελοίο σχέδιο στο οποίο ένας απατεώνας ναζιστής στρατηγός στρατολόγησε τη Chanel να ταξιδέψει στην ουδέτερη Μαδρίτη με την ελπίδα να στείλει ένα μήνυμα στον παλιό της φίλο Winston Churchill, προτείνοντάς του να διαπραγματευτούν τον τερματισμό του πολέμου, αγνοώντας αδιαμαρτύρητα τον Hitler.

Το κωδικό της όνομα ήταν Westminster, ένα νεύμα στις ισχυρές σχέσεις της με τη Βρετανία και πιθανότατα στη δεκαετή σχέση της, που ξεκίνησε τη δεκαετία του 1920, με τον Δούκα του Westminster.

Προσπάθησε επίσης, ανεπιτυχώς, να χρησιμοποιήσει τους ναζιστικούς νόμους που εμπόδιζαν τους Εβραίους να κατέχουν επιχειρήσεις για να προσπαθήσει να πάρει τον έλεγχο της εταιρείας αρωμάτων της από τους Εβραίους συνεταίρους της.

Ορισμένοι βιογράφοι και ιστορικοί την έχουν συκοφαντήσει για όλα αυτά, όπως ο αείμνηστος Hal Vaughan σε ένα ανατριχιαστικό βιβλίο του 2011 με τίτλο Sleeping with the Enemy: Coco Chanel's Secret War.

Η Rhonda Garelick, μία από τις πιο προσεκτικές και οξυδερκείς βιογράφους της Chanel, καταλήγει στο βιβλίο της Mademoiselle: Coco Chanel and the Pulse of History (2014), ότι πιθανότατα πίστευε στον αγώνα των Ναζί και ότι είχε επίσης κίνητρα σκοπιμότητας, ιδιοτέλειας και αντισημιτισμού.

«Ο πατριωτισμός σήμαινε πάντα λιγότερο γι' αυτήν από την εξουσία», γράφει η Garelick και αναφέρει: «Ποτέ δεν αναγνώρισε τις συνέπειες του ότι προσπάθησε να επικαλεστεί τους αποτρόπαιους ναζιστικούς νόμους περί άριας φυλής εναντίον των ίδιων των επιχειρηματικών της συνεργατών».

Ωστόσο, η Justine Picardie, της οποίας το Coco Chanel: The Legend and the Life κυκλοφόρησε σε νέα έκδοση το 2023, και η οποία έχει επίσης γράψει μια βιογραφία της Catherine Dior με τίτλο Miss Dior (2021), λέει στο BBC Culture:

«Είναι πολύ εύκολο να πούμε ότι η Chanel ήταν ναζίστρια». Η Picardie πιστεύει ότι η Chanel ήταν πολύ αγγλόφιλη και πίστευε πολύ έντονα στην ελευθερία για να ασπαστεί τον ναζισμό, ακόμη και αν χρησιμοποίησε ταχύτατα τις ναζιστικές διασυνδέσεις υπέρ της.

Η επιχείρηση Modelhut, λέει η Picardie, «είναι ενδιαφέρουσα, αλλά δεν την προσδιορίζει πραγματικά».

Η σχέση με τον Spatz

Μια περίπλοκη κληρονομιά το New Look έχει τη δική του οπτική γωνία, υποδηλώνοντας ότι η συνεργασία της Chanel με τους Ναζί ήταν κυρίως απρόθυμη.

Η πρώτη εικόνα της εν καιρώ πολέμου, το 1943, την παρουσιάζει δραματικά να φτάνει στο σκοτάδι της νύχτας για να βγάλει τον André, από το στρατόπεδο, ταραγμένη και μανιασμένη, απελπισμένη να σώσει τον ανιψιό της, μια πονεμένη φιγούρα.

Σε αυτόν τον φανταστικό κόσμο, έχει βασιστεί σε έναν φίλο της που συνεργάζεται με τους Ναζί, τον βαρόνο Louis de Vaufreland, για να κανονίσει την απελευθέρωση, και δεν είχε σκεφτεί πλήρως τις συνέπειες.

Αλλά ο βαρόνος σύντομα επιμένει ότι πρέπει να συναντήσει τον Spatz, αλλιώς θα κινδυνεύσει και ο ίδιος, και η σχέση της Coco Chanel με τον Spatz αρχίζει. Είναι όχι μόνο πρόθυμη αλλά και αρκετά ερωτευμένη, παραδόξως αφελής για τις προθέσεις του.

Όμως την στριμώχνουν όλο και περισσότερο στη γωνία, την απειλούν και την πιέζουν να συμμετάσχει στην επιχείρηση Modelhut, στην οποία αντιστέκεται σθεναρά.

Το οικογενειακό καθήκον

Στην πραγματική ζωή, η σχέση της Chanel με τον Spatz ξεκίνησε πολύ νωρίτερα, το 1941, πιθανότατα ως μια υπολογισμένη, καιροσκοπική προσπάθεια να βοηθήσει στην απελευθέρωση του ανιψιού της.

Η Picardie λέει: «Νομίζω ότι θα έκανε τα πάντα για να σώσει τον André. Και τότε είναι που αρχίζει να έχει σχέση με τον Spatz».

Χρειάστηκε να περάσουν 18 μήνες, όμως, μέχρι να λειτουργήσουν οι κατάλληλες ναζιστικές διασυνδέσεις για την απελευθέρωση του André.

Οι περισσότεροι βιογράφοι συμφωνούν ότι η απελευθέρωση του ανιψιού της ήταν πιθανότατα το αρχικό κίνητρο για τη συνεργασία της. Αλλά με την πάροδο του χρόνου, όπως γράφει η Garelick, «η Chanel ξεπέρασε το οικογενειακό καθήκον στις προσπάθειές της για τους Ναζί».

Όπως λέει ο Todd Kessler, δημιουργός της σειράς, στο BBC Culture: «Ο στόχος ήταν να αποδώσουμε το πνεύμα της Coco Chanel με όσο το δυνατόν μεγαλύτερη ακρίβεια» και συνεχίζει: «Δεν με ενδιαφέρει να γράφω για κακούς ή για καλούς ήρωες. Αυτό που με εμπνέει είναι να εξερευνώ το γκρίζο, γιατί αυτό με φέρνει πιο κοντά στην κατανόηση των χαρακτήρων και των αποφάσεων που έπρεπε να πάρουν».

Τόσο ο ίδιος όσο και η Picardie επισημαίνουν τη σημασία του να κρίνουμε αυτές τις επιλογές στο συγκλονιστικό πλαίσιο της εποχής. Ο Kessler σημειώνει ότι δύο χρόνια μετά την έναρξη της Κατοχής, κανείς δεν ήξερε ότι θα διαρκούσε τέσσερα χρόνια. Θα μπορούσε να συνεχιστεί επ' αόριστον.

Αθώα όχι, περίπλοκη ναι

«Όλοι οι χαρακτήρες έπαιρναν αποφάσεις, μερικές φορές πολλαπλές αποφάσεις ανά ημέρα, για το πώς θα επιβιώσουν και πώς θα φτάσουν στην επόμενη ημέρα», εξηγεί ο Kessler. «Ο φόβος, ο τρόμος που αντιμετώπιζαν κάθε μέρα επεκτείνει τη συμπόνια για τις αποφάσεις και τις επιλογές που έπαιρναν οι άνθρωποι, όπως η Coco Chanel εκείνη την εποχή».

Αν η Chanel βοήθησε επίσης την Αντίσταση, η συμμετοχή της ήταν περισσότερο προσωπική από τη συνεργασία της με τους Ναζί. H Picardie λέει ότι το σπίτι της Chanel στη Ριβιέρα έκρυβε έναν ασύρματο πομπό που χρησιμοποιούσε η Αντίσταση και αποτελούσε καταφύγιο για τους Εβραίους που προσπαθούσαν να διαφύγουν από τη Γαλλία.

Έγγραφα που κυκλοφόρησαν πρόσφατα από τα γαλλικά αρχεία καταγράφουν τη Chanel ως μέλος της Αντίστασης. Κάποιοι ιστορικοί είναι επιφυλακτικοί απέναντι σε αυτούς τους ισχυρισμούς. Αλλά μια έκθεση του 2024 στο Μουσείο V&A του Λονδίνου, Gabrielle Chanel. Fashion Manifesto, παρουσίασε τα έγγραφα, τα οποία δεν είχαν παρουσιαστεί ποτέ στο κοινό και τα οποία την καταγράφουν ως μέλος της Αντίστασης, μαζί με στοιχεία για την εμπλοκή της στους Ναζί.

Η Oriole Cullen, επιμελήτρια της έκθεσης, δήλωσε στον Guardian: «Τα νέα στοιχεία δεν την αθωώνουν. Κάνουν απλώς την εικόνα πιο περίπλοκη».

Η πιθανή δράση της Chanel στην Αντίσταση δεν περιλαμβάνεται στη σειρά New Look, επειδή ο Kessler δήλωσε ότι ήθελε τουλάχιστον δύο καλά τεκμηριωμένες πηγές για κάθε γεγονός από το οποίο δούλευε, και τα στοιχεία για τη βοήθειά της στην Αντίσταση «δεν προέκυπταν».

Η φιλία της με τον Churchill

Στην πραγματικότητα, αμέσως μετά την απελευθέρωση του Παρισιού, η Chanel ανακρίθηκε από τις γαλλικές αρχές για τους ναζιστικούς δεσμούς της, αλλά αφέθηκε ελεύθερη μέσα σε λίγες ώρες.

Οι ιστορικοί υποθέτουν, αν και δεν υπάρχουν αδιάσειστα στοιχεία, ότι η φιλία της με τον Churchill ήταν κατά κάποιο τρόπο υπεύθυνη για την τόσο εύκολη διαφυγή της, είτε παρενέβη άμεσα είτε όχι.

Σύντομα έφυγε για την Ελβετία για να αποφύγει τυχόν αντίποινα και παρέμεινε εκεί για σχεδόν μια δεκαετία. Συνέχισε τη σχέση της με τον Spatz για χρόνια μετά τον πόλεμο και δεν αντιμετώπισε ποτέ επίσημες συνέπειες για τις πολεμικές της δραστηριότητες.

Επέστρεψε πανηγυρικά στον κόσμο της μόδας το 1954 και έζησε τα χρόνια της ως υψηλή διασημότητα, πριν πεθάνει στο ξενοδοχείο Ritz του Παρισιού, το 1971.